افت بورس در گروی سود دولت

طی هفت سال گذشته سهم مالیات مستقیم و غیرمستقیم از کل مالیات‌های دولت ثابت ماند. این در حالی است که در سال‌های ۹۸ و ۹۹ به دلیل بحران کرونا و مسائل مرتبط با بورس، سهم مالیات بر ثروت و درآمد افزایش و سهم مالیات بر اشخاص حقوقی کاهش یافت. بر اساس آمارهای سالانه منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، سهم مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم دولت از کل مالیات‌های اخذ شده در هفت سال گذشته تقریبا ثابت بوده است. این در حالی است که سهم هریک از انواع مالیات‌های مستقیم در دو سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ با تغییر مواجه شده است.

یکی از مهم‌ترین انواع درآمدهای دولت که در بودجه کل کشور ثبت می‌شود، درآمدهای مالیاتی است. درآمدهای مالیاتی دولت به دو بخش مالیات مستقیم و غیرمستقیم طبقه‌بندی می‌شود. مالیات‌ مستقیم، مالیاتی است که به‌طور مستقیم و بدون واسطه از دارایی اشخاص اخذ می‌شود.

این مالیات در ایران شامل سه بخش مالیات بر اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت است. نوع دیگری از مالیات، مالیات غیرمستقیم است که به‌طور نامحسوس و غیرمستقیم بر روی قیمت کالاها و خدمات لحاظ می‌شود. به عبارتی، مصرف‌کننده با خرید کالاها و خدمات این مالیات را پرداخت می‌کند.

   اثر کرونا بر درآمد دولت در سال ۹۸ و ۹۹

طبق آمار عملکرد درآمدهای مالیاتی دولت، از گزارش فصلی اقتصاد ایران که توسط مرکز آمار ایران منتشر شده، مجموع مالیات‌های دولت طی هفت سال گذشته، روند صعودی داشته که بخش مهمی از این افزایش را رشد تورم توضیح می‌دهد. بنابراین نمی‌توان افزایش مالیات کل را در طی سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۱ ناشی از افزایش واقعی مالیات نسبت به تولید ناخالص داخلی دانست.

با توجه به آمارها سهم مالیات مستقیم و غیرمستقیم از مجموع مالیات اخذ شده تغییر چشمگیری نکرده است. به‌طور کلی طی هفت سال گذشته به صورت سالانه حدود ۶۰ درصد مالیات‌های اخذ شده در دسته مالیات‌های مستقیم قرار گرفته‌اند و حدود ۴۰ درصد مابقی به مالیات‌های غیرمستقیم اختصاص پیدا کرده است. مالیات‌های مستقیم شامل مالیات بر اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت است که سهم این سه گروه از مجموع مالیا‌ت‌های مستقیم طی هفت سال تقریبا یکسان بوده است؛ به جز در دو نقطه خاص.

طبق رخدادهای سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ در کشور، ترکیب سهم این سه گروه تغییر کرد. پیش و پس از این دو سال، سهم مالیات بر اشخاص حقوقی از کل مالیات‌های دولت ۳۸ درصد بوده که این سهم در سال ۹۸ و ۹۹ تا حدودا ۳۰ درصد کاهش پایین آمده است. برخی دلیل این اتفاق را وقوع پاندمی کرونا و آسیب به صنعت و بخش حقوقی کشور می‌دانند.

به عبارت دیگر به دلیل تعطیلی بسیاری از مشاغل، درآمد آنها کاهش پیدا کرده و باعث کاهش سهم مالیات بخش حقوقی از درآمد مالیاتی دولت شد. از طرف دیگر سهم مالیات بر ثروت نیز به دلیل پاندمی کرونا افزایش پیدا کرد. مالیات بر ثروت در تمامی سال‌ها به جز ۹۸ و ۹۹ تقریبا سه الی چهار درصد سهم کل مالیات‌های دولت را به خود اختصاص داده، اما در سال ۹۸ و۹۹ به ترتیب ۶ و ۱۱ درصد سهم مالیات را تشکیل داده است. برخی در توضیح این رخداد، افزایش سهم این مالیات از کل مالیات‌های دولت را به دلیل رشد فوتی‌های ناشی از پاندمی کرونا می‌دانند. به عبارت دیگر با افزایش فوتی‌ها، انتقال ارث به وراث بیشتر شده و این اتفاق، افزایش سهم مالیات بر ثروت را رقم زده است.

   افت بورس، سود دولت

بر اساس بررسی‌ها، سهم نوع دیگر مالیات، مالیات بر درآمد، از کل مالیات‌های اخذ شده دولت در سال ۹۸ و ۹۹ با رشد همراه بوده است. به عبارتی سهم مالیات بر درآمد در این دو سال به ترتیب ۲۲ و ۲۱ درصد بوده است، در حالی که در سال‌های قبل ۹۸ و بعد از ۹۹ حدودا ۱۸ درصد کل مالیات‌های دولت را تشکیل داده است. به باور برخی، رشد سهم مالیات بر درآمد از کل مالیات‌های دولت در این دو سال به دلیل حباب بازار سهام بوده که در سال ۹۸ و ۹۹ اتفاق افتاده است.

