سرایت فرونشست زمین به مناطق شهری پایتخت

گروه راه و شهرسازی|

فرونشست زمین که برخی از کارشناسان و پژوهشگران عنوان «سرطان زمین» و رسانه‌ها نیز «زلزله خاموش» را بر آن نام نهاده‌اند، بیش از سال‌های گذشته فراگیر شده و ابعاد تازه‌ای یافته است.

اگر بر اساس مطالعات سال 1384 میزان فرونشست زمین در تهران سالانه 17 سانتی‌متر برآورد شده بود، حالا تازه‌ترین بررسی‌ها حاکی از رشد این عدد به 20 سانتی‌متر در سال است با این توضیح که فرونشست دشت‌های جنوبی پایتخت حالا به مناطق شهری تهران نیز سرایت کرده است و به گفته مسوولان شهرداری تهران، فرونشست زمین، به یکی از جدی‌ترین بحران‌های دو سال آینده این شهر تبدیل شده است. در این حال، وضعیت برخی استان‌ها نیز بسیار وخیم‌تر از تهران است به گونه‌ای که نرخ فرونشست زمین در کرمان در سال به 40 سانتی‌متر رسیده است. در این حال، حدود 15 تا 16 درصد فرونشست‌ها در ایران بیش از 20 سانتی‌متر در سال است و از این جهت شرایط نگران‌کننده است. 

در تازه‌ترین گزارش علمی از میزان فرونشست زمین، رییس سازمان نقشه‌برداری با بیان اینکه شاهد فرونشست زمین در نوار جنوبی تهران هستیم، اعلام کرده است: پهنه فرونشست در حال نزدیک شدن به مناطق شهری پایتخت است و مناطقی در استان کرمان وضعیت خطرناک‌تری نسبت به تهران دارد.

علی جاویدانه، رییس سازمان نقشه‌برداری کشور با بیان اینکه بحث فرونشست از جمله مواردی است که از سوی سازمان پیگیری می‌شود، گفت: اولین تحقیق آماری این موضوع مربوط به دهه هشتاد و پژوهش ترازیابی بود. اولین زنگ خطر‌ها از آن زمان به صدا درآمد. شبکه‌های مبنایی توسط سازمان توسعه داده شده بود و از آنالیز این مشاهدات بحث فرونشست در حال پیگیری است. 

به گفته این مقام مسوول، حدود 15 تا 16 درصد فرونشست‌ها در ایران بیش از 20 سانتی‌متر در سال است و از این جهت شرایط نگران‌کننده است.

به گزارش تسنیم، جاویدانه افزود: فرونشست در تهران خطرناک است و نزدیک به 20 سانتی‌متر در سال است اما در ایران موارد دیگری وجود دارد که نرخ خطرناک‌تری دارند. مانند برخی مناطق کرمان که نرخ 40 سانتی‌متر فرونشست در سال را دارند. فرونشست یک پدیده طبیعی است و مناطق جنوب غرب تهران درگیر آن هستند. از این جهت که علت آن برداشت آب زیر زمینی است معمولا این اتفاق در مناطق کشاورزی رخ می‌دهد اما در حال حاضر شاهد نزدیک شدن مناطق فرونشست به مناطق شهری هستیم.

او ادامه داد: بعضاً مشاهده می‌شود که نرخ فرونشست کاهش پیدا کرده اما الزاما این موضوع مثبت نیست. با توجه به جایگاه تخصصی سازمان نقشه‌برداری تعیین پهنه‌ها و نرخ فرونشست بر عهده سازمان است که حاصل اطلاعات راداری و سایر اطلاعات مبنایی است. در نتیجه اطلاعات خارج از این چارچوب چندان قابل استناد نیست. برای مکان ساخت و سازها از جهت پهنه فرونشست قرار است تا از سازمان نقشه‌برداری استعلام شود. بر این اساس برخی موارد که برای ساخت و ساز در نظر گرفته شد توسط وزارت راه و شهرسازی حذف شد. همین مساله نقش اطلاعات مکانی را نشان می‌دهد.

فرض کنید که 10 هزار واحد مسکونی در زمینی ساخته شود که در پهنه فرونشست قرار دارد. این مثال مشخصا مربوط به استان یزد است. وی تاکید کرد: ایستگاه‌های دایم جی‌پی‌اس در کشور و پس از زلزله بم ایجاد شد. این کار برای تعیین موقعیت آنی دقیق انجام شد. شبکه دیگری نیز توسط سازمان املاک انجام شد. پس از پیگیری‌ها امسال اتصال دو سامانه با یکدیگر در یک توافق نامه مورد توجه قرار گرفت که به عنوان اتصال سامانه هدی و شمیم شناخته می‌شود.

