فقر همچنان در صدر علت‌هاست

تعادل|

 مدت‌های مدیدی است که جامعه شناسان  و کارشناسان حوزه آسیب‌های اجتماعی از بحرانی شدن شرایط در بین نوجوانان و جوانان ابراز نگرانی می‌کنند، پایین آمدن سن اعتیاد، پایین آمدن سن تن فروشی، پایین آمدن سن اقدام به بزه‌های اجتماعی و ... همه و همه مواردی است که بارها و بارها جامعه شناسان و اصحاب رسانه و دیگر فعالان حوزه کودک و نوجوان به آن اشاره کرده‌اند. اما حالا معاون پرورشی فرهنگی وزارت آموزش و پرورش هم در این باره ابراز نگرانی کرده و هشدار می‌دهد. وضعیتی که بیش از همه می‌توان مشکلات معیشتی و اقتصادی را عامل آن دانست.

هر چند که همیشه وقتی پای کودکان کار به میان می‌آید، این آمار 80 درصدی اتباع خارجی تغییر نمی‌کند، اما واقعیت این است که حالا دیگر حداقل در کلان‌شهرهایی مثل تهران آمار کودکان ایرانی که دستفروشی می‌کنند، تکدی می‌کنند و... به آمار اتباع خارجی می‌چربد. دیگر فرصتی برای فرار از واقعیت تلخی که هر روز نشانه‌های آن را در کوچه پس کوچه‌های شهر می‌بینیم نخواهد بود. اینکه بسیاری از کودکان و نوجوانان به دلیل مشکلات و مسائل اقتصادی دست به بزه‌های اجتماعی می‌زنند، حقیقتی است که هر چه زودتر با آن مواجه شویم زودتر می‌توانیم مانع از گسترش آن شویم. 

   عمده آسیب‌ها

 از نگاه معاون پرورشی آموزش و پرورش

معاون پرورشی فرهنگی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه وضعیت شیوع آسیب‌های اجتماعی در میان دانش‌آموزان، نوجوانان و کودکان نگران‌کننده است، گفت: عمده آسیب‌ها شامل بی‌تابی و پایین آمدن  تاب آوری، اعتیاد به دخانیات، اعتیاد به مواد مخدر، بزه یا آسیب به خود، ترک تحصیل، خشونت، بی‌اخلاقی‌ها و ناهنجاری‌ها است. دکتر باقرزاده در نشست علمی و تخصصی پیشگیری از اعتیاد با بیان اینکه وضعیت شیوع آسیب‌های اجتماعی در میان دانش‌آموزان، نوجوانان و کودکان نگران‌کننده است، گفت: شیوع آسیب‌های اجتماعی صرفا مربوط به اعتیاد نیست و بیش از ۱۱ آسیب بین نوجوانان، کودکان و بزرگسالان وجود دارد و این شیوع به دلیل مساله کرونا و ارتباط بیشتر بچه‌ها با فضای مجازی و کم تحرکی آنهاست و رشد آن در سه سال منتهی به پایان کرونا افزایش بیشتری از قبل داشته است.

او ادامه داد: عمده آسیب‌ها عبارتند از بی‌تابی و پایین آمدن تاب آوری، اعتیاد به دخانیات، اعتیاد به مواد مخدر، بزه یا آسیب به خود، ترک تحصیل و خشونت و بی‌اخلاقی‌ها و ناهنجاری‌ها است. دلیل بیشتر این آسیب‌ها احصاء شده است که دلایل متوسط و مبنایی دارد. دلایل متوسط فقر و مسائل اقتصادی و ارتباط شدید بچه‌ها با فضای مجازی یا تحت تاثیر قرار گرفتن بچه‌ها با همسالان و کم‌توجهی خانواده‌ها به مسائل خاص نوجوانان است. باقرزاده با اشاره به دلایل مبنایی کم شدن ایمان، امید و هویت را به عنوان دلایل مبنایی عنوان کرد و افزود: این معاونت تلاش می‌کند تقویت ایمان، اعطای امید، نشاط و تقویت هویت را مبنای فعالیت‌های خود قرار دهد.

