در شرایطی که غرب و امریکا فروش تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز صنایع نفت و گاز ایران را با تحریم‌های شدیدی روبرو کردند، ضرورت دستیابی به فناوری لازم برای تولید این تجهیزات در داخل کشور مطرح شد. طرح تولید بار اول ذیل شورای عالی امنیت ملی شکل گرفته بود و قانون پشتیبان نداشت. از این جهت با پیگیری معاونت علمی و فناوری رییس‌جمهوری و در قالب ماده ۱۰ قانون جهش تولید دانش بنیان آیین نامه اجرایی برنامه تولید بار اول توسط دولت ابلاغ شد و حالا دانش بنیان‌ها با یک پشتوانه بسیار قوی قانونی می‌توانند محصولات بو‌می‌سازی شده خود را به وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی عرضه کنند. در نتیجه این تلاش‌ها و اعتماد به توان داخلی کشور نتایج مثبتی همچون صادرات کاتالیست به روسیه، تولید کک اسفنجی‌های با ارزش حرارتی بالا، شیرین‌سازی گاز، تولید تاپ درایوهای پیشرفته و... به دست آمد.
به گزارش خبرنگار «تعادل» نوسازی تجهیزات پالایشگاهی کشورهایی همچون سوریه و ونزوئلا و بسترسازی برای فروش بیشتر نفت کشورمان یکی دیگر از مهم‌ترین دستاوردهای ما طی سال‌های اخیر به شمار می‌رود. واقعیت این است که اگر تخصص جوانان ایرانی و توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه خدمات فنی و مهندسی تجهیزات پالایشی نبود، ایران به هیچ‌وجه امکان سرمایه‌گذاری و سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی کشورهای همسو را پیدا نمی‌کرد. حالا با عقد اولین قرارداد پالایشگاه‌داری فراسرزمینی، نه تنها ایران در بعد بین‌الملل با روابط دیپلماتیک بسیار بهتری نسبت به قبل روبرو است بلکه صادرات ایران به ونزوئلا از ابتدای دولت سیزدهم از 20 هزار بشکه در روز به 200 هزار بشکه رسیده است. همچنین به جای نفت صادراتی، فرآورده نفتی دریافت می‌کنیم و جایگزین خدمات فنی و مهندسی صادراتی نیز در پالایشگاه‌های فراسرزمینی سهامدار شده‌ایم.
بنابراین مساله اصلی در حوزه اقتصاد، ورود فضای جدیدی به صنعت کشور از طریق اعتبار مالیاتی و تولیدات بار اول است. اقتصاد دانش‌بنیان طی یک دهه اخیر با تغییرات فراوانی روبرو شده است؛ پاسخ حکمرانی به این تغییرات در قالب ورود اقتصاد دانش‌بنیان به فاز جدیدی از اثرگذاری و سازوکارهای جدید بوده است. قانون جهش تولید دانش‌بنیان، تفاهم‌نامه 80 هزار میلیارد تومانی (2 میلیارد دلاری) وزارت نفت با معاونت علمی در کنار تصویب مالیات بر مواد خام و نیمه خام محصولات شیمیایی و فلزی در قانون بودجه 1402 در مجلس شورای اسلامی و تخصیص منابع حاصل از آن به اقتصاد دانش‌بنیان؛ دقیقا پاسخ جدید به این مساله مهم بوده است.
در قانون جهش تولید دانش‌بنیان با حمایت از تولیدات بار اول و ایجاد مشوق مبتنی بر هزینه‌کرد برای تحقیق و توسعه و همچنین تامین مالی اقتصاد دانش‌بنیان از مسیر اخذ مالیات بر مواد خام و نیمه خام؛ اقتصاد دانش‌بنیان وارد فاز جدیدی شده است که مسیر دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ به خصوص صنعت نفت و گاز کشور را مهیا کرده است و همه این عوامل بیانگر تغییر پاردایم صنعت و اقتصاد دانش‌بنیان به فاز تکمیل زنجیره ارزش و فاز جدیدی از توسعه‌یافتگی است که اقتصاد را از مدل سنتی خود به سمت توسعه صنعتی و تکنولوژیک هدایت خواهد کرد.
