کاهش درآمد نفتی هر ایرانی در طول 15 سال گذشته

مرکز آمار ایران نرخ رشد اقتصادی سال 1401 را اعلام کرد. بر این اساس، رشد اقتصادی سال 1401، با نفت ۴.۸ درصد و بدون نفت ۴.۵ درصد بوده که بیانگر افزایش تولید و صادرات نفت و نقش قابل توجه آن بر رشد اقتصادی سال 1401 بوده است.

به گزارش اکوایران، بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال 1401، میزان استخراج نفت و گاز طبیعی، به قیمت‌های ثابت سال 90 برابر با 112 هزار و 806 میلیارد تومان بوده که تقریبا 13.9 درصد از کل کیک اقتصادی ایران در سال گذشته را شامل می‌شود.

بر اساس این داده‌ها، سرانه درآمد حقیقی نفتی مردم، قابل محاسبه است. طبق بررسی‌های آماری، سهم هر ایرانی از درآمدهای نفتی در سال 1401 تقریبا 1 میلیون و 332 هزار تومان به ثبت رسیده که تقریبا 6 درصد نسبت به سال 1400 افزایش یافته است. ‌در واقع، سرانه درآمد حقیقی نفتی در سال‌های اخیر روندی افزایشی در پیش گرفته است، اما هنوز بازه این شاخص در چهار سال گذشته، در کمترین سطح 17 سال منتهی به 1401 قرار دارد. به طور مثال، سرانه درآمد نفتی ایرانیان در سال 1401 حدودا 34 درصد پایین‌تر از سال‌های پس از برجام برآورد شده است.

درآمد نفتی همواره در اقتصاد ایران نوسان زیادی را تجربه کرده است؛ از این رو سهم هر ایرانی از پول نفت نیز تغییرات چشمگیری را تجربه کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در 17 سال گذشته، بیشترین درآمد سرانه نفتی ایرانیان در سال 86 رقم خورده است. مطابق آمارها سهم هر ایرانی از درآمد نفتی در سال 1386 به قیمت‌های ثابت سال پایه 1390 و با روش محاسبه مرکز آمار، دو میلیون و 530 هزار تومان بوده است؛ یعنی تقریبا دو برابر این سهم در سال 1401.

مقایسه آمار سال 1385 با داده‌های ثبت‌شده در سال 1401 نشان می‌دهد در عرض 17 سال به طور متوسط هر سال 3.9 درصد (تقریبا نزدیک به 4 درصد) از درآمد واقعی سرانه بخش نفت (به قیمت‌های پایه 1390) کاسته شده است.

این افزایش عمدتا به دلیل افزایش قیمت جهانی نفت در نیمه دوم دهه 1380 بوده است. بالاترین درآمد نفتی تاریخ ایران نیز در این دوره به وقوع پیوست. با آغاز تحریم‌های دهه 90 و با کاهش استخراج نفت و گاز طبیعی، از سهم هر ایرانی از درآمد نفتی نیز کاسته شد؛ بطوریکه در سال 1391 سرانه درآمد نفتی ایرانیان نسبت به سال 90، به میزان 28 درصد کاهش یافت. این روند نزولی تا سال 94 نیز ادامه یافت. با توافق برجام در سال 94، اثرات این توافق در سال 95 در اقتصاد کشور نمایان شد و درآمد سرانه نفتی ایرانیان نیز در سال 95 به حدود دو میلیون و 24 هزار بشکه در روز رسید.

این رونق نفتی اما ادامه‌دار نبود و در ابتدای سال 97 ترامپ از برجام خارج شد. با خروج ترام‍پ از برجام و اعمال سیاست فشار حداکثری، تنها در عرض یک سال سهم هر ایرانی از پول نفت 36 درصد کاهش یافت و به یک میلیون و 109 هزار تومان رسید. پس از سال 1398 هرچند سرانه درآمد حقیقی نفتی مردم دوباره روندی افزایشی به خود گرفت، اما هنوز در کمترین سطحِ 17 سال گذشته قرار دارد.

سهم نفت از تولید ناخالص داخلی

صنعت نفت یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر رشد اقتصادی است. نفت در رشد اقتصادی به اندازه‌ای اهمیت دارد که رشد اقتصادی با نفت و بدون نفت اعلام می‌شود، در حالیکه این موضوع برای دیگر صنایع موجود در کشور وجود ندارد.

نگاهی به آمارها نشان می‌دهد اگرچه سهم نفت در رشد اقتصاد کل کشور در سال‌های 1400 و 1401 بالاترین سطح را در بازه شش سال گذشته ثبت کرده، اما بررسی 17 سال اخیر حاکی از آن است که سهم این بخش از کل اقتصاد به قیمت‌های سال پایه 90 به طور قابل توجهی کاهش یافته است.

مطابق گزارش مرکز آمار، در سال 1401 نفت و گاز سهمی 13.9 درصدی در تولید ناخالص داخلی کشور داشته است؛ در حالیکه این سهم در سال 1385 حدود 29 درصد بوده و به مرور از این سهم کاسته شده است. اکنون چهار سال است که سهم مذکور در بازه 12 تا 13 درصدی قرار داشته و کمترین میزان را از ابتدای سال 1386 تا کنون رقم زده است.