یکی از اصلی‌ترین وعده‌هایی که احسان خاندوزی وزیر اقتصاد از ابتدای آغاز به کار خود در دولت سیزدهم مطرح کرده و بر آن تاکید مکرر داشته، استفاده از ابزارهای مدرن برای پیشبرد اهداف کلان اقتصادی کشور است. بحث‌هایی چون مدرن‌سازی درگاه‌های مجوز و توسعه پنجره واحد و کاهش زمان دریافت مجوز برای آغاز به کار کسب و کارها، تنها بخش‌هایی از وعده‌های دولت از ابتدای کار خود تا امروز بوده که بخش‌هایی از آن موفقیت آمیز بوده و البته در بخش‌هایی، مشکلات همچنان به جای خود باقی مانده‌اند.
یکی از اصلی‌ترین حوزه‌هایی که بحث درباره به روزرسانی آن با توجه به بهبود سطح امکانات از ابتدای دولت مطرح شده، بحث تغییر در وضعیت یارانه‌هاست. هرچند در اردیبهشت سال گذشته و زمانی که دولت قصد تغییر در وضعیت یارانه‌ها را داشت، باز هم با روش قبلی، به بخش مهمی از خانوارها یارانه نقدی تعلق گرفت که به حساب سرپرستان خانوار واریز شد، حالا اما با نهایی کردن زیرساخت‌های یارانه کالابرگی، امکان خرید غیر نقدی با حساب یارانه‌ها فراهم شده و از چند هفته قبل در سراسر کشور کلید خورده است. با این وجود اما به نظر می‌رسد که هنوز بخش مهمی از جامعه ترجیح می‌دهد که یارانه نقدی را دریافت کند. علی رغم عدم استقبال، دولت تلاش کرده در این زمینه امکانات را به روزرسانی کند. در کنار یارانه نقدی که پس از حذف ارز 4200 تومانی تغییر وضعیت داد، دولت تلاش کرده در حوزه نان نیز دو اقدام را به شکل همزمان دنبال کند.
نخست آنکه با وجود افزایش هزینه‌ها، عملا با افزایش رسمی قیمت نان مخالفت شده و مسوولان دولتی همچنان تاکید دارند که در این زمینه برنامه‌های وجود نخواهد داشت و از سوی دیگر اما با توجه به نرخ بالای قاچاق آرد یا فروش آن در بازار رسمی، تلاش شده که نظارت بر عملکرد نانواها افزایش پیدا کند و این موضوع نیز قالب طرح هوشمندسازی یارانه آرد در دستور کار قرار گرفته است. از چند ماه قبل، نانوایی‌ها به دستگاه‌های کارتخوان خاص خود مجهز شده‌اند و دولت اعلام کرده که بر اساس این عملکرد، یارانه نان را تخصیص خواهد داد. حالا نیز مسوولان دولتی می‌گویند که در تلاش هستند ضمن حفظ حقوق مصرف‌کننده، شرایط را برای نانوایی‌ها نیز تسهیل کنند. مدیر اجرایی طرح هوشمندسازی یارانه آرد ضمن تشریح آخرین وضعیت فاز دوم طرح مذکور گفت: اجرای این فاز هنوز به مرحله نهایی نرسیده است، اما تاثیراتی از جمله کاهش قیمت مجوزهای نانوایی و افزایش قیمت آرد در بازار دلالی را درپی داشته است. محمد رسول نظافتی با اشاره به اجرای فاز نخست طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان اظهار کرد: پس از اجرای موفق فاز اول و استقرار کارتخوان‌های هوشمند در بیش از ۹۹ درصد نانوایی‌های کشور، اجرای فاز دوم به صورت آزمایشی از آذرماه سال قبل در استان قزوین و از ۱۷ بهمن ماه به تدریج در سراسر کشور اغاز شد.
وی ادامه داد: در فاز دوم، کمک هزینه پرداختی دولت به نانوایان که از اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ معادل ۱۵ درصد بود، از ۱۷ بهمن ماه ۱۴۰۱ به ۳۰ درصد و از تیرماه ۱۴۰۲ به ۴۰ درصد افزایش یافت. همچنین سهمیه آرد نانوایان که تا بهمن ۱۴۰۱ میزانی ثابت بود، شناور شد. به این معنی که هر نانوایی، هر میزان پخت و عرضه نان به مردم داشته باشد (مبتنی بر عملکرد ثبت شده بر روی کارتخوان‌های هوشمند)، به همان میزان به علاوه چند درصد بیشتر می‌تواند برای دوره بعدی آرد یارانه‌ای دریافت کند. به عبارت دیگر عملکرد خود نانواست که تعیین می‌کند این نانوایی در دوره بعدی، به چه میزان آرد یارانه‌ای دسترسی پیدا کند؛ هر دوره نیز می‌تواند درصدی بیشتر از عملکرد ثبت شده روی کارتخوان، آرد تحویل بگیرد.