به بیان دقیق‌تر با افزایش خرید و فروش در بازار سهام، مالیات بر درآمد بیشتری به دولت اختصاص یافت که باعث افزایش سهم این مالیات نسبت به کل مالیات‌های دولت شد. پس از اتمام بحران بازار مالی ایران و پاندمی کرونا، به تدریج سهم هر بخش به میانگین خود که پیش سال ۱۳۹۸ بود، بازگشت. طبق آمارهای مرکز آمار، سهم مالیات غیرمستقیم از کل مالیات‌های دولت در سال ۱۴۰۱ معادل ۳۷.۷۵ درصد بوده و همچنین سهم مالیات بر ثروت، مالیات بر درآمد و مالیات بر اشخاص حقوقی به ترتیب ۴.۰۹، ۱۸.۰۳ و ۴۰.۱۴ درصد بوده است.

   معاملات سهامی در انتظار تصمیمات درست

بورس تهران در سه ماهه ابتدایی سال جاری، آسیب‌های شدیدی از تصمیمات ناهماهنگ و غیر اقتصادی در جریان سیاست‌گذاری‌ها دید. این آسیب تا حدی سنگین بوده است که یکی از شدیدترین رکود‌های معاملاتی بورس تهران را در تیرماه شاهد هستیم.

معاملات سهامی بازار سرمایه در این چند هفته با بی‌رمقی تمام انجام شد. متوسط ارزش معاملات خرد هفتگی بورس تهران در دومین هفته تیر ماه 6 هزار و 558 میلیارد تومان بود. متوسط ارزش معاملات خرد سهامی هفته اخیر 34 درصد کمتر از این معیار در اولین هفته فروردین ماه است و نسبت به بالاترین میزان متوسط هفتگی ارزش معاملات خرد که در دومین هفته اردیبهشت ماه با 21 هزار و 121 میلیارد تومان به ثبت رسیده؛ 69 درصد کاهش داشته است.

ارزش معاملات خرد روزانه نیز در روز 5 فروردین ماه امسال 8 هزار و 732 میلیارد تومان بود که تا 16 اردیبهشت ماه به 24 هزار و 840 میلیارد تومان رسید. این میزان از معامله سهام تنها چند روز دوام داشت و حتی متوسط ارزش معاملات خرد هفته چهارم اردیبهشت ماه تا 14 هزار و 367 میلیارد تومان کاهش یافت.

ریزش شاخص در روز 16 اردیبهشت ماه در حالی اتفاق افتاد که رییس سازمان بورس به رسانه‌ها اعلام کرد که ریزش قیمتی شکل گرفته از هیچ اطلاعات پنهانی نشأت نگرفته و فقط نقطه ذخیره سود نوسانگیران فرا رسیده است. با این تفاسیر، بازار سهام بعد از 50 روز شاهد انتشار خبر تغییرات نرخ مصوب گاز خوراک پتروشیمی‌ها بود که در روز ریزش بازار تصویب شده بود. این مساله باعث شد تا اعتماد فعالان بازار سرمایه نسبت به شفافیت اطلاعاتی بازار بیش از پیش از بین رود و نسبت به صحبت‌های رییس سازمان بورس درباره دلیل شروع ریزش شاخص کل واکنش‌های منفی نشان دهند.

جریان پول حقیقی روزانه نیز از ابتدای سال با نوسانات سنگینی مواجه بود. در 8 روز معاملاتی ابتدایی سال جاری، خالص جریان پول حقیقی مثبت بود و بازار سهام با روند حمایتی هماهنگی نسبت به تراز شاخص همراه بود. با شروع سومین هفته معاملاتی سال جاری، نوسانات جریان پول حقیقی شدت یافت و خالص مثبت و منفی هزار میلیاردی را تجربه کردیم. این شرایط تا یک هفته بعد از شروع ریزش بازار ادامه داشت و از 25 اردیبهشت ماه شاهد روند نزولی نوسانات این معیار با رکودی شدن معاملات بودیم.

رکود معاملاتی تا حدی بر جریان پول حقیقی بازار سهام اثر گذار بود که در معاملات روز دوشنبه 19 تیر ماه، بعد از 20 روز معاملاتی برای اولین‌بار خالص جریان پول حقیقی به بیش از مثبت و منفی 700 میلیارد تومان رسید.

شاخص هم‌وزن بورس تهران نیز که در ابتدای هفته گذشته با ورود اندک جریان پول حقیقی حمایت شد؛ با خروج 5 روزه پول حقیقی و شدت یافتن آن در روز گذشته، با افت بیشتری نسبت به شاخص کل مواجه بود. این در حالی است که شاخص کل بورس تهران در 7 روز معاملاتی اخیر شرایط مشابه شاخص هم‌وزن داشته اما نوسانات سبک‌تری را متحمل شده است. بازگشت شاخص کل بورس تهران تا تراز 2 میلیون و 150 هزار واحدی نشان می‌دهد که بازار سهام همچنان در حال دست و پا زدن برای خروج از رکود معاملاتی است. رکودی که از تصمیمات و اطلاع‌رسانی ضعیف نشأت گرفته و فقط با اتخاذ تصمیمات صحیح و شوک‌های خبری مثبت از بین می‌رود.