مرابحه؛ اوراقی جدید برای تامین مالی در بورس

بازار سرمایه هر روز شاهد رونمایی و استفاده از ابزارهای جدید مالی است و روز گذشته اوراقی جدید به عنوان ارواق مرابحه در بازار سهام رونمایی شد. اوراق صکوک مرابحه شرکت گروه مالی شهر به مبلغ 3000 میلیارد ریال، با نرخ سود ۲۱ درصد سالانه، بابت خرید سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران، با نماد «صشهر۶۰۲» در فهرست نرخ‌های بازار اوراق بدهی بورس اوراق بهادار تهران درج شد. دوره عمر این اوراق ۴ سال و مواعد پرداخت آن هر ۳ ماه یک‌بار از تاریخ انتشار اوراق است.

اوراق مالی اسلامی نوعی ابزار به حساب می‌آید که می‌تواند برای پیش‌برد بازار سرمایه موثر عمل کند. بسیاری از شرکت‌ها (همانند شرکت‌های سرمایه‌گذاری، تولیدی و صنعتی، هلدینگ و...) نیازمند تامین مالی بوده و خرید مستقیم سهام از بازار سرمایه یکی از نیازهای آنها به‌حساب می‌آید.

تاکنون ابزار تخصصی برای خرید سهام از بازار وجود نداشته است و ابزارهای موجود، ابزارهای غیرمستقیمی همچون اوراق اجاره و خرید دِین و... بوده است. پیش‌تر متقاضی انتشار اوراق اجاره، دارایی را به نهاد واسط می‌فروخت و پس از انجام معامله دارایی‌ها، اجاره به شرط تملیک می‌شد و پس از آن منابع در اختیار متقاضی قرار می‌گرفت؛ شرکت نیز بعد از دریافت وجه حاصل از آن اقدام به خرید سهام می‌کرد.

در این بین بسیاری از شرکت‌ها که دارایی‌ آنها در وثیقه بانک‌هاست یا دارایی چندانی برای فروش ندارند (به‌طور مثال شرکت‌هایی که فعالیت مالی دارند و از دارایی فیزیکی کافی برخوردار نیستند) با مشکل تامین مالی مواجه هستند و امکان استفاده از اوراق اجاره برای آنها وجود ندارند.

انتشار اوراق اجاره علاوه بر الزام وجود دارایی کافی، مشکلات دیگری نیز دارد و همین مساله تامین مالی را برای شرکت‌ها دشوار کرده است، به‌طور نمونه در انتشار اوراق اجاره، دارایی‌ها باید توسط سه کارشناس رسمی دادگستری ارزش‌گذاری بشود و شرکت‌ها متحمل هزینه‌ای بابت اخذ نظر کارشناسان می‌شدند؛ در گام بعدی نیز دارایی به‌طور کامل به نهاد واسط فروخته می‌شد. علاوه بر صرف هزینه، رویه اخذ نظر کارشناسان رسمی دادگستری، امری زمان‌بر است و شرکت‌ها باید مدت زمانی را برای مکاتبات با کانون کارشناسان قوه قضاییه برای معرفی ارزیابی و تکمیل فرآیندهای مربوط به آن طی کنند.

همچنین پس از صدور آرا، تطابق اسناد و گزارش‌های کارشناسی مورد بررسی مجدد قرار می‌گیرد و در صورتی که مشکلی در نقل و انتقالات یا ابهامات دیگری وجود نداشته باشد، دارایی در دفترخانه رسمی به نهاد واسط فروخته می‌شود. در حقیقت این موضوع دارای استعلامات مختص به خود بوده و مشمول هزینه‌ خواهد بود. انتشار اوراق اجاره سهام دارای الزامات فقهی بوده که از جمله آن می‌توان گفت که نسبت دارایی‌های ثابت به خالص دارایی‌ها باید حداقل ۶۰ درصد باشد، همچنین این‌ دارایی‌ها در رهن یا وثیقه نباشد و متقاضی تا پایان عمر اوراق باید نسبت یاد شده را حفظ کند.

به‌طور کلی، ابزارهایی که پیش‌تر وجود داشت، غیرمستقیم، هزینه‌بر و زمان‌بر بود اما این چالش‌ها در انتشار اوراق مرابحه سهام برتطرف شده است. در واقع در ابزار جدید، می‌توان سهام را به عنوان یک دارایی و به‌طور اقساطی خریداری کرد. به عبارتی شرکت‌ها از این پس می‌توانند با خرید سهام، اوراق مرابحه منتشر کنند. بنابراین در ابزار جدید، امکان خرید سهام نیز مهیا شده بگونه‌ای که سهام نیز به عنوان یک دارایی پایه به فرآیند انتشار اوراق مرابحه افزوده شده است.

با راه‌اندازی این ابزار، شرکت‌ها می‌توانند مستقیما درخواست خود را ارایه کنند و تامین مالی بشوند. ازاین‌رو متقاضیان بدون اینکه متحمل دشواری‌ها و هزینه‌های به‌کارگیری اوراق اجاره بشوند، طی یک فرآیند کوتاه و سهل تامین مالی خواهند شد. شرکت‌ها پس از اعلام اینکه خواهان تامین مالی از این طریق هستند، منابع مورد نیاز خود را دریافت خواهند کرد (یعنی همانند اخذ وام، به‌طور یکجا از دریافت وجه بهره‌مند می‌شوند) و شرکت‌ها پس از آن اقدام به خرید سهام مدنظر خود از طریق بازار سرمایه خواهند کرد.

