در شرایطی که حدود 40 روز از آغاز 1402 گذشته، هنوز ایران و کشورهای غربی، اظهارنظر دقیقی درباره سرنوشت تحریم‌ها مطرح نکرده‌اند و مشخص نیست که آیا اساسا بازگشت به برجام هنوز جز گزینه‌هاست یا دو طرف به دیگر مسائل فکر می‌کنند.
از زمان روی کار آمدن بایدن در کاخ سفید، مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا برای احیای برجام آغاز شد و حتی در ماه‌های پایانی دولت روحانی اعلام شد که می‌توان شانسی برای احیای برجام قائل بود، موضوعی که در نهایت به نتیجه نرسید و روحانی در صحبت‌های اخیر خود، مصوبه هسته‌ای مجلس را عامل به نتیجه نرسیدن مذاکرات اعلام کرد.
در آغاز دولت رییسی نیز دو طرف مذاکرات خود را ادامه دادند و حتی در دوره‌هایی اعلام شد که شانس توافق بسیار بالا رفته است اما هر بار به دلایلی که جزییات آن بیرون نیامد، امضای احیای برجام نهایی نشد و البته دو طرف یکدیگر را مقصر به توافق نرسیدن دانستند. در ماه‌های گذشته، دولت‌های غربی و به‌طور خاص امریکا اعلام کرده‌اند که دیگر مذاکرات هسته‌ای را به عنوان اولویت دنبال نمی‌کنند و با ادبیاتی دیگر وارد عمل شده‌اند، با این وجود مقامات وزارت خارجه چند بار اعلام کردند که پیام‌هایی میان دو طرف در این مدت نیز جابه‌جا شده است.
با وجود آنکه فعلا مذاکره‌ای وجود ندارد اما مقامات دولت بایدن، همچنان می‌گویند که دیپلماسی را بهترین گزینه برای رفع موضوع هسته‌ای ایران می‌دانند. ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا در یک نشست خبری که مشروح آن در وبگاه وزارت امور خارجه امریکا منتشر شده است، درباره موضوع تبادل زندانیان با ایران و روسیه مدعی شد: ما بارها از روسیه و ایران خواسته‌ایم شهروندان امریکایی را که به‌طور غیرقانونی زندانی شده‌اند آزاد کند اما انتخاب مسکو و تهران بی‌توجهی به این درخواست‌ها بوده است.
او با اشاره به تحریم‌های اخیر امریکا علیه ایران و روسیه در این زمینه، گفت که امریکا به تلاش‌های بی‌وقفه برای اطمینان‌یافتن از آزادی شهروندان امریکایی که به ادعای وی گروگان گرفته شده یا به‌طور غیرقانونی زندانی شده‌اند، ادامه می‌دهد و آنها را دوباره نزد خانواده‌هایشان باز می‌گرداند.
وی افزود: اقدامات دیروز یکی از ابزارهایمان است. ما هر کاری لازم باشد، برای بازگرداندن امریکایی‌ها به خانه انجام خواهیم داد.
پاتل در پاسخ به اینکه آیا اخیرا حرکتی در راستای توافق بر سر تبادل زندانیان با ایران انجام شده است یا نه، بیان کرد: متاسفانه هیچ مطلب جدیدی برای گفتن در این باره ندارم. ما به پافشاری مستقیم جهت آزادسازی شهروندانمان در ایران ادامه می‌دهیم . این موضوعی است که به‌طور مستقیم درباره آن ارتباط برقرار می‌کنیم و مستقیما آن را مطرح می‌کنیم و امیدواریم که به زودی از آنها استقبال کنیم. اظهارات پاتل در حالی مطرح می‌شود که مقامات ایران گفته‌اند موضوع تبادل زندانیان امریکایی را موضوعی جدا از مسائل دیگر مورد بحث میان دو کشور می‌دانند و آماده رایزنی و نهایی کردن یک توافق در این زمینه هستند.
معاون سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا در پاسخ به اینکه با توجه به تلاش برخی قانون‌گذاران امریکایی برای سد کردن راه دولت این کشور در مسیر احیای توافق هسته‌ای (برجام) از طریق تصویب برخی لوایح، روند احیای توافق هسته‌ای در مذاکرات وین که در حال حاضر با وقفه‌ای چندماهه روبروست، آیا انجام شدن یک توافق نزدیک است، گفت: رییس‌جمهور و وزیر امور خارجه نسبت به اینکه هیچگاه به ایران اجازه دست‌یابی به یک سلاح اتمی داده نشود، کاملا متعهد هستند. ما همچنان بر این باوریم که دیپلماسی بهترین راه دست‌یافتن به این هدف است.
پاتل در ادامه اشاره کرد که امریکا در این زمینه به تعامل و همکاری با شرکا و متحدان خود ادامه می‌دهد.
خودداری این مقام امریکایی از ارایه پاسخی شفاف به این سوال در حالی است که ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در نشست خبری اخیرش درباره مذاکرات برجامی گفت که «جمهوری اسلامی ایران هیچگاه میز مذاکره را ترک نکرده است و آمادگی خود را برای جمع‌بندی مذاکرات رفع تحریم‌ها اعلام کرده است و بر اساس پیش نویس رد و بدل شده ایران اعلام کرده است که حاضر است که در کوتاهترین زمان ممکن جمع‌بندی مذاکرات انجام شود.»
او با بیان اینکه از خطوط قرمز خود و منافع ملی عقب‌نشینی نمی‌کنیم و بر این موضوع تاکید داریم که باید همه طرف‌ها به تعهدات خود پایبند باشند، تصریح کرد: در این چارچوب در صورتی که طرف مقابل آمادگی لازم را از خود نشان دهد زمینه برای بازگشت سریع و زودهنگام به میز مذاکرات جهت جمع‌بندی مذاکرات وجود دارد.
دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین امریکا در سال ۲۰۱۸ با تشویق بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و سیاست‌مداران تندروی امریکا، با مطرح کردن ادعای وجود اهداف نظامی در برنامه هسته‌ای ایران و حمایت آن از تروریسم، توافق هسته‌ای را توافقی ناقص تلقی کرد و از آن خارج شد. او علیرغم بازگرداندن تحریم‌های پیشین امریکا علیه ایران، تا آخرین روزهای ریاست‌جمهوری‌اش به اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران ادامه داد.
دولت جو بایدن با به قدرت رسیدن در امریکا در سال ۲۰۲۱، اعلام کرد که موضوع احیای توافق هسته‌ای را در اولویت سیاست خارجی‌اش قرار داده است و وارد مذاکرات غیرمستقیم با ایران در وین شد. این مذاکرات بدون در بر داشتن نتیجه‌ای ملموس، به دلیل برخی مسائل حل‌نشده، نزدیک به یک سال است که با وقفه روبروست. اخیرا نیز دولت امریکا با ادعای حمایت نظامی ایران از روسیه در جنگ اوکراین و ادعای «نقض حقوق بشر» اعلام کرده است که موضوع احیای توافق هسته‌ای در دستور کار آن قرار ندارد اما همچنان دیپلماسی را بهترین راه رسیدگی به این موضوع می‌داند.
مقامات ایران تاکید کرده‌اند در صورتی که غرب اراده سیاسی لازم را نشان دهد، آماده رسیدن به «توافقی خوب» در وین که در راستای منافع ملی ایران باشد، است.
آخرین موضع ایران اما نه از طرف وزارت خارجه که از سوی معاون حقوقی رییس‌جمهور مطرح شده است. معاون حقوقی رییس‌جمهور گفت: بهترین راه برای تعیین خسارات ایران ناشی از اقدامات امریکا علیه ایران، مذاکرات حقوقی بین ایران و امریکا در دیوان رسیدگی به حل اختلافات دو کشور است.
محمد دهقان درباره پیشنهاد معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری برای مذاکرات ایران و امریکا برای جبران خسارات ایران، اظهار کرد: مذاکراتی هنوز انجام نشده است بلکه ما فقط در این زمینه به دولت پیشنهاد داده‌ایم. در موضوع خسارات وارده به ایران، طبق رای دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه باید در طول دو سال مذاکرات، میزان خسارات تعیین شود.
وی ادامه داد: بر این اساس پیشنهاد ما این است که این مذاکرات حقوقی در دیوان رسیدگی به اختلافات ایران و امریکا که از ۴۰ سال پیش در لاهه تشکیل شده است، دنبال شود. آنجا سه داور از طرف ایران، سه داور از طرف امریکا و سه داور هم داور وسط حضور دارند که این داوران وسط را دیوان عالی کشور هلند تعیین می‌کند. یک نماینده ما در آن دیوان داریم و یک نماینده هم امریکا دارد.
معاونت حقوقی رییس‌جمهور افزود: بهترین راه برای این مذاکرات حقوقی، مذاکره بین نماینده ما و امریکا در همان دیوان است چون جای آن مشخص است و یک موضوع نهادینه شده است و نیاز به تشکیلات جدید ندارد. در این سال‌ها هم مذاکراتی بین طرفین در موضوعاتی از جمله موضوعات حقوقی، دعاوی و خسارات انجام شده است. این مذاکرات به صورت طبیعی تا الان انجام شده است. دهقان در پایان گفت: ما پیشنهاد شفاهی خود را به دولت داده‌ایم و پیشنهاد کتبی را هم می‌دهیم و فکر نمی‌کنم کسی مخالفت داشته باشد.