براساس تعامل بخشنامه‌ای برای شهرداری‌ها داشتیم تا در حوزه جانمایی سامانه‌ها کمک کنیم. وی تاکید کرد: در حوزه زلزله از پس از زلزله بم شاهد توسعه ایستگاه‌های پایش بودیم. این ایستگاه‌ها کمک می‌کند تا حرکت گسل‌ها به صورت عدد و رقم مدل‌سازی شود. پایش حرکات پوسته زمین کمکی است که سازمان نقشه‌برداری می‌تواند در حوزه زلزله داشته باشد. در این زمینه با شهرداری تهران و سازمان مدیریت بحران همکاری داریم. گزارش‌های فریم ملی هر سال یا دو گزارش در سال ارایه می‌شود. حدود 25 ایستگاه در تهران داریم و نوسازی این ایستگاه‌ها در دستور کار قرار دارد. سال گذشته توانستیم تا 12 ایستگاه را در کل کشور به‌روزرسانی کنیم. این به‌روزرسانی یکی از نیازهای اصلی ما است.

   اقداماتی در حال انجام است

جاویدانه اظهار کرد: پایش حفر چاه‌ها مربوط به سازمان نقشه‌برداری نیست. اما براساس برآوردهای انجام شده همبستگی مستقیم بین چاه‌های آب و فرونشست وجود دارد. در حال حاضر نوار جنوبی تهران تحت تاثیر فرونشست قرار گرفته و پهنه فرونشست به مناطق شهری نفوذ کرده است. به واسطه اعلام خطرهایی که انجام شده اقداماتی در حال انجام است و ممکن است در کاهش نرخ فرونشست نقش داشته باشد. البته پایش آن نیاز به یک بازه 10 ساله دارد.

ضرورت توجه به خطر زلزله  در سواحل مکران

سلطان پور مدیر امور آبنگاری سازمان نقشه‌برداری نیز در این باره گفت: معمولا به حوزه‌هایی مانند خطر فرونشست و زلزله در تهران توجه بیشتری می‌شود اما کسی به احتمال سونامی در سواحل مکران توجه دارد؟ سابقه بروز سونامی در این سواحل را در حدود 70 سال پیش شاهد بودیم. البته آسیب اصلی این سونامی در کراچی پاکستان بود اما سبب بروز تلفات در سواحل مکران نیز شد.

وی افزود: سونامی از مواردی است که برخلاف زلزله امکان پیش‌بینی دارد چرا که امواج با سرعت کمتری حرکت می‌کنند. براین اساس ایستگاه‌های حوزه مکران در حال توسعه است و در حال حاضر امکان نمایش مدل‌ها و سطح آب لحظه‌ای آب در نرم افزار سازمان نقشه‌برداری قابل مشاهده است. نام این نرم افزار پایش تراز دریا یا NCC tide است.

   پهنه‌های خطرناک در 18 استان

به گزارش «تعادل»، در سال 1400 دکتر علی بیت‌اللهی، رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در گزارشی علمی و پژوهشی اعلام کرد: از 31 استان کشور، در محدوده 18 استان، پهنه‌های با خطر بسیار بالا و بالای فرونشست زمین گستردگی دارد. در محدوده 195 شهر (16% شهرها) و اراضی اطراف آن زون‌های با خطر بالا و بسیار بالای فرونشست زمین قرار دارد.

از جمعیت شهری 60 میلیونی ایران (آمار 1395) بالغ بر 28 میلیون و 500 هزار نفر در شهرهایی زندگی می‌کنند که بر روی زون‌های با خطر بالا و بسیار بالای فرونشست زمین یا در مجاورت آن قرار دارند (حدود 48درصد جمعیت شهری کشور) حدود 8 میلیون و 720 هزار واحد مسکونی شهری بر روی زون‌های فرونشستی با خطر بالا و بسیار بالا یا در مجاورت آن واقع شده است. حدود دومیلیون و 370 هزار واحد مسکونی از تعداد کل واحدهای واقع بر زون‌های خطرناک فرونشستی، فاقد اسکلت هستند. (آمار 1395) در میان شهرهای ایران، شهر اصفهان بالاترین ریسک فرونشست زمین را داراست و در میان استان‌های کشور پهنه استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان، کرمان، قم و همدان نسبت به سایر استان‌های کشور، ریسک فرونشست بالاتری را دارند.