کالاهای غیرتحریمی به جای ارز
بر اساس اعلام مسوولان وزارت امور خارجه و متولیان اقتصادی دولت، هرچند 10میلیارد دلار دارایی‌های ارزی ایران در عراق آزاد شده، اما ایران نمی‌تواند تسلطی بر روی این منابع ارزی داشته باشد. به عبارت دیگر، ایران تنها در ازای غذا و دارو و برخی اقلام دیگر می‌تواند از این منابع استفاده کند. این دیگر امر پنهانی نیست و همه می‌دانند که ایران نمی‌تواند در مقابل گاز و برقی که به عراق صادر می‌کند، منابع مالی‌اش را مستقیم دریافت کند؛ مکانیسم استفاده از این منابع به این شکل است که عراقی‌ها این پول‌ها را به حساب شرکت توانیر و شرکت گاز ایران در بانک تی‌بی‌آی (TBI) پرداخت کرده‌اند.
بانک‌های عراقی هم به دلیل اینکه تحریم‌ها اجازه همکاری با ایران را نمی‌دهد، مکانیسم دیگری را دنبال می‌کنند. به این شکل که پول‌های ایران در حساب TBI بلوکه می‌شود؛ سپس بر اساس توافقاتی که در زمان ریاست همتی بر بانک مرکزی انجام شد، ایران می‌تواند از محل این پول کالاهای غیر تحریمی مانند غذا، دارو و حتی مواد اولیه صنعتی (که ذیل مواد تحریمی‌ها نمی‌گنجند) را خریداری کند. ایران در سال 1400 از این محل، بیش از 1میلیارد دلار کالاهای اساسی خریداری کرده است. اما این حساب‌ها در سال 1401 تحرک لازم را نداشت.
ایران می‌تواند از این منابع برای پرداخت بدهی‌هایش، هزینه‌های حجاج و منابع مورد نیاز سفارتخانه‌ها و... بهره‌مند شود. جدا از این موارد بر اساس موقعیت‌های مختلف، عراقی‌ها توانسته‌اند برخی دیگر از مجوزها را هم از طرف امریکایی دریافت کنند تا بتوانند از این منابع به نفع نیازهای ایران استفاده کنند. در سال 1402 2اتفاق مهم رخ داد؛ یکی اینکه در مذاکراتی که از طریق عمان برای آزادی و تبادل زندانیان ایرانی از یک طرف و زندانیان غربی و اروپایی از سوی دیگر صورت گرفت، امریکا اجازه داد 2میلیارد و 700میلیون دلار منابع ایران در عراق آزاد شود تا قسمتی از آن برای پرداخت بدهی‌های ایران به ترکمستان استفاده شود. همچنین 300الی 400میلیون دلار هزینه‌های حجاج ایرانی هم از این محل پرداخت شد و نهایتا مابقی آن هم صرف واردات کالاهای اساسی مورد نظر ایران شود.
اتفاق دیگری که اخیرا رخ داده و تحولاتی در مسیر استفاده ایران از این منابع ارزی ایجاد کرد، تغییر و تحولاتی است که در بانک TBI عراق شکل گرفته است. مدیر جدید این بانک با ورود خود فرایند واردات ایران را تسریع کرده است. در واقع دیگر ضرورت ندارد که ایران نیازمندی‌های خود را حتما از کانال یک تاجر عراقی تامین کند. در همین مدت زمان کوتاهی که مدیر جدید این بانک روی کار آمده است، حدود 90میلیون دلار از این کانال کالاهای اساسی مورد نیاز ایران خریداری شده است و فکر می‌کنم خرید نیازها از این کانال افزایش پیدا کند و شدت بگیرد.
احتمالا بانک مرکزی ایران تخصیص ارز از محل حساب TBI برای وادرات کالاهای مورد نیاز را سریع‌تر پیگیری می‌کند تا حداقل از این طریق بهبودی در تامین نیازهای اساسی ایران حاصل شود. بهبود این روند هم به خاطر تحولات ارتباطی ایران در منطقه و از سر‌گیری روابط با کشورهای عربی است و هم برآمده از مذاکراتی است که میان ایران و امریکا و کشورهای اروپایی برای تبادلات زندانی‌ها و... انجام شده است.
بهبود مناسبات ارتباطی با کشورهای منطقه‌ای و غربی بدون تردید کمک می‌کند تا فشار تحریم‌ها حداقل اندکی کاهش یابد و ایران بتواند بخش دیگری از منابع مالی خود را آزاد کند. ایران اخیرا در شرایطی قرار گرفته که می‌تواند به عراق فشار بیاورد چرا که بخش مهمی از تامین انرژی مورد نیاز عراق از طریق ایران صورت می‌گیرد. عراق در تابستان به برق بیشتری نیاز دارد و بخش قابل توجهی از این نیاز به وسیله ایران تامین می‌شود.
این نیاز باعث می‌شود ایران دامنه نفوذی در کشور عراق داشته باشد و بتواند از آن برای تامین منافع خود بهره جوید. مجموعه این عوامل احتمال آزادسازی منابع ایران را در سال 1402 بیشتر می‌کند، چرا که دوره تازه‌ای از مذاکرات با کشورهای عربی و غربی در حال انجام است. ایران می‌توان فعلا از این منابع برای ورود کالاهای بیشتر استفاده کند. البته هنوز این پرسش کلیدی پیش روی بسیاری از ایرانیان قرار دارد که چه زمانی تحریم‌های اقتصادی لغو می‌شود و ایران می‌توان منابع مورد نظرش را در اختیار بگیرد و در راستای نیازهایش از آن بهره جوید.
