با دیپلماسی حمل و نقل ایران چین را به آفریقا می‌رساند
چه بخواهیم و چه نخواهیم امروز در جنگ کریدورها هستیم. ترکیه و عراق برای راه‌اندازی کریدوری به نام مسیر توسعه که بندر مرسین این کشور را به بندر فاو عراق به خلیج فارس متصل می‌کند به توافق و تفاهم رسیدند. راه‌اندازی این مسیر مساوی است با خروج ایران از مسیر تجاری ترکیه به امارات و خلیج‌فارس. طرح یک کمربند و جاده چین، یک ابتکار اقتصادی بزرگ و دارای دو مسیر «زمینی» و «دریایی» برای اتصال به قاره‌های اروپا و آفریقا است. بر اساس اعلام گمرک چین کشورهای عضو اتحادیه جنوب شرق آسیا، آ.ث.آن، اتحادیه اروپا، امریکا و کره جنوبی بزرگ‌ترین شرکای تجاری چین در سال ۲۰۲۲ بوده‌اند. با این حال حجم تجارت چین با آفریقا که طی سال‌های گذشته به زحمت به ۵ میلیارد دلار می‌رسید در دو- سه سال اخیر رشد فراوانی پیدا کرده است، به‌طوری که در پایان سال ۲۰۲۲ از ۲۶۰ میلیارد دلار گذشت.
همچنین حجم تجارت این کشور با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس که پیشتر، حدود ۳۶ میلیارد دلار بود، هم‌اکنون در روندی افزایشی به ۳۳۰ میلیارد دلار رسیده است و طرح‌هایی برای افزایش مبادلات تجاری به بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار بین چین و کشورهای حاشیه خلیج فارس وجود دارد. از این میزان حجم تجارت چین با عربستان بیش از ۸۷ میلیارد دلار و با عراق ۳۷ میلیارد دلار تا پایان سال ۲۰۲۱ بود.
عمده مسیر مبادلات تجاری چین با کشورهای آفریقایی از دریای چین جنوبی، تنگه مالاگا و هرمز به بنادر کشورهای زیرصحرای بزرگ آفریقا و کشورهای حاشیه خلیج فارس نظیر عربستان، امارات، قطر، بحرین، کویت و عراق است. توسعه گسترده روابط تجاری و حجم بالای سرمایه‌گذاری چین، صرفا به عنوان یکی از ارکان اصلی ابرپروژه یک کمربند- یک راه (BRI) برای منطقه خاورمیانه با تمرکز بر کشورهای عربستان سعودی، امارات، قطر و عمان صورت گرفته است.
چین نسبت به بروز هرگونه درگیری در دریای چین جنوبی و تنگه مالاگا به‌شدت آسیب‌پذیر است، مقامات چینی می‌ترسند در زمان بالا گرفتن اختلاف با امریکا تنش در تنگه بالا بگیرد. بخش عمده‌ای از تجارت دریایی چین به خصوص نفت مصرفی این کشور از طریق تنگه مالاگا در نزدیکی سنگاپور عبور می‌کند.
این تنگه در باریک‌ترین نقطه فقط 7/2 کیلومتر عرض دارد و این عرض کم پتانسیل برخورد یا به گل نشستن ناوگان دریایی را دارد. هرچندبه نظر می‌رسد چین برای کاهش بخشی از این تهدید، راه دسترسی از میانمار به اقیانوس هند را برای خود باز کرده است اما خصومت دیرینه چین با هند، دشمنی هند با پاکستان، حضور امریکا در خلیج فارس و سطح بالای تنش این کشور با ایران و همچنین رابطه نه چندان مطلوب ایران با عمده کشورهای جنوبی خلیج فارس در گذشته باعث شد تا چین علیرغم بی‌ثباتی‌های موجود در بلوچستانِ پاکستان و پیوند جنبش اسلامی ترکستان شرقی (ETIM) و جهادی‌های پاکستان، به همکاری استراتژیک با پاکستان به خصوص در خلیج گواتر روی بیاورد.
سطح بالای تنش ایران و امریکا و همچنین روابط نه چندان مطلوب ایران با همسایگان جنوبی‌اش در گذشته باعث شد تا چین، علیرغم پتاسیل بالای امنیتی ایران، پاکستان و به خصوص بندر گواتر را به عنوان شریک استراتژیک خود انتخاب کند. به‌طوری که این کشور با عقد قراردادهایی بالغ بر ۴۵ میلیارد دلار خود را متعهد کرده است. چین از بندر گواتر پاکستان به عنوان نقطه کانونی مبادلات تجاری با آفریقا و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس نگاه می‌کند.
