بازطراحی تجارت انرژی ایران با محور برق و گاز

گلناز پرتوی مهر|

ایران کشوری غنی از منابع طبیعی از جمله نفت، گاز و منابع انرژی تجدیدپذیر مانند خورشید و باد است. با وجود این فراوانی منابع، ایران با چالش‌های مهمی در بخش انرژی خود مواجه است، از جمله کمبود عرضه گاز طبیعی در فصول سرد سال و سیستم ناکارآمد تجارت انرژی. در سال‌های اخیر، علاقه فزاینده‌ای به بازطراحی سیستم تجارت انرژی ایران با تمرکز بر تجارت برق و گاز در منطقه غرب آسیا به وجود آمده است.

در ادامه به بررسی مزایا و چالش‌های بالقوه چنین طراحی مجدد، با سیاست واردات حداکثری گاز از کشورهای شمالی و استفاده از گاز برای تبدیل آن به برق برای صادرات یا صادرات مجدد گاز طبیعی به شکل مستقیم خواهیم پرداخت.

به گزارش خبرنگار «تعادل»، یکی از محورهای جدی در زمینه تجارت انرژی ایران، تمرکز بسیار بالای تجارت انرژی ایران بر صادرات نفت خام است؛ همین تمرکز بالا بر صادرات نفت خام موجب شده است که تحریم‌های غرب علیه ایران در زمان‌های متنوع اثرگذاری جدی بر کسری بودجه ایران و تحمیل تورم بر اقتصاد ایران داشته باشد. برای نشان دادن تاثیرپذیری بالای تجارت نفت خام، بیش از 425 هزار میلیارد تومان منابع حاصل از صادرات نفت خام در قانون بودجه 1402 در نظر گرفته شده است، این در حالی است که سهم صادرات گاز کمتر از 60 هزار میلیارد تومان است که نشان از حجم بسیار پایین تجارت گاز نسبت به تجارت نفت خام در بودجه دارد. موضوع در دهه اخیر به هیچ‌وجه تغییر نکرد و سیاست کلان اقتصادی کشور به سمت صادرات حداکثری نفت خام بوده است ولی به تازگی حاکمیت تصمیم جدیدی مبنی بر بازطراحی و بازنویسی سیاست‌های تجاری خود گرفته است که می‌تواند تاثیر بسزایی بر نقش ایران در بازار انرژی جهانی داشته باشد و همه اثرات تحریم‌های غرب علیه تجارت انرژی ایران را خنثی کند.

یکی از مزایای کلیدی بازطراحی تجارت انرژی ایران مبتنی بر تمرکز بر تجارت برق و گاز در منطقه غرب آسیا این است که می‌تواند سیستم تجارت انرژی ایران را بسیار کارآمدتر و پایدارتر کند.

در زمینه تحول در تجارت گاز طبیعی تا سال قبل به دلیل مشکلات ایجاد شده در زمینه تجارت انرژی بین ایران و ترکمنستان، واردات گاز از این کشور به مدت هفت سال به‌طور کل قطع شده بود و موجب شده بود که ایران در فصول سرد سال با ناترازی جدی روبرو شود و این سیستم تجاری در بخش گاز به‌طور کامل ناکارآمد است، زیرا در حال حاضر منابع گازی ایران در جنوب کشور و عمده مصرف در بخش و نیمه شمالی کشور است که همین امر موجب شده است که انتقال و حمل و نقل گاز در مسافت‌های طولانی از جنوب کشور به شمال کشور اتفاق بیفتد که منجر به خسارات قابل توجهی به دلیل نشت خط لوله و هزینه‌های تعمیر و نگهداری و اتلاف انرژی در مسیر انتقال برای ایران دارد. 

ایران می‌تواند با تکیه بر واردات گاز حداکثری از کشورهای شمالی نظیر ترکمنستان و روسیه به خرید بلندمدت گاز بپردازد و گاز تحویلی را به دو صورت یا باز صادرات مستقیم گاز وارداتی به کشورهای همسایه خود مورد استفاده قرار دهد یا با تبدیل گاز طبیعی به برق، زمینه صادرات برق به کشورهای شرقی و غربی را فراهم کند که از هر دو مسیر فوق، ایران می‌تواند نقش جدی در زمینه تجارت انرژی منطقه داشته باشد.

ایران می‌تواند با تمرکز بر نیروگاه‌سازی در سواحل جنوبی با تکیه بر گاز وارداتی در شمال کشور و استفاده از آن در بخش شمالی کشور و همچنین عدم انتقال گاز از جنوب به شمال و در اختیار قرار دادن گاز جنوب کشور در جهت تولید برق، علاوه بر اینکه روابط تجاری و سیاسی خود را در قوی‌تر کند، می‌تواند به بازیگر اصلی منطقه در تجارت انرژی تبدیل شود. ایران با این کار بر ایجاد روابط قوی سیاسی و اقتصادی با کشورهای شمالی مانند ترکمنستان و آذربایجان به دلیل واردات گاز وارد کرده و کشورهای غربی و شرقی نظیر پاکستان، افغانستان و عراق به دلیل صادرات برق دست پیدا خواهد کرد.

مزیت دیگر چنین بازطراحی دارد، می‌تواند گاز پایدارتر و ثابت‌تری را در فصول سرد فراهم کند. ایران در فصول سرد سال با کمبود قابل توجهی در تامین گاز طبیعی مواجه است که منجر به تقاضای بالای انرژی برای گرم کردن خانه‌ها، ادارات و کارخانه‌ها می‌شود. ایران با واردات گاز از کشورهای شمالی و استفاده از آن برای تولید برق می‌تواند تامین انرژی پایدار و پایدار در فصول سرد سال را تامین کند. این امر به تثبیت بازار گاز کشور و جلوگیری از کمبود و همچنین کاهش نیاز به تاسیسات ذخیره‌سازی گاز کمک می‌کند.

بازطراحی سیستم تجارت انرژی ایران بر اساس تمرکز بر تجارت برق و گاز در منطقه غرب آسیا با سیاست واردات حداکثری گاز از کشورهای شمالی و استفاده از گاز برای تبدیل آن به برق برای صادرات یا صادرات مجدد، یک سیستم تجارت انرژی کارآمدتر و پایدارتر است که می‌تواند ایران را به یک شریک مهم اقتصادی و سیاسی برای کشورهای منطقه تبدیل کند و پیوندهای منطقه‌ای را نیز تقویت کند.