کنترل بازار با «بازارسازی»
پس از آغاز موج جدیدی از افزایش قیمت دلار در بازار آزاد، حالا بانک مرکزی با ترفندی جدید به این نرخ پاتک زده و به دنبال آن است که با رسمی کردن یک بازار مبادله‌ای، فضا را از دست دلالان خارج کند، شیوه‌ای که پیش از این نیز برای مدتی به نام‌های دیگر اجرایی شده بود و حالا در پاسخ به افزایش اخیر نرخ ارز در دستور کار قرار گرفته است.
بر اساس مصوبه شورای پول و اعتبار، مرکز مبادله ارز و طلای ایران از امروز (دوم اسفند) فعالیت رسمی خود را در حوزه معاملات ارزی (اسکناس و حواله) آغاز می‌کند. طبق اعلام بانک مرکزی، مرکز مبادله ارز و طلای ایران، دارای چندین تالار معاملاتی و عرضه ارز و طلا خواهد بود که در مرحله نخست تالار ارز خدماتی و تالار حواله مرکز مبادله ایران در آن گشایش شده و شروع فعالیت خواهد داشت. ایجاد مرجعیت قیمت، افزایش حجم معاملات رسمی و سهولت دسترسی متقاضیان بازار ارز و طلا از مهم‌ترین اهداف کلان مرکز مبادله ارز و طلای ایران است.
این مرکز، همچنین در راستای فعالیت خویش، ابزارسازی و نهادسازی در بازارهای ارز و طلا و تقویت و بهینه‌سازی حداکثری زیرساخت‌های فناوری اطلاعات را دنبال خواهد کرد. منابع لازم ارزی از محل صادرات شرکت‌های صنایع پتروشیمی، مس، معادن، فولاد، پالایش نفت، قیر و سایر صادرکنندگان در تالار حواله ارزی مرکز مبادله ارز و طلای ایران تامین و جهت فروش به واردکنندگان عرضه می‌شود. همچنین تامین ارز بابت واردات دارو، لوازم و تجهیزات پزشکی و کالاهای اساسی همچنان با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان بر بستر سامانه نیما کماکان با قوت ادامه خواهد یافت.
با راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران ضمن بازنگری صورت گرفته در سرفصل‌های تخصیص ارز خدماتی، به منظور پاسخگویی به همه نیازهای واقعی ارزی از یک سو و جایگزینی روش‌های نظارت پسینی به جای نظارت پیشینی از سوی دیگر، سرفصل‌های مربوطه با رویکرد تسهیل مقررات توسعه یافتند. از مهم‌ترین سرفصل‌های بازنگری شده ارز خدماتی در مقررات می‌توان به سرفصل‌های ارز درمانی، ارز دانشجویی، ارز ماموریت، ارز مسافرتی، ارز شرکت‌های هواپیمایی داخلی، ارز شرکت‌های ترانزیت زمینی و دریایی و سایر موارد اشاره داشت.
متقاضیان ارز خدماتی با مراجعه به مرکز مبادله ارز و طلای ایران به شرح زیر اقدام به دریافت نیاز واقعی ارزی خود در قالب اسکناس یا حواله ارز می‌کنند. متقاضی بایستی به تارنمای مربوطه مراجعه و نیاز واقعی ارزی خود را ثبت و همچنین اسناد و مدارک مرتبط با هر سرفصل را در سامانه طراحی‌شده جهت بررسی دستگاه اجرایی ذیربط بارگذاری نماید.
اسناد و مدارک مربوطه توسط دستگاه اجرایی ذیربط ملاحظه و بررسی می‌گردد و متقاضی به بانک ملی ایران ارجاع داده می‌شود؛ متقاضیان پس از تایید پرداخت، جهت دریافت حجم ارزی اسکناس یا حواله تاییدشده به شعب منتخب بانک ملی ایران مراجعه می‌کنند و مراتب به طریق مقتضی به ایشان اطلاع‌رسانی می‌شود. نرخ معاملات ارزی در مرکز مبادله ارز و طلای ایران در دو تالار نقد و حواله ارز بر مبنای منابع و مصارف ارزی کشور و بر اساس متغیرهای بنیادی اقتصادی کشف و مبنای معاملات فیمابین قرار می‌گیرد.
توسعه تالارها براساس نیازهای متنوع ارزی، توسعه ابزارهای معاملاتی مبتنی بر ارز و طلا از جمله سلف و سواپ، مرجعیت نرخ به عنوان نرخ مرجع ارز و طلای کشور و توسعه ارتباطات منطقه‌ای و بین المللی با بازارهای مالی و ارزی منطقه‌ای و جهانی، از مهم‌ترین برنامه‌های آتی مرکز مبادله ارز و طلای ایران است.
