نگاهی عمیق به بیانیه ضد ایرانی شورای همکاری خلیج‌فارس و روسیه
بیانیه اخیر نشست مشترک شورای همکاری‌های خلیج فارس با روسیه، علیه تمامیت ارضی و حاکمیت ایران بر سه جزیره در خلیج فارس با واکنش‌های مختلفی در کشور مواجه شده که به‌غیر از واکنش محافظه‌کارانه دولت، سایر مواضع خصوصا مجلس و دیپلمات‌های باتجربه و تشکل‌های مردمی قوی بوده است.
مع‌الوصف به‌نظر نگارنده برخی از لایه‌های عمیق‌تر قضیه کماکان دیده نشده که می‌بایست با در نظر گرفتن آنها، استراتژی نوینی طراحی کرد.
نگاهی اجمالی به امضاکنندگان بیانیه:
1- امارات متحده عربی،
این کشور مدعی اصلی در رابطه با جزایر سه گانه بوده ولی، صرف‌نظر از این ادعای سیاسی، طی چند دهه گذشته روابط ایران با این کشور؛ غالباً عادی و بعضاً حسنه بوده است.
در حوزه روابط اقتصادی و تجاری نیز، شرایط تحریمی و غیرتحریم، الگوی تجارت خارجی ایران بنفع امارات طراحی و هدایت شده است. طبق آمار رسمی طی سال 1401، امارات اولین شریک تجاری ایران بوده و بالغ بر 18 میلیارد دلار از امارات واردات داشته است. باید به سایر انتفاع اقتصادی امارات از فعالیت تجاری و سرمایه‌گذاریهای نجومی ایرانیان در آن کشور نیز توجه داشت.
بنابر این سیاست تجاری ایران به هیچ‌وجه در راستای منافع ملی و تقویت سیاست خارجی نبوده، که این خلأ بزرگ بین سیاست‌ها، لطمات زیادی به منافع کشور زده است.
2- عربستان سعودی
بعد از یک دوره طولانی تنش سیاسی بین ایران و عربستان، انتظار می‌رفت همزمان با آغاز عادی‌سازی روابط سیاسی، دولت این کشور به نشان حسن نیت، برای تلطیف در محتوای بیانیه ضد ایرانی اقدام موثری می‌کرد. ولی رویکرد دولت عربستان مانند دوره روابط پرتنش، در این قضیه ثابت بوده است.
3- قطر
دولت قطر همواره سعی داشته نزدیکترین رابطه سیاسی با ایران را بین کشورهای حاشیه خلیج فارس به نمایش بگذارد. سفر سال گذشته رییس‌جمهور به قطر و سفر امیر قطر به ایران و میانجی‌گری بین ایران و امریکا، انتظار مواضع با حسن نیت از سوی این کشور می‌رود. امضای دولت قطر ذیل اینچنین بیانیه ضدایرانی می‌بایست حساسیت برانگیز باشد.
4- عمان
بعد از قطر، روابط سیاسی عمان با ایران «ظاهراً» در سطح خوبی است. این کشور به‌دلیل روابط گرم سیاسی با ایران، نقش میانجی‌گری ایران با امریکا و اروپا را به‌عهده داشته است. امضای بیانیه ضد ایرانی مزبورتوسط دولت عمان، نیاز به گله مندی رسمی دولت ایران دارد.
5- کویت
سیاست دولت کویت غالباً نسبت به ایران معتدل بوده و اینگونه موضع‌گیری‌های این کشور می‌بایست در تعاملات دو جانبه آتی در نظر گرفته شود.
6- بحرین
رابطه سیاسی با بحرین بعلت ریشه‌های تاریخی خوب نبوده و انتظار همراهی با امارات دور از انتظار نیست. ولی باید توجه داشت که دولت بحرین ضعیفترین نفوذ سیاسی بین این شش کشور داشته و غالباً از سیاست‌های عربستان تبعیت می‌کند.
7- روسیه
طی چند دهه گذشته در ایران سعی گردیده بهترین روابط در همه زمینه‌ها با روسیه برقرار باشد خصوصاً در سال‌های اخیر با اتخاذ سیاست «نگاه به شرق»، و اتکاء زیاد به روسیه و حتی اعلام مواضع از طرف ایران در نشست‌های 1+5 که ایران راساً حضور ندارد، حساب ویژه‌ای برای سیاسی با روسیه باز شده است. حتی بعد از صدور بیانیه مزبور، دکتر ولایتی در تحلیلی در رابطه با موضوع بیانیه با حمله به امریکا!، دو کشور چین و روسیه را به عنوان دو «متحد» ایران نامیده و علت صدور بیانیه مزبور را «سادگی» روسیه تفسیر کرده است!.
انتشار این تحلیل خصوصا در این زمان از شخصی مانند دکتر ولایتی با توجه به جایگاه مهمی که دارد خیلی عجیب است. زیرا اولاً، نه چین و نه روسیه، ایران را به عنوان متحد خود (که تعریف خاص در روابط بین‌الملل دارد) نمی‌شناسند، و ثانیاً با توجه به اقدامات با برنامه‌های و هوشمندانه و پیچیده روسها در نقاط مختلف دنیا را نمی‌توان رفتار اخیر رل سادگی نامید! مضافا اینکه با توجه به برگزاری نشست مشترک روسیه و شورای همکاری خلیج فارس در مسکو، روسیه به عنوان «میزبان» می‌توانست در تغییر محتوای بیانیه ضد ایرانی تاثیر زیادی بگذارد.
با این اوصاف، شرایط حاکم بر محیط بین‌الملل و نحوه نگاه به موقعیت ایران، به هیچ‌وجه مطلوب نبوده، که آثار آن در موضوعات مختلف نمایان می‌شود. می‌بایست با تشخیص شرایط از واکنش‌های کشورهای مختلف، استراتژی جدید طراحی گردد. باید باور کنند که کشورهایی مانند ونزوئلا، اوگاندا و زیمبابوه، نه از لحاظ اقتصادی و نه سیاسی، نفعی برای ایران ندارند. ایران به‌صورت عاجل نیاز به تحول قوی و ظریف در دیپلماسی دارد.