توسعه صنایع پایین دستی در پتروشیمی‌ها ضروری است
در همین زمینه، رضازاده، رییس هیات‌مدیره اتحادیه سراسری تعاونی‌های تأمین نیاز صنایع پایین‌دستی پتروشیمی کشور درخصوص لزوم استفاده از دستاوردهای دانش بنیان‌ها در کشور و ورود فناوری به صنایع به خبرنگار ما تصریح کرد: در صورتی که بتوانیم از توان داخلی و دانش‌بنیانی کشور از طریق اعمال سیاست‌گذاری‌های صحیح بهره ببریم، مزیت‌های زیادی نصیب کشور خواهد شد. وی عنوان کرد: شرکت‌های دانش بنیان که بر دانش مبتنی هستند، می‌توانند در شرایط فعلی کمک زیادی به کشور بکنند و زمینه ساز توسعه زنجیره ارزش محصولات و افزایش کیفیت تولیدات باشند.
اعمال سیاست‌هایی در راستای توسعه صنایع پایین‌دستی در پتروشیمی‌ها و دیگر حوزه‌ها اقدام درست و ضروری است. وی در ادامه گفت: اقدامات صحیحی در ارتباط با استفاده از توان داخلی و دانش بنیانی کشور در حال انجام است که از آن جمله می‌توان به طرح حمایت از تولیدات بار اول، سیاست اعتبار مالیاتی و اجرای قانون جهش تولید دانش بنیان اشاره کرد. موضوع مهم این است که این سیاست‌گذاری‌ها باید برای تمامی صنایع باشد و فقط صنایع خاصی مدنظر نباشند. علاوه بر صنایع بزرگ مانند پتروشیمی‌ها، فولادی‌ها و سیمان، صنایع معمولی کشور نیز باید ساماندهی شوند و به سمت توسعه زنجیره ارزش محصولات سوق داده شوند. اگر قرار است تولید در کشور رونق بگیرد و افزایش محصولات نهایی صادراتی را داشته باشیم، باید سیاست‌هایی مانند آنچه در بالا گفته شد، برای تمامی صنایع اعمال شود.
وی ادامه داد: به ویژه سیاست اعتبار مالیاتی که قرار است هزینه‌های تحقیق و توسعه شرکت‌ها را به عنوان اعتبار مالیاتی در نظر بگیرد، می‌تواند مشوق خوبی باشد. این سیاست بدون شک به افزایش سطح استاندارد محصولات تولیدی منجر می‌شود و اثرگذار خواهد بود. شواهد نشان می‌دهد که ما ظرفیت‌های لازم را برای دانش بنیان کردن صنایع بزرگ کشور از جمله صنعت نفت و گاز داریم. مواردی مانند تولید تاپ درایوهای پیشرفته که امکان حفاری در اعماق زیاد را به ما می‌دهند، صدور کاتالیست و احتمالاً توربین به روسیه، تولید کک اسفنجی‌های با ارزش حرارتی بالا و موارد دیگر نشان‌دهنده ظرفیت‌های داخلی ما است.
باید هر جا مشکلی بر سر راه این پیشرفت‌ها به وجود می‌آید، به سرعت در مورد رفع این مسائل چاره‌اندیشی شود و موانع بر سر راه استفاده از توان داخلی و دانش بنیانی کشور برطرف شود. لازم است این تلاش‌ها استمرار داشته باشد و دل خوش به دستاوردهای کنونی نباشیم.
رییس هیات‌مدیره اتحادیه سراسری تعاونی‌های تأمین نیاز صنایع پایین دستی پتروشیمی گفت: تصمیماتی که در ارتباط با دانش بنیان‌ها گرفته می‌شود باید با سایر تصمیم‌گیری‌ها متفاوت باشد. این تصمیمات نیازمند چابکی بالایی است. اگر سیاست‌گذاری‌های مرتبط با حمایت از دانش بنیان به منظور ورود فناوری به صنایع به سرعت اتخاذ و اجرایی شود، مطمئناً نتایج خوبی نصیب کشور خواهد شد. نباید در اجرای این تصمیمات تعلل داشته باشیم و زمان طولانی به آنها بخورد.
وی افزود: ما از طریق همین دستاوردهای دانش بنیانی توانستیم به نوسازی تجهیزات پالایشگاهی کشورهای دیگر مانند سوریه و ونزوئلا بپردازیم. این امری طبیعی است که به صادرات دستاوردهای دانش بنیانی خود بپردازیم و از مزیت‌هایش بهره مند شویم. صادرات خدمات فنی و مهندسی به کشورهای دیگر اقدام مثبتی است که در نتیجه اعتماد به توان داخلی و استفاده از ظرفیت‌های دانش بنیانی کشور محقق می‌شود.