مدیر اجرایی طرح هوشمندسازی یارانه آرد با بیان اینکه پیش از اجرای فاز دوم طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، سهمیه آرد تخصیص یافته به هر نانوایی ثابت اما از یک نانوایی به نانوایی دیگر، متغیر بود، توضیح داد: درواقع روند به این صورت نبود که همه نانوایی‌ها میزان یکسانی آرد یارانه‌ای دریافت کنند. کمیت و کیفیت عملکرد نانوا هم هیچ تاثیری بر کاهش یا افزایش سهمیه آرد نداشت. این تفاوت در سهمیه آرد، موجب شده بود اولا، تفاوتی بین نانوایایی که متعهدانه در حال تولید نان با کیفیت برای مردم هستند با اندک نانوایایی که به دنبال کسب سود از راهی جز پخت نان هستند یا نان بی‌کیفیت به دست مردم می‌دهند، وجود نداشته باشد. دوم اینکه موجب شده بود برخی نانوایی‌ها که تمایل داشتند ساعات بیشتری از روز اقدام به پخت نان کنند یا به دلیل کیفیت بالای نان مشتریان بیشتری داشتند، به دلیل محدودیت سهمیه نتوانند ساعات پخت را افزایش دهند.
هیچ امکانی هم برای افزایش سهمیه آنها وجود نداشت. نظافتی با تاکید بر اینکه در اجرای فاز دوم طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، قیمت آرد مشابه گذشته بوده و تغییر نکرد، گفت: در واقع، محدودیت سهمیه آرد نانوایان برای فروش نان به مردم برداشته شد. یعنی باز هم سهمیه نانوایی‌ها با هم متفاوت هستند اما مبنا و علت این تفاوت، میزان عملکرد نانوایی قرار گرفت. یعنی هر نانوایی به میزان پخت و فروش نان در دوره قبل، به علاوه تا ۱۰ درصد بیشتر، برای دوره جدید آرد یارانه‌ای دریافت می‌کند. بنابراین نانوایان می‌توانند تولید نان را افزایش دهند. در مقابل، اگر یک نانوایی همه آردی که در دوره قبل دریافت کرده را تبدیل به نان نکند و به مردم نفروشد، در دوره بعد، به همان میزان آرد کمتری دریافت می‌کند.
وی با اشاره به اینکه فاز دوم طرح مدیریت هوشمند یارانه آرد و نان از ۱۷ بهمن‌ماه ۱۴۰۱آغاز شده است و به در پایان مردادماه ۱۴۰۲ به بلوغ کامل خود می‌رسد، اظهار کرد: در آن برهه زمانی آمار و ارقام قطعی کاهش انحرافات در مصارف آرد یارانه‌ای اطلاع‌رسانی خواهد شد. با این وجود مدتی است نشانه‌های مثبتی پدیدار شده که نشان می‌دهد طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان در حال به ثمرنشستن است.
از جمله این نشانه‌ها کاهش قیمت‌های حباب‌گونه مجوزهای نانوایی است. تا پیش از شناورشدن سهمیه آرد نانوایی‌ها، وجود سهمیه ثابت آرد یارانه‌ای روی مجوزهای نانوایی‌ها موجب شده بود قیمت مجوزهای نانوایی متناسب با میزان سهمیه آرد، تا چند میلیارد تومان معامله شود. بررسی‌هایی که سال گذشته انجام شد نشان می‌داد مجوز نانوایی در هر شهر کشور، معادل قیمت یک آپارتمان ۱۰۰ متری در همان شهر خرید و فروش می‌شد. مدیر اجرایی طرح هوشمندسازی یارانه آرد ادامه داد: اما از اواخر اسفند ماه سال گذشته و مدتی پس از آغاز شناورشدن سهمیه آرد، عملا رانت موجود بر روی مجوزهای نانوایی موضوعیت خود را از دست داد و این موجب شد قیمت این مجوزها از اواخر اسفند ۱۴۰۱ تا امروز در یک روند کاهشی قرار بگیرد و در شهرهای مختلف تا ۷۰ درصد کاهش یابد.
نظافتی افزود: نشانه دیگر افزایش قیمت آرد در بازار دلالی است. همانطور که اشاره شد، اختلاف قیمت بین آرد یارانه‌ای و آرد صنف و صنعت (آرد صنوفی مانند شیرینی پزها و صنایع) حدود ۱۶ برابر بود؛ یعنی دولت هر کیسه ۴۰ کیلوگرمی آرد یارانه‌ای را به نانوایی‌ها حدود۴۰ هزار تومان می‌فروشد در حالی قیمت تمام شده این کیسه آرد برای دولت و قیمتی که آرد را به صنایع و صنوف می‌فروخت، ۶۰۰ هزار تومان بود.
اما این کیسه ۴۰ هزار تومانی تا قبل از اسفند ۱۴۰۱ به قیمت حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان در بازار دلالی خریدو فروش می‌شد. در این راستا با شناورسازی سهمیه آرد نانوایان و کاهش عرضه آرد یارانه‌ای به بازار دلالی، قیمت هر کیسه ۴۰ کیلویی آرد در بازار دلالی به حدود ۶۰۰ هزار تومان افزایش یافته و به قیمت آرد آزاد نزدیک شده است. همچنین از دیگر نشانه‌های اثرگذاری طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان افزایش حجم خرید آرد با قیمت تمام شده از سامانه خرید آرد (سامانه سیما) به منظور مصارف صنف و صنعت است.
چرا که با شناورسازی سهمیه آرد نانوایان و کاهش انحراف آرد یارانه‌ای به سمت صنف و صنعت، صنوