گروه بازار سرمایه|
سهام عدالت یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های عمومی کشور که برای اولین بار توسط دولت نهم و اواسط دهه 80 مطرح شد و پس از آن به اقشار مختلف مردم واگذار شد. اما در چند ماه اخیر به سیاسی‌ترین ابزار دولت‌ها تبدیل شده است. در اصل سهام عدالت سبدی از سهام است که از شرکت‌های دولتی تشکیل شده و برای کم کردن سهم دولت در بنگاه‌های بزرگ اقتصادی و توزیع ثروت بین اقشار کم‌برخوردار جامعه ایجاد شد.
همانطور که گفته شد سهام عدالت سبدی از سهام دولتی است که به نوعی یارانه برای تامین عدالت اجتماعی و فقر زدایی و همچنین کاهش سهام دولت در شرکت‌های بزرگ اقتصادی محسوب می‌شود.در حال حاضر سهام عدالت درگیر مشکلاتی همچون فروش و برگزار نشدن مجامع شرکت‌های سهام عدالت استانی است. سال 99 و روزهای اوج بورس بود که دولت دوازدهم تصمیم گرفت برای اولین‌بار سهام عدالت را در بازار سرمایه آزادسازی کند و این آزادسازی نیز به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام شد؛ اما سهام عدالت در بورس متوقف است و قابلیت معامله آن وجود ندارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که علت اصلی توقف سهام ترس از فروش و سقوط بازار سهام است؛ چراکه سهام عدالت متشکل از حدود 50 شرکت سرمایه‌پذیر بزرگ کشور است که فروش آن می‌تواند روند بازار را تغییر دهد. به همین دلیل در سه سال گذشته هیچ تدبیری برای سهام عدالت توسط مسوولان انجام نشده است و حدود 50 میلیون سهامدار نیز معطل بهبود شرایط و فروش سهام عدالت برای گذران زندگی خود هستند.
نکته اساسی اینجاست که در سه سال گذشته ارزش سهام عدالت نزولی بوده و تنها در چند هفته اخیر ارزش سهام عدلت توانسته کمی رشد کند و این روزها ارزش سهام عدالت یک میلیونی برای چهار میانگین به 95 تا 100 میلیون تومان رسیده است؛ اما همچنان امکان فروش آن وجود ندارد. این موضوع در حالی است که اغلب دارندگان سهام عدلت یک میلیونی افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی هستند و فروش سهام عدالت آنها در شرایطی که تورم بیش از 50 درصد است می‌تواند شرایط اقتصادی و معیشتی افراد را تغییر دهد.
آزادسازی سهام عدالت در بورس
در اصل آزادسازی سهام عدالت یعنی اینکه سهامداران امکان نقل و انتقال سهام خود را در بورس پیدا می‌کنند و به نوعی مدیریت سهام خود را در دست می‌گیرند. در روش غیرمستقیم نیز مدیریت سهام عدالت هر فرد به عهده شرکت سرمایه‌گذاری استانی واگذار شد. در همان زمان از حدود 49 میلیون نفر دارنده سهام عدالت، 19میلیون نفر روش مستقیم و مابقی روش غیرمستقیم را انتخاب کردند تا سهام خود را در بازار سرمایه آزاد کنند.
به افرادی که در آن روزها به صورت مستقیم سهام عدالت را آزاد کرده بودند اجازه فروش سهام داده شد. بر همین اساس افراد توانستند در ابتدا 30 درصد و چند وقت پس از آن 30 درصد باقی مانده از سهام خود را به واسطه بانک‌ها یا از طریق کارگزاری‌ها بفروشند. قرار بود 40 درصد باقی مانده نیز در بهمن ماه همان سال (سال 99) آزاد شود اما این اتفاق رخ نداد؛ چراکه بورس در تابستان همان سال سقوط کرد و افرادی که 30 تا 60 درصد سهام خود را برای فروش گذاشته بودند، موفق به فروش سهام خود نشدند.
اما داستان افرادی که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده بودند کمی متفاوت بود و قرار بود با برگزاری مجامع هیات رییسه این شرکت‌ها انتخاب شوند، اما این پروژه به اجرا نرسید و هنوز هم تکلیف سهام عدالت استانی مشخص نیست و بسیاری از نمادهای آن نیز بسته است.ارزش سهام عدالت اسمی افراد متناسب با واریزی برای خرید سهام در گذشته متفاوت است.
افراد برای مالکیت سهام عدالت باید 500 هزار تومان به حساب سازمان خصوصی‌سازی واریز می‌کردند. افرادی که این مبلغ را واریز کردند، دارنده یک میلیون تومان سهام هستند و افرادی که واریز نکردند دارای سهام 532 هزار تومانی یا حتی کمتر هستند. البته افرادی که مشمول کمیته امداد امام‌خمینی (ره) و سازمان بهزیستی هستند، سهام یک میلیون تومانی را در اختیار دارند. در اصل این روزها سه نوع سهام عدالت در دست مردم وجود دارد، نخست سهام عدالت با ارزش اسمی 490 هزار تومانی، سهام عدالت با ارزش اسمی 532 هزار تومانی و سهام عدالت با ارزش اسمی یک میلیون تومانی.
تکلیف جاماندگان چه می‌شود؟
سید احسان خاندوزی وزیر امور اقتصادی و دارایی امروز در مورد طرح سهام عدالت جاماندگان گفت: ما مصوبه هیات دولت را برای سه و نیم میلیون نفر از اعضای تحت پوشش نهادهای حمایتی گرفتیم، در آذرماه هیات تطبیق مصوبات مجلس اعلام کرد که این مصوبه باید اول در شورای عالی اصل ۴۴ تصویب شود و سپس به دست دولت برسد که ما مجدد در انتهای سال گذشته در شورای عالی اصل ۴۴ این مساله را مطرح کردیم و در نهایت مصوب شد و برای بار دوم که به هیات دولت ارجاع دادیم تا دولت آن را با جزییات تایید کند؛ متاسفانه از آنجایی که برخی از وزارتخانه‌ها حاضر به واگذاری برخی از شرکت‌های زیرمجموعه خود نبودند، این سهام تا انتهای سال 1401 بلاتکلیف ماند.
پیش از این هم حسین قربان‌زاده رییس سازمان خصوصی‌سازی در مورد آخرین خبر از اختصاص سهام عدالت به جاماندگان سه دهک کم درآمدی جامعه، گفت: بعد از مخالفت معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، وزارت نفت و وزارت صمت برای اختصاص سهام دولت در سه شرکت پتروشیمی خلیج فارس، ملی مس و فولاد مبارکه، خبر جدیدی نیست. غیر از این سه شرکت دولت سهام قابل توجه دیگری ندارد که به این منظور بدهد.
گرچه در قانون بودجه 1401 دولت مکلف به شناسایی جاماندگان سه دهک کم درآمد جامعه شد و در این زمینه جامعه آماری 3.5 میلیون نفری هم از سوی سازمان خصوصی‌سازی در خرداد سال قبل شناسایی و اعلام شد، در نهایت در اواخر اسفند گذشته اعلام شد که معاون حقوقی رییس‌جمهور با دادن سهام عدالت به این افراد مخالفت کرد.
پرداخت وام با سهام عدالت
رییس کل بانک مرکزی در گفت‌وگوی خبری خود اعلام کرد که «مردم می‌توانند از حساب یارانه و سهام عدالت خود به عنوان وثیقه برای دریافت وام از بانک‌های دولتی استفاده کنند.» این تنها توضیحی است که فرزین درباره دریافت وام با وثیقه یارانه و سهام عدالت داده است. اما هیچ توضیحی درباره مبلغ وام، شرایط دریافت آن و نوع وام داده نشده است؛ اما چندین نکته درباره دریافت وام با وثیقه یارانه و سهام عدالت مطرح است؛ این اولین‌باری نیست که یک مقام دولتی درباره دریافت وام با سهام عدالت و یارانه صحبت می‌کند. چنین دستوری بارها در اقتصاد ایران صادر شده اما به نظر نمی‌رسد که عملیاتی شده باشد.
نکته دیگر این است که کدام بانک چنین وثیقه‌ای را قبول می‌کند؟ آن هم در شرایطی که بانک‌ها برای پرداخت وام اما و اگرهای بسیاری را مطرح می‌کنند و برای دریافت وام خرد هم چندین ضامن رسمی می‌خواهند. در این شرایط مشخص نیست که آیا بانک‌ها حاضرند بر اساس دستور رییس کل بانک مرکزی منابع خود را وام بدهند و در قبال آن حساب یارانه را دریافت کنند.
از طرفی مبلغ یارانه نقدی تنها 300 و 400 هزار تومان است. بعید است که اقساط تسهیلات بانک‌ها ماهانه چنین رقم پایینی باشد. البته یارانه یک خانوار چهار نفره در ماه به یک میلیون و 200 تا یک میلیون و 600 هزار تومان هم می‌رسد. اما باز هم باید دید که آیا اقساط وام بانک‌ها در این محدوده هست یا نه. از طرفی احتمالا خانوارهای یک یا دو نفره امکان دریافت وام با یارانه را نداشته باشند.
چون اقساط وام‌های کنونی بیشتر از 600 هزار تومان است. شاید وثیقه سهام عدالت قابلیت اجرایی بیشتری داشته باشد و ارزش ریالی بالاتری هم داشته باشد. چون بر اساس آخرین گزارش‌ها ارزش سهام عدالت به حدود 18 میلیون تومان رسیده و مجموع ارزش سهام عدالت یک خانوار چهار نفره به حدود 100 میلیون تومان می‌رسد. اما نکته‌ای که درباره سهام عدالت وجود دارد این است که این سهام قابلیت فروش ندارد و بانک‌ها نمی‌توانند در صورت بازپرداخت نشدن آن، این سهام را جای طلب خود بردارند.
