توافق موقت آری یا نه؟

علی بیگدلی

سال 1402 در شرایطی برای ایرانیان تحویل شد که در روزهای پایانی سال قبل نشانه‌های امیدبخشی در خصوص بهبود مناسبات ارتباطی با جهان پیرامونی و احیای احتمالی برجام در فضای عمومی کشور نمایان شد.

از سرگیری روابط با عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس این امیدواری را به وجود آورد که دریچه‌ای به سمت بهبود روابط ایران با غرب و احیای برجام نیز باز شود. در یک چنین فضایی اما در هفته‌های ابتدایی سال جدید، بحث توافق موقت میان ایران و کشورهای 1+4 مطرح شد. گروهی از تحلیلگران ایرانی با نقد این ایده معتقد بودند که حرکت به سمت توافق موقت، اصل برجام را دچار رکود خواهد کرد و دستاوردهای ایران ذیل برجام را به دست فراموشی می‌سپارد. گروهی دیگر از اساتید اما اشاره می‌کردند که هر نوع گشایشی در بن‌بست ارتباطی ایران با غرب یک فرصت است که نباید به راحتی از آن چشم‌پوشی کرد.

شخصا معقتدم توافق موقت می‌تواند دریچه‌ای را برای حل مشکلات بعدی باز کند. اگر قرار باشد دو طرف (ایران و کشورهای 1+4 و امریکا) بر مطالبات حداکثری خود پافشاری کنند، برجام و توافق به همان سرنوشتی گرفتار می‌شوند که در تمام طول سال‌های قبل به آن دچار شده بودند.پیشنهاد من آن است که ایران با طرف‌های مقابل به خصوص امریکا وارد گفت‌وگو شده، توافق موقت را بپذیرد و اجازه دهد که فضای تنفسی شکل بگیرد. این روند باعث می‌شود تا فضای منفی علیه ایران کمی تلطیف شده و ایران به بازارهای جهانی بازگردد.

نباید فراموش کرد که ایران برای بهبود وضعیت اقتصادی خود به توافق نیاز دارد. ایران نیازمند بازگشت به بازار صادراتی نفت است. ایران نیاز دارد تا وجوه حاصل از فروش نفت را به کشور بازگرداند و از آن مهم‌تر زمینه کاهش انتظارات تورمی را شکل دهد. همه این گزاره‌ها در گروی توافق هسته‌ای است. طبیعی است که من هم دوست دارم، مطالبات حداکثری ایران از دل مذاکرات محقق شود. اما اگر قرار باشد بین سکون مذاکرات و توافق موقت یکی را انتخاب کنم، ترجیح می‌دهم، توافق موقت را انتخاب کنم. جدا افتادگی ایران از فضای بین‌المللی باعث کوچک‌تر شدن اقتصاد و بروز مشکلات معیشتی عدیده برای مردم شده است.

معتقدم ایران از دل توافق موقت می‌تواند راهی برای احیای برجام، حل مشکلات اقتصادی و حرکت به سمت رشد تولید و مهار تورم پیدا کند. اگر این دریچه هم بسته شود از همین امروز می‌توان پیش‌بینی کرد که انتظارات تورمی، نرخ ارز در بازارها را بالا می‌برد و متعاقب افزایش نرخ ارز، تورم هم در دالان صعودی قرار بگیرد.ایران در مذاکرات بر سر توافق موقت تضمین می‌دهد که از غنی‌سازی 60درصد فراتر نرود، ضمن اینکه اجازه می‌دهد تا نظارت‌های آژانس اعمال شود. این دوگانه باعث می‌شود تا آژانس در گزارش قریب‌الوقوع خود علیه ایران گزارش‌های تندی ندهد. متعاقب این قدم ایران، زمینه عودت دارایی‌های مسدودی ایران فراهم می‌شود و برخی گشایش‌های ارتباطی و تجاری هم شکل می‌گیرد.

در این میان منتقدان توافق موقت اشاره می‌کنند، این توافق موقت ممکن است اصل برجام را تحت‌الشعاع قرار دهد. معتقدم یک چنین نگاه‌هایی در تمام طول دهه‌های اخیر برای ایران هزینه‌تراشی کرده است. لازم است، دیدگاه‌های تازه‌ای مورد توجه قرار بگیرد. ایران باید گفت‌وگو را به عنوان محور برنامه‌هایش مدنظر قرار دهد. چرا که شرایط ایران بسیار حساس است. ایران با برخی همسایگان مانند جمهوری آذربایجان و...تنش‌هایی را دارد.

از سوی دیگر در زمینه اقتصاد هم مشکلات عدیده‌ای را تجربه می‌کند. برای عبور از این مشکلات لازم است که ایران به گفت‌وگوهای کاربردی‌تر با کشورهای منطقه و فضای بین‌المللی تن دهد. از اسم قرارداد موقت، مشخص است که به صورت موقت منعقد می‌شود. هر زمان که ایران احساس کرد این توافق برخلاف منافعش است، می‌تواند از آن خارج شود. اما در صورتی که توافق موقت همراه با مذاکرات تکمیلی شود، می‌تواند به ایران برای عبور از مشکلات عدیده اقتصادی و راهبردی‌اش کمک کند.

کسانی که نگران اصل برجام هستند، آیا نمی‌دانند همین امروز اصل برجام روی هواست و در صورتی که فکری برای  آن نشود، ممکن است برای همیشه از صحنه روزگار محو شود.ایران برای حل معضلات اقتصادی و رشد تولید خود نیازمند توسعه ارتباط با جهان و کشورهای منطقه است. توافق موقت دریچه‌ای است که می‌تواند زمینه دستیابی به این گشایش‌ها را فراهم کند تا در فرصت مناسب مذاکره بر سر مطالبات بنیادین‌تر ایجاد شود.