موقعیت ایران
موقعیت مکانی ایران در جاده ابریشم کهن، به عنوان قدیمی‌ترین کریدور خشکی پایه جهان، جایگاه استراتژیکی به این کشور داده است. این کشور که ازنظر موقعیت جغرافیایی در جنوب غربی آسیا و از نگاه غرب محور، در منطقه شکننده خاورمیانه واقع‌شده است، اتصال‌دهنده هند و روسیه از طریق کریدور شمال-جنوب، بخشی از مسیر تجاری آسیا-اروپا از طریق کریدور شرق-غرب یا جاده ابریشم نوین، نقطه ارتباطی آسیای مرکزی، قفقاز، ترکیه و اروپای غربی از طریق کریدور تراسیکا و همچنین پیونددهنده کشورهای آسیای مرکزی به دریاهای آزاد و خلیج‌فارس در توافق‌نامه عشق‌آباد محسوب می‌شود.
نقش عربستان
ولیعهد جوان عربستان برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای توسعه همه‌جانبه عربستان و به‌طور کل شبکه یکپارچه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس دارد. از آن جمله می‌توان به برنامه این کشور برای اتصال ریلی شهرهای این کشور به راه‌آهن بصره اشاره کرد. «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی چندی پیش با هدف توسعه مناسبات اقتصادی و بازرگانی میان عراق و عربستان دستور بازگشایی گذرگاه‌های مرزی دیگر از جمله «الجمیمه» را پس از چندین سال صادر کرد. همچنین این کشور به عراق پیشنهاد داده است که از طریق احداث کانال‌های زیرزمینی و ریل‌گذاری می‌توان بصره را به خط راه‌آهن عربستان متصل کرد که با اجرای این طرح عراق به خطوط ریلی شرق و غرب عربستان و شهرهای «ینبع، بندر ملک عبدالله، جده، ریاض، دمام، جبیل و رأس الخیر» متصل می‌شود. عربستان سعودی از طریق دریای سرخ با کشورهای شرقی آفریقا هم‌مرز است. همچنین این کشور برنامه‌های جامعی برای توسعه سواحل غربی خود در حاشیه دریای سرخ دارد.
عربستان می‌توان پلی میان ایران، چین و کشورهای آفریقایی باشد. دور زدن تنگه باب‌المندب و حذف مخاطرات عبور و مرور ناوگان تجاری از این تنگه می‌تواند برای مبادلات تجاری چین، ایران، آسیای میانه با کشورهای آفریقا بسیار مثمر ثمر باشد. حلقه تکمیل نشده این کریدور پیشنهادی، استفاده از کریدور ریلی ایران و کشورهای آسیای میانه نظیر قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان یا اتصال خط آهن افغانستان به تاجیکستان وچین و همچنین احداث خط‌آهن اصفهان به خوزستان و اتصال ریلی شلمچه به بصره و بصره به عربستان و استفاده از بنادر غربی این کشو برای مبادلات تجاری با کشورهای شرق آفریقا است. ایران سال‌هاست که به دنبال اتصال خط آهن شلمچه به بصره است پروژه‌ای که علیرغم حمایت‌های بی‌شمار ایران برای ثبات سیاسی و امنیتی عراق، به علت مخالفت کشورهایی نظیر ترکیه، امریکا و تاحدی عربستان تاکنون به سرانجام نرسیده است.
با توجه به روابطی که ایران و عربستان چندی است آغاز کرده‌اند، به نظر می‌رسد عملیات اجرایی این پروژه می‌تواند به سرانجام برسد. ایران به این پروژه به عنوان مسیری برای رسیدن به شرق دریای مدیترانه نگاه می‌کند و می‌توان به این مسیر به عنوان بخشی از کریدور شرقی- غربی را برای تبادلات تجاری کشورهایی همچون چین، آسیای میانه، روسیه، عراق، عربستان و آفریقا وبالعکس نگاه کرد.
همچنین این کشور عملیات اجرایی خط آهنی را از اصفهان به خوزستان آغاز کرده که می‌تواند تکمیل‌کننده بخش عمده‌ای از این کریدور پیشنهادی باشد.
اعلام این کریدور درحالی است که هم‌اکنون خط آهن اینچه‌برون ایران را به کشورهای ترکمنستان، ازبکستان و قرقیزستان و چین مرتبط است و اتصال ریلی شلمچه به بصره و همچنین اتصال ریلی بصره به خط آهن عربستان می‌تواند تکمیل‌کننده این کریدور باشد. لذا با توجه به تحولات مثبت در روابط ایران و عربستان به عنوان قدرت‌های منطقه‌ای، فعال‌سازی دیپلماسی حمل و نقل از سوی ایران برای راه‌اندازی کریدور چین، ایران، عربستان و آفریقا به عنوان شاخه جنوبی راه ابریشم جدید است.