او با اشاره به آسیب اعتیاد گفت: معاونت پرورشی و فرهنگی با ستاد مبارزه با مواد مخدر عمدتا برنامه‌هایی در سه سر فصل آموزش پیشگیری، ترویج و فرهنگسازی پیشگیری و شناسایی و درمان و مددکاران دارد. معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش با اشاره به ۱۶ میلیون و ۱۰۰ هزار دانش‌آموز در دو مقطع کلی ابتدایی و متوسطه به همراه اولیای آنها و معلمان، اظهار کرد: در هر سه سطح برنامه‌ها در حوزه آموزش و فرهنگسازی و شناخت و آسیب‌های اجتماعی دنبال می‌شود. معاون پرورشی فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در خصوص فرهنگسازی نیز گفت: اولین اقدام تکمیلی، اقدام طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) بوده است که در سال‌های گذشته

 ۱ میلیون غربالگری و امسال حدود ۳ میلیون دانش‌آموز غربالگری شده‌اند. به گفته او، عمده اقدامات طرح نماد، آموزش ارتقایی قبل از غربالگری، مدیریت مورد، درمان و خدمات اجتماعی است. باقرزاده با اشاره به اینکه سامانه نماد طراحی شده است، گفت: به زودی ارتباط با شرکا برقرار می‌شود. رویکرد دیگر ایجاد موقعیتهای متنوع تربیتی است. عمده مشکل نوجوانان به ویژه در دختران، عدم تخلیه هیجانات روحی و جسمی است. فرصت‌ها و موقعیت‌های متنوع به ویژه برای دختران کم است. در تابستان هزار مدرسه را به این کار اختصاص دادیم.

   شناخت علت‌ها و معلول‌ها ضروری است

مصطفی اقلیما، پدر علم مددکاری ایران در رابطه به افزایش آسیب‌ها در بین نوجوانان و جوانان به تعادل می‌گوید: اولین قدم شناخت علت‌ها و معلول‌هایی است که به بروز این آسیب‌ها منجر می‌شود، ما وقتی از علت حرف می‌زنیم نباید با چشم پوشی از واقعیت‌ها علت‌ها را بررسی کنیم. اینکه بگوییم علت افزایش آسیب در بین دانش‌آموزان و جوانان تنها رواج استفاده بیش از حد از فضای مجازی است از مبنا مشکل را اشتباه بررسی کرده‌ایم. تمامی علت‌ها باید بدون کم و کاست مورد بررسی قرار بگیرند.

در اکثر خانواده‌های امروزی مساله‌ای به نام مشکلات اقتصادی باعث شده تا فاصله بین پدر و مادر و فرزندان هر روز بیشتر شود، چرا که والدین مجبورند برای تامین هزینه‌های معیشتی ساعات بیشتری را کار کنند و از طرف دیگر بچه‌ها ساعت‌های بیشتری را در تنهایی سر می‌کنند، این خود آسیب زننده است. او می‌افزاید: از سوی دیگر باز هم مشکلات اقتصادی باعث می‌شود تا میزان تنش و استرس و اضطراب در خانواده افزایش پیدا کند، در واقع نه والدین حوصله‌ای برای بحث و گفت‌وگو با فرزندان را دارند و نه فرزندان دوست دارند در شرایط نامتعادل با اولیا خود وارد گفت‌وگو شوند از سوی دیگر این تنش‌های روحی که در پدر و مادر به واسطه مشکلات اقتصادی تاثیر می‌گذارد به صورت مستقیم بر فرزندان هم تاثیر دارد، بسیاری از آنها خود را به عنوان بار اضافی در زندگی والدینشان می‌دانند. 

این مددکار اجتماعی در ادامه می‌گوید: اینجاست که برخی از نوجوانان و جوانان برای اینکه بتوانند هزینه‌های زندگی خود را تامین کنند و دیگر باری بر دوش خانواده نباشند، ممکن است دست به کارهای خلاف بزنند، بسیاری از فروشندگان مواد مخدر از این افراد برای خرده فروشی استفاده می‌کنند و البته درآمدی هم که از این را به دست می‌آورند برای توجیح کار خلافی که می‌کنند کافی است. 

   کوتاهی خود را  به گردن فضای مجازی نیندازیم

اقلیما در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید: اینکه بخواهیم تمام مشکلات جامعه را به گردن فضای مجازی بیاندازیم غیر منصفانه است. ما در زمینه آموزش به جوانان و نوجوانان در زمینه تخلیه هیجانات و .... بسیار کوتاهی کرده‌ایم. نه تنها فقر باعث بروز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی می‌شود که نبود شادی نیز نقش بسیار موثری در بروز این بزه‌ها دارد. جوانان و نوجوانانی که به کارهای خلاف روی می‌آورند بخشی از آن را برای تخلیه هیجانات خود انجام می‌دهند.

مصرف مواد روان گردان یکی از این کارهاست. خلأ بزرگی که در زمینه تخلیه هیجانات و بروز شادی در جامعه ما وجود دارد باعث شده تا بسیاری از نوجوانان و جوانان حالت خموده و افسرده داشته باشند. کدام برنامه‌های شاد را برای این قشر تدارک دیده‌ایم. در واقع شادی هم در جامعه ما با هزینه‌های گزاف فروخته می‌شود. مثلا حضور در کنسرت می‌تواند تا حدودی به تخلیه هیجانات و بروز شادی کمک کند، اما در شرایط اقتصادی امروز چند نفر توان خرید بلیط‌های کنسرت را دارند. 

او می‌افزاید: در ورزشگاه‌ها هم همینطور متاسفانه نگاه تک بعدی به جوانان و نوجوانان باعث شده تا از نیاز دختران به شادی و بروز هیجانات غافل شویم به همین خاطر است که امروز باید با آمار افزایش مصرف گل و دیگر مواد مخدر در بین دختران مواجه باشیم.

   زخم‌های ماندگار بر روان جوانان

فاطمه شاهرودی، روانشناس نیز در این باره به تعادل می‌گوید: متاسفانه مسوولان در درجه اول و بعد هم اولیا مدرسه و پدر و مادرها بدون اینکه توجه کنند زخم‌های ماندگاری بر روح و روان نوجوانان و جوانان وارد می‌آورند. نادیده گرفته شدن اولین زخم کاری است که به پیکره آنها وارد می‌شود. بسیاری از این نوجوانان و جوانانی که به بزه‌های اجتماعی روی آورده‌اند، کسانی هستند که روح‌های خسته و زخمی دارند. کسی پیگیر خواست‌ها و آرزوهایشان نبوده است. 

او می‌افزاید: وقتی خانواده درگیر مشکلات و مسائل معیشتی باشد و از صبح تا شب به دنبال تامین هزینه‌های زندگی، وقتی مدرسه تنها محیطی برای امر و نهی و آموزش طوطی وار دروس باشد، وقتی جامعه خالی از هر نشاط و هیجانی باشد، دیگر نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که درصد بالایی از دانش‌آموزان و نوجوانانی که در خانواده‌هایی با توان مالی اندک زندگی می‌کنند، بتوانند راه را از بیراه تشخیص دهند. تاثیرات روحی و روانی فقر و فشار اقتصادی بر این قشر خیلی بیشتر از افراد دیگر جامعه است. آنها چون معمولا محصل هستند و درآمدی ندارند خود را سربار خانواده می‌دانند و این حس به تنهایی می‌تواند باعث بروز بسیاری از مشکلات شود. 

این روانشناس در پایان می‌افزاید: توجه به شرایط روحی و روانی نوجوانان و جوانان بسیار اهمیت دارد، این توجه باید هم از سوی والدین صورت بگیرد هم از سوی اولیای مدرسه و هم از سوی جامعه. اما از آنجایی که والدین درگیر تامین معیشت هستند، معلمان از شرایط کاری و حقوق خود رضایت ندارند و تنها به تدریس در ساعات موظفی فکر می‌کنند و جامعه هم درگیر مشکلات اقتصادی است اغلب این قشر رها شده به دنبال راه فرار سر از بن بست آسیب‌های اجتماعی در می‌آورند.