شرکتی که از طریق انتشار اوراق مرابحه سهام تامین مالی می‌کند، علاوه بر صرفه‌جویی در زمان و هزینه، ملزم به رعایت نسبت دارایی ثابت به خالص دارایی‌ها نیستند چراکه این موضوع در «اجاره سهام» لحاظ شده است. یکی از مهم‌ترین ویژگی و کارکردهای اصلی «اوراق مرابحه سهام» این است که شرکت‌ها بلافاصله پس از اعلام تقاضا برای تامین مالی، مدارک و مستندات آنها توسط سازمان بورس و اوراق بهادار مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

سازمان بورس و اوراق بهادار با ارایه این ابزار جدید، علاوه بر تسهیلگری در رفع نیاز شرکت‌ها، موجب تحریک طرف تقاضا در بازار سرمایه می‌شود چراکه با به‌کارگیری این ابزار، نقدینگی به‌طور مستقیم به بازار سرمایه تزریق خواهد شد و همین امر منجر به توسعه این بازار خواهد شد. این ابزار می‌تواند دارایی و نقدینگی را در ریل‌گذاری صحیحی قرار بدهند و منابع را به‌درستی هدایت کند، علاوه بر این موضوع انتشار اوراق تسریع پیدا خواهد کرد. در انتشار اوراق مرابحه سهام مبلغی قرض داده نمی‌شود که در نهایت مشکل فقهی و ربا به وجود بیاید، بلکه افرادی که سهام را به‌طور نقد می‌فروشند، خریداری شده و نهاد واسط به‌طور اقساطی آن را به‌فروش می‌رساند و عقد اسلامی شکل خواهد گرفت .

در برخی عقود اسلامی همانند اوراق اجاره که خرید و فروش به‌طور کامل انجام خواهد شد، ارزش‌گذاری و بررسی ریسک به‌طور سختگیرانه‌ انجام می‌شود چراکه معامله به‌طور تمام‌وکمال انجام خواهد شد و اگر بانی مبلغ را پرداخت نکند، دارایی فیزیکی به‌فروش خواهد رسید تا به این طریق با دارندگان اوراق تسویه‌ حساب بشود اما در ابزار جدید با به‌کارگیری فروش اقساطی، فرآیند مربوط به‌طور آسان‌ و روان‌تری انجام خواهد شد چراکه شرکت‌ها توسط خود سازمان بورس بررسی می‌شوند و پس از آن منابع تحت اختیار متقاضی قرار خواهد گرفت؛ متقاضیان نیز در انتهای فرآیند به‌طور مستقیم سهام خریداری می‌کنند و از آنجایی که بازار سهام نیز تحت نظر سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد، نظارت بهتری اعمال خواهد شد.

عرضه اولیه شهر در بورس

در آخرین روز کاری مراسم رونمایی از انتشار اولین اوراق مرابحه سهام انجام شد. میلاد فروغی، عضو هیات‌مدیره دماوند در خصوص این اوراق گفت: اوراق مرابحه سهام برای اولین‌بار در کشور مورد استفاده قرار گرفته است. توسعه ابزارهای مالی یکی از ویژگی‌های مهم بازار سرمایه است و حال یکی از ابزارهای نوین تامین مالی که گام بزرگ در تامین مالی هلدینگ‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری با عنوان اوراق مرابحه شروع به کار کرده است.

پیش از این ابزارهای چندانی در بازار وجود نداشت و تنها اوراق اجاره برای تامین مالی هلدینگ‌ها معرفی شده بود. اوراق اجاره پیچیده و زمان‌بر بود و نیاز بود ابزار دیگری نیز معرفی شود که تامین مالی تسریع شود. اوراق مرابحه سهام ابزاری است که سرمایه‌گذاری بورسی و خارج از بورس را برای هلدینگ‌ها فراهم و به تأمین مالی هلدینگ‌ها کمک می‌کند.

اسماعیل درگاهی، مدیرعامل گروه مالی شهر در ادامه این نشست اظهار کرد: انتشار اوراق مرابحه برای اولین‌بار جسارت و پیگیری ویژه‌ای لازم داشت. همچنین این اوراق به اندازه 300 میلیارد ریال منتشر شده است. عرضه اولیه گروه مالی شهر و سه شرکت زیر مجموعه ما نیز به زودی و امسال انجام خواهد شد.

میثم فدایی، مدیرعامل تامین سرمایه دماوند نیز در ادامه گفت: پیش از این ابزار مناسبی برای تامین مالی هلدینگ‌ها نبود، اوراق اجاره نیز در تضامین شرکت‌ها را با چالش مواجه می‌کرد و از سویی تمامی منابع صرف خرید سهام نمی‌شد؛ اما با استفاده از اوراق مرابحه سهام منابع تامین شده صرف خرید سهام یا ابزار موجودر بازار سهام خواهد شد. این اوراق در کمتر از سه ماه منتشر شد و امروز به‌طور کامل به فروش رفت.