امروز عربستان و مصر فردا شاید برجام

با نزدیک شدن به روزهای پایانی بهار، به نظر می‌رسد که دیپلماسی سیاسی و اقتصادی ایران به نقطه اوج خود رسیده است. در شرایطی که در پاییز و زمستان سال گذشته به نظر می‌رسید که دولت سیزدهم برای برپایی دور جدیدی از مذاکرات دیپلماتیک با محدودیت‌هایی مواجه خواهد بود اما برگ برنده از سرگیری روابط با سعودی توانست ماجرا را تغییر دهد. حالا و چند هفته پس از نهایی شدن مذاکرات میان ایران و ریاض، حالا در جریان سفر سلطان عمان به تهران، به نظر می‌رسد راه مذاکره با مصر به عنوان یکی دیگر از کشورهای مهم عربی نیز باز خواهد شد و ایران به عنوان کشوری مهم در منطقه بار دیگر وارد عرصه اقتصاد می‌شود.

در سال‌های گذشته ایران از سویی توانسته عضویت خود در اتحادیه اوراسیا و گروه شانگهای را نهایی کند و از سوی دیگر در مذاکرات دو جانبه با کشورهای منطقه نیز پیشرفت‌های قابل توجهی به وجود آمد. با وجود تداوم تحریم‌های امریکا، حالا مسیرهای جدیدی نیز در حال باز شدن است و به نظر می‌رسد که حضور سلطان عمان در تهران می‌تواند جنبه‌های پنهانی از تداوم مذاکرات بین‌المللی و در سطح برجام را به دنبال داشته باشد.  سلطان عمان که برای یک سفر دو روزه به تهران آمده بود، پس از پایان سفر به مسقط بازگشت. در جریان این سفر که نخستین برنامه حضور شاه جدید عمان به ایران به حساب می‌آمد، هیثم بن طارق آل سعید با مقامات بلندپایه ایران دیدار و گفت‌وگو کرد و براوردها حاکی از آن است که روابط دو کشور توسعه قابل توجهی را تجربه خواهد کرد.

در کنار دیدار با رهبر معظم انقلاب، سلطان عمان در دیدارهای دو جانبه با مقامات دولت ایران، از توسعه همکاری‌های دوجانبه استقبال کرد و در نهایت با پایان یافتن این سفر، دو کشور یک متن مشترک را منتشر کردند. سید ابراهیم رییسی و آقای «هیثم بن طارق آل سعید» در بیانیه پایانی سفر رسمی و دو روزه سلطان عمان به کشورمان ضمن تأکید بر نقش سازنده بخش خصوصی دو کشور در توسعه افق‌های همکاری اقتصادی، نسبت به افزایش مستمر مبادلات تجاری و افزایش سرمایه‌گذاری‌های مشترک، ابراز خرسندی، از امضای موافقتنامه‌ها و یادداشت‌های تفاهم در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، ترانزیت، سرمایه‌گذاری، انرژی و فرهنگی استقبال و بر ضرورت فعال شدن توافقات موجود میان دو کشور و همکاری برای رسیدن به توافقات جدید که در راستای خدمت به مصالح مشترک باشد، تأکید کردند.

متن کامل این بیانیه به شرح زیر است: 

بسم‌الله الرحمن الرحیم 

بیانیه مشترک بمناسبت سفر عالیجناب «هیثم بن طارق آل سعید» سلطان کشور عمان (تهران-خرداد ۱۴۰۲) 

در راستای روابط تاریخی مستحکم میان دو کشور جمهوری اسلامی ایران و سلطنت عمان و دو ملت دوست و با تاکید بر احترام متقابل میان روسای دو کشور و روابط مستحکم دوجانبه که براساس اصل حسن همجواری، برادری و مبانی دینی و فرهنگی شکل گرفته؛ عالیجناب سلطان «هیثم بن طارق آل سعید» سلطان کشور عمان بنابر دعوت آیت‌الله دکتر سید ابراهیم رییسی، ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران، در تاریخ ۷-۸ خرداد ۱۴۰۲ دیدار رسمی از جمهوری اسلامی ایران به عمل آوردند.

روسای دو کشور در این سفر درباره روابط دوجانبه و راه‌های تقویت آن برپایه برادری و منافع مشترک به ویژه در زمینه‌های تجاری، انرژی، سرمایه‌گذاری و فرهنگی که تامین‌کننده مصالح مشترک و تقویت‌کننده روابط و منافع دو ملت دوست باشد، گفت‌وگو کردند.

دو طرف ضمن ابراز خرسندی از سطح عالی روابط دوجانبه، بر رشد مستمر این روابط به ویژه بعد از دیدار سال گذشته رییس‌جمهوری اسلامی ایران از عمان به دعوت سلطان هیثم بن طارق آل سعید اشاره کردند.

طرفین با ابراز علاقه نسبت به رشد روزافزون روابط در آینده، از تشکیل کمیته‌های مشترک و تبادل کارگروه‌ها و دیدارهای مختلف با هدف پیگیری توسعه روابط تاکید کردند. ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران و عالیجناب سلطان کشور عمان ضمن تاکید بر نقش سازنده بخش خصوصی دو کشور در توسعه افق‌های همکاری اقتصادی، نسبت به افزایش مستمر مبادلات تجاری و افزایش سرمایه‌گذاری‌های مشترک، ابراز خرسندی کردند. همچنین طرفین از امضای موافقتنامه‌ها و یادداشت‌های تفاهم در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، ترانزیت، سرمایه‌گذاری، انرژی و فرهنگی استقبال و بر ضرورت فعال شدن توافقات موجود میان دو کشور و همکاری برای رسیدن به توافقات جدید که در راستای خدمت به مصالح مشترک باشد، تاکید کردند.

روسای دو کشور در چهارچوب تقویت روابط بین دو کشور برادر و پایه‌گذاری اصول و چارچوبی جهت حفظ و استمرار این روابط از مسوولان دولتی خواستند اقدام لازم را برای تنظیم سند همکاری‌های راهبردی در زمینه‌های مختلف و امضای آن به نحوی که همکاری و منافع متقابل را تحکیم نماید، انجام دهند. ریاست‌جمهوری اسلامی ایران و سلطان کشور عمان ضمن تبادل نظر درباره برخی موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی، بر اهمیت تلاش‌های سازنده در زمینه‌های مختلف امنیتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در راستای تقویت صلح و ثبات تاکید کردند و از ادامه رایزنی‌ها و مشورت‌های سیاسی میان دو کشور استقبال کردند.

طرفین در این سفر از گسترش فرهنگ گفت‌وگو در منطقه به منظور حل و فصل مشکلات و تحکیم روابط میان کشورهای همسایه به نحوی که صلح، ثبات و شکوفایی و خواست ملت‌های منطقه را تامین نماید، استقبال می‌کنند.

آیت‌الله دکتر رییسی ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران از تلاش‌های عالیجناب سلطان هیثم بن طارق سلطان کشور عمان در اتخاذ سیاست‌های سازنده و حکیمانه در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی جهت تعمیق روابط مثبت دوجانبه و صلح و ثبات منطقه‌ای تقدیر کرد. سلطان هیثم بن طارق آل سعید نیز ضمن تقدیر از سیاست همسایگی دولت سیزدهم نسبت به کشورهای منطقه، همکاری نزدیک کشورهای منطقه خلیج فارس را موجب تحکیم ثبات و صلح منطقه‌ای دانستند.

در پایان سید ابراهیم رییسی از انجام این دیدار تاریخی ابراز خرسندی کرد و عالیجناب هیثم بن طارق سلطان عمان هم از آیت‌الله دکتر رییسی ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران بابت حسن استقبال و پذیرایی صورت گرفته از هیات عمانی در این سفر تقدیر به عمل آورد.

تهران، محل رایزنی‌های بین‌المللی

در کنار حضور شاه عمان در تهران، در روزهای گذشته، مذاکرات دیپلماتیک ایران با بسیاری از دیگر کشورهای منطقه نیز ادامه داشته است. دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی، در یکی از نخستین دیدارهای رسمی خود با مشاور امنیت ملی عراق در تهران دیدار کرد. قاسم الاعرجی، دبیر شورای امنیت ملی عراق در این دیدار با تبریک انتصاب دکتر احمدیان به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و آرزوی موفقیت برای وی، تصریح کرد: دولت و نهاد امنیت ملی عراق مصمم و آماده است که چون گذشته با تداوم ارتباطات نزدیک و مستمر در همه حوزه‌ها با جمهوری اسلامی ایران، همکاری و تعامل داشته باشد. 

دبیر شورای امنیت ملی عراق، با اشاره به روابط ممتاز دو کشور که همواره تدوام داشته گفت: امنیت عراق را امنیت ایران و امنیت ایران را امنیت عراق می‌دانیم. وی رایزنی مستمر میان مقامات عالی دو کشور به منظور تسریع در اجرای توافقات فی مابین به ویژه در ابعاداقتصادی و امنیتی را زمینه ساز ثبات و پیشرفت دو کشور دانست و گفت: من به همراه یک هیات عالیرتبه به دیدار شما آمده‌ام و بر پای‌بندی عراق به توافقی که اخیراً بین دو کشور امضا شد تاکید می‌کنم. وی افزود: این توافق برخاسته از ایمان و اعتقاد ما است؛ زیرا ثبات و توسعه ایران و عراق را تضمین‌کننده ارتقاء ضریب امنیت ملی دو کشور و بستر ساز آرامش و پیشرفت در منطقه می‌دانیم. در ابتدای این دیدار قاسم الاعرجی پیام تبریک سودانی، نخست وزیر عراق را به دکتر احمدیان تقدیم و گفت من حامل سلام‌های گرم ایشان به شما هستم. قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق صبح روز شنبه نیز در راس هیاتی راهی سلیمانیه شده بود.

دستگاه امنیت ملی عراق اعلام کرد که الاعرجی به دستور محمد شیاع السودانی، نخست وزیر این کشور به منظور بررسی اقدامات انجام شده برای کنترل مرزهای ایران و عراق راهی سلیمانیه شده است. اخیرا یک منبع در دستگاه امنیت ملی عراق در گفت‌وگو با پایگاه خبری العربی الجدید با اعلام سفر قریب الوقوع الاعرجی به تهران گفت که وی درخصوص کنترل مرزهای مشترک و مقابله با فعالیت گروه‌های مخالف ایران (تروریست ها) با مسوولان ایرانی تبادل نظر خواهد کرد. این منبع اعلام کرد که شخص محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق به همراه مقامات اقلیم کردستان تحرکات گسترده‌ای در راستای دور کردن مجموعه‌های مسلح مخالف ایران از مرزها و استقرار یگان‌های امنیتی در نوار مرزی انجام می‌دهد.

این مسوول عراقی در ادامه گفت که الاعرجی در سفرش به تهران اقدامات دولت عراق در زمینه کنترل مرزها را به مسوولان ایرانی ارایه خواهد کرد و تلاش می‌کند که حملات دوباره ایران در مناطق مرزی علیه مواضع تروریست‌ها ممانعت کند. در این دیدار احمدیان با اشاره به ریشه‌های مشترک دینی، مذهبی و تمدنی طولانی میان ایران و عراق، آن را تضمین‌کننده روابط عمیق و گسترده دو کشور دانست. دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان، با بیان اینکه سیاست جمهوری اسلامی ایران همواره حمایت از حکومت برخواسته از اراده مردم در عراق بوده است؛ تصریح کرد: خون شهدای دو کشور در مبارزه بی‌امان با تروریسم و ناامنی در هم آمیخته و بارزترین آن شهادت سرداران بزرگ مقاومت شهیدان حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس است.

احمدیان، توافق نامه امنیتی اخیر که حاصل ماه‌ها گفت‌وگو و تلاش مشترک نهادهای ذیربط دو کشور است را اقدامی بسیار مناسب و راهبردی توصیف کرد و بر اجرای دقیق مفاد آن تاکید نمود.وی تصریح کرد: انتظار داریم دولت عراق در چارچوب این توافق نامه، هرچه سریع‌تر ضمن پایان دادن به حضور عناصر ضدانقلاب در این کشور، امنیت مرزهای این کشور با ایران را تضمین کند. دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان پیگیری و اجرای سایر توافقات میان ایران و عراق به ویژه توافقات اقتصادی میان دو کشور را مورد تأکید قرار داد و گفت: اراده جمهوری اسلامی ایران، گسترش و تعمیق همه‌جانبه روابط با کشورهای همسایه به ویژه کشور دوست و برادر عراق می‌باشد و برای اجرای این سیاست در همه ابعاد آماده همکاری و تعامل دوجانبه و چند جانبه هستیم.

توسعه روابط با عربستان سعودی نیز با سرعت دنبال می‌شود. در نشست مشترک مسوولان حج و زیارت و وزارت امور خارجه کشورمان مسائل مربوط به حجاج بیت‌الله الحرام سال ۱۴۰۲ مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت. امیرعبداللهیان در این دیدار بر تلاش وزارت خارجه جهت تسهیل عزیمت حجاج ایرانی برای حج سال جاری به عنوان نماد همبستگی و وحدت اسلامی تاکید کرد.

حسینی رییس سازمان حج و زیارت نیز گزارشی از آخرین هماهنگی‌ها و انتظارت از وزارت خارجه ارایه داد. وزیر امور خارجه افزود: معاونت کنسولی و امور ایرانیان وزارت امور خارجه تمام امکانات خود را جهت تسهیل امور حج و زائران حرمین شریفین قرار داده است . وی افزود: بخش کنسولی وزارت خارجه به همین منظور در جده، مکه مکرمه و مدینه منوره حضور دارد و فعال است. امیرعبداللهیان ابراز امیدواری کرد با مساعدت مسوولان عربستان سعودی، حج سال جاری با شکوه و در آرامش برگزار شود.

همچنین وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به دعوت کشور آفریقای جنوبی در اجلاس وزیران امور خارجه گروه بریکس شرکت می‌کند.این نشست در اواخر هفته جاری در شهر «کیپ تاون» آفریقای جنوبی برگزار می‌شود و وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز به دعوت آفریقای جنوبی در این نشست شرکت می‌کند. در حال حاضر، جمهوری اسلامی ایران عضو این گروه نیست ولی از اعضای دعوت شده به نشست سال ۲۰۲۲ این گروه بوده است؛ همچنین در اجلاس بریکس پلاس در تاریخ ۲۵ ژوئن ۲۰۲۲ (۴ تیر ۱۴۰۱) سخنگوی وزارت خارجه روسیه تأیید کرد که دو کشور ایران و آرژانتین درخواست خود را برای پیوستن به این گروه ارایه کرده‌اند.

بریکس (به انگلیسی: BRICS) نام گروهی از کشورها به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشورهای عضو یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده است. مشابه همه پیمان‌ها و ائتلاف‌های اقتصادی، بریکس نیز واجد سیاست‌های خاص خود در حوزه تجارت، سرمایه‌گذاری، شرکت‌های خرد، کوچک و متوسط، تأمین مالی، تغییرات اقلیمی، انرژی، توسعه زیرساخت، امنیت غذایی و در نهایت توسعه انسانی است.

با در کنار هم قرار دادن این تحولات، به نظر می‌رسد که سال 1402 از نظر دیپلماسی سیاسی و اقتصادی، سالی بسیار مهم و پر تحرک برای ایران خواهد بود و پس از تبادل زندانی با بلژیک، شاید حضور سلطان عمان در تهران به از سرگیری روابط با مصر و حتی پیگیری سیاست‌های کلان در برجام و لغو تحریم‌ها، منجر شود، موضوعی که باید دید که در هفته‌های آینده چه سرنوشتی خواهد داشت.