به دنبال انتشار این اطلاعیه، رییس کل بانک مرکزی نیز روز گذشته توضیحاتی درباره این مرکز ارایه کرده و بار دیگر تاکید کرده که این بانک اجازه افزایش قیمت ارز را نخواهد داد.
محمدرضا فرزین با اعلام خبر افتتاح مرکز مبادله ارزو طلا در روز سه شنبه دوم اسفندماه اظهار کرد: در ماه‌های اخیر بانک مرکزی تلاش کرده است که ارز لازم برای تمامی نیازهای واقعی کشور را به اندازه کافی تامین کند، بر این اساس در سال جاری، ارزی که در سامانه نیما برای واردات تمامی کالاهای موردنیاز کشور تامین شده به میزان ۴۸ درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته است. در حالی که نرخ آن در این مدت صرفاً ۱۷ درصد افزایش داشته است.
وی با بیان اینکه با توجه به نیاز مردم به اسکناس ارز تلاش کرده‌ایم تمام نیاز مردم را در ۶۰۰ صرافی و ۱۵۰ شعب بانکی تامین کنیم، افزود: همانطور که قبل از این اعلام شده بود قرار است مرکز جدیدی با عنوان «مرکزمبادله ارز و طلا» را راه‌اندازی کنیم که دلیل این امر نیز این است که قصد داریم در این مرکز تمامی نیازهای واقعی مردم را به ارز تامین کنیم.
رییس کل بانک مرکزی با بیان اینکه متاسفانه نرخ کنونی در بازار به دلیل مسائل انتظاراتی نرخ مورد قبول ما در بانک مرکزی نیست، گفت: نرخی که در مرکز مبادله ارز و طلا کشف و اعلام می‌شود نرخ مبنا و مرجع قیمت‌گذاری در بازار خواهد شد.
فرزین افزود: به همین دلیل تلاش کرده‌ایم، مرکز مبادله ارز و طلا را راه‌اندازی کنیم که بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده فردا ساعت ۱۱ شاهد افتتاح این مرکز خواهیم بود، البته ساختمان جدیدی نیز برای آن خریداری شده و قبل از عید به این مکان منتقل می‌شود، لیکن اکنون به صورت موقت در بازار متشکل ارزی شروع به فعالیت خواهد کرد.
وی با بیان اینکه در مرکز مبادله ارز و طلا، تالار حواله را راه‌اندازی خواهیم کرد گفت: در تالار حواله بخشی از فروش ارز صنایع مختلف از جمله پتروشیمی، فولاد، صنایع غذایی در مرکز مبادله عرضه خواهد شد و به نیازهای مختلف اختصاص می‌یابد.
رییس کل بانک مرکزی در خصوص نرخ بازار مبادله ارز و طلا نیز گفت: نرخی که در مرکز مبادله ارز و طلا شکل می‌گیرد بر اساس منابع و مصارف ارزی و متغیرهای بنیادین اقتصاد کلان خواهد بود و تلاش می‌کنیم این نرخ قطعاً مناسب و خارج از انتظارات و حباب باشد که بر این اساس هم عرضه کننده و هم متقاضی از منابع ارزی کشور استفاده نمایند.
وی افزود: ما همچنان تامین ارز کالاهای اساسی و تجهیزات پزشکی و سایر نیازهای قبلی را با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان ادامه خواهیم داد و ارز آنها را از محل فروش نفت و میعانات نفتی و گازی تامین می‌کنیم.
فرزین در خصوص تامین ارز به صورت اسکناس برای مصارف خدماتی نیز گفت: همانطور که قبلاً نیز تاکید کرده ایم باید روش تامین ارز سرفصل خدمات کمی متفاوت شود و در طی این مدت تلاش بسیار خوبی در بانک مرکزی انجام گرفت که ۶۸ قلم نیاز خدماتی شناسایی شد که ارز مورد نیاز این دسته از جمله ارز مسافرتی، پزشکی، دانشجویی در این مرکز باید تامین شود.
رییس کل بانک مرکزی افزود: برای تامین ارز خدماتی سامانه‌هایی طراحی شده است که مردم می‌توانند با مراجعه به آنها، نیازهای ارزی خود را ثبت کنند که در ادامه مستندات آنها توسط نهادهای ذیربط بررسی می‌شود به عنوان مثال برای ارز دانشجویی وزارت علوم و برای پزشکی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی مدارک لازم را بررسی می‌کند که در صورت تایید، ارز آنها توسط بانک مرکزی تامین خواهد شد و بانک مرکزی تمام نیازهای واقعی ارزی مردم را در این سامانه تامین خواهد کرد.