این صحبت‌ها در حالی مطرح شده که در ماه‌های گذشته رابطه ایران و اروپا نیز مانند گذشته نبوده و اخیرا این اتحادیه به تایید حکم یک ایرانی – آلمانی اعتراض کرده است. نماینده عالی اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای به تایید حکم اعدام سرکرده گروهک تروریستی تندر، اعتراض کرد.
نماینده عالی اتحادیه اروپا روز جمعه (۸ اردیبهشت) با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که این اتحادیه قویا تصمیم دادگاه عالی ایران مبنی بر اعدام «جمشید شارمهد» را محکوم می‌کند. نماینده عالی اتحادیه اروپا خواست تا ایران از اعدام شارمهد خودداری کند و بدون تاخیر حقوق اساسی وی ذیل قوانین بین‌المللی را مهیا کند. در انتهای بیانیه، نماینده عالی اتحادیه اروپا نسبت به وضعیت تبعه‌های اتحادیه اروپا که در ایران زندانی هستند عمیقا ابراز نگرانی کرده است.
سخنگوی قوه قضاییه ظهر چهارشنبه از تایید حکم اعدام جمشید شارمهد در دیوان عالی کشور خبر داد. روابط عمومی دیوان عالی کشور نیز در این باره اعلام کرد: «دادنامه جمشید شارمهد سرکرده گروهک تروریستی تندر به استناد بند الف ماده ۴۶۹ قانون آیین دادرسی کیفری در دیوان عالی کشور ابرام شد.»
در رأی شعبه دیوان عالی کشور آمده است؛ در لایحه فرجام‌خواهی، دلیل و مدرکی که موجبات نقض رأی را فراهم آورد وجود ندارد و دادنامه محکوم‌علیه مطابق دلایل موجود در پرونده و طبق قانون صادر شده است. شنبه یازدهم مرداد سال ۱۳۹۹ خبری در رسانه‌ها منتشر شد که حاکی از دستگیری جمشید شارمهد سرکرده گروه تروریستی تندر توسط وزارت اطلاعات بود. در پرونده این گروه جنایت‌های بسیاری مانند بمب‌گذاری در حسینیه سیدالشهدای شیراز و قصد انفجار سد سیوند شیراز مشاهده می‌شود که در این میان بمب‌گذاری در حسینیه سیدالشهدای شیراز حادثه‌ای خون‌بار است که افراد بی‌گناه بسیاری در آن به شهادت رسیدند.
در کنار آن، تقابلات غیرمستقیم ایران و امریکا نیز همچنان ادامه دارد. خبرگزاری رویترز به نقل از سه منبع ادعا کرد که ایالات متحده طی روزهای اخیر، نفت ایران در یک نفتکش در دریا را توقیف کرده است. این خبرگزاری همچنین به نقل از یک شرکت امنیت دریایی، ادعا کرد که ایران پس از این اتفاق، اقدام به توقیف یک نفتکش کرده است.
این شرکت همچنین عنوان کرد که اقدام امریکا پنج روز پیش از توقیف کشتی در دریای عمان توسط ایران رخ داده است. همچنین فاننشیال تایمز در این باره نوشت که، محموله نفت ایران پیش از اینکه توسط امریکا توقیف شود در مسیر به مقصد خود در چین بوده است.
بر اثر تصادم یک فروند کشتی ناشناس با یک شناور ایرانی در آب‌های خلیج فارس که منجر به مفقود شدن دو نفر و زخمی شدن چند تن دیگر از خدمه این شناور شد، کشتی ناشناس بر خلاف مقررات بین‌المللی مبنی‌بر کمک به شناور و مصدومان، اقدام به فرار از خلیج فارس نمود که بلافاصله پس از درخواست از سوی مرکز تجسس و نجات دریایی (MRCC)، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در قالب مرکز بین‌المللی امنیت دریایی مستقر در چابهار اقدام به رهگیری، شناسایی و توقیف کشتی ناشناس در دریای عمان کرد. در این عملیات ناوشکن بایندر نیروی دریایی ارتش با حکم قضایی، کشتی متخلف را که با پرچم جزایر مارشال در حال فرار بود، توقیف و به آب‌های ساحلی جمهوری اسلامی ایران هدایت کرد.
با وجود تمام این مسائل، شاید صحبت اخیر معاون رییسی، سیگنالی جدید برای آغاز مذاکرات مستقیم میان دو طرف باشد که می‌تواند مقدمات مذاکره از مسائل حقوقی به احیای برجام را فراهم کند، موضوعی که البته تایید آن تنها از سوی مقامات بلندپایه دو کشور، می‌تواند کار را از حد یک پیشنهاد به طرحی رسمی تبدیل کند.