وی با بیان اینکه در شرایط کنونی بانک مرکزی تلاش خواهد کرد از تمامی تجربیات و آموزه‌های گذشته کشور در حوزه ارز استفاده کند، تاکید کرد: استفاده از تجارب گذشته به منظور به حداقل رساندن نوسانات ارزی است و انشاءالله شاهد ثبات در بازار ارز خواهیم بود. با اجرای این سیاست، معاملات در بازار متشکل ارزی متوقف شد.
در اطلاعیه شماره ۶۸ مدیریت بازار متشکل معاملات ارز ایران آمده است: « به اطلاع کارگزاران محترم می‌رساند با توجه به راه‌اندازی قریب‌الوقوع مرکز مبادله ارز و طلای ایران و انتقال کلیه مصارف ارزی خدماتی (حواله و اسکناس) به این مرکز از امروز دوشنبه مورخ یکم اسفند ماه سال ۱۴۰۱ انجام معاملات دلار و یورو در بازار متشکل ارزی ایران متوقف می‌گردد.
لازم به ذکر است بر اساس اعلام بانک مرکزی کارگزاران خریدار ارز از بازار متشکل ارزی ایران که تا کنون اقدام به فروش ارز خریداری شده، ننموده‌اند مکلفند نسبت به فروش آن طبق ضوابط ابلاغی اقدام نمایند.» به این ترتیب بانک مرکزی با این اقدامات به دنبال تغییر بازی دلار است و باید دید که در روزهای آینده چه تغییراتی در این حوزه رخ خواهد داد، هرچند حتی در حال حاضر نیز ابهام‌هایی درباره این سیاست وجود دارد و حتی نمایندگان مجلس نیز به آن واکنش نشان داده‌اند.
محمدرضا پورابراهیمی در تذکری شفاهی در جلسه علنی (دوشنبه) مجلس خطاب به رییس مجلس شورای اسلامی بیان کرد: با مسیری که دولت در حوزه سیاست ارزی پیش گرفته است شرایط بهبود نمی‌یابد. بنده معتقدم امکان کنترل بازار ارز وجود دارد اما به دلیل اعمال تصمیمات غلط و تکرار اشتباهات گذشته شاهد چالش‌ها در بازار ارز هستیم.
وی در ادامه اظهار کرد: مجلس شورای اسلامی مکانی برای تصمیم‌گیری است انتظار می‌رود جلسه‌ای غیرعلنی با حضور معاون اول رییس‌جمهور که مسوولیت کنترل این بازار را برعهده گرفته است و رییس کل بانک مرکزی و وزیر امور اقتصادی و دارایی پیرامون مسائل ارزی برگزار شود. دیگر امروز فرصت آزمون و خطا وجود ندارد و نمی‌توانیم تصمیمات و سیاست‌های قبلی را که منجر به عدم کارایی می‌شود در حوزه ارز تکرار کنیم.
رییس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در ادامه تصریح کرد: گزارش کمیسیون اقتصادی در خصوص سیاست‌گذاری ارزی در صحن مجلس قرائت و پیشنهاداتی نیز مطرح شد اما مسیری که دولت امروز دنبال می‌کند اساسا نه کار علمی بوده و نه کار تجربی است.
کمیسیون اقتصادی این آمادگی را دارد که در تصمیمات ارزی با دولت همکاری کند. تعیین نرخ ارز ثابت، سیاستی غلط است ما سیاست ثبات قیمتی را داریم اما تعیین نرخ ثابت برای ارز را نداریم. این سیاست نوعی سرکوب طرف عرضه و تحریک طرف تقاضا است. سیاست‌های غلط سال ۱۳۹۷ در حال تکرار است و با دنبال کردن این مسیر مشکلی حل نخواهد شد.
محمدباقر قالیباف در پاسخ به تذکر پورابراهیمی بیان کرد: در چند هفته گذشته و در پیک قبلی ارز در روز سه‌شنبه با حضور رییس بانک مرکزی و وزیر اقتصاد در خصوص مسائل ارزی بحث شد و در آن جلسه نیز به جمع‌بندی رسیدیم اما متاسفانه نه به احکام دایمی و نه به قانون بودجه در خصوص ارز عمل نشده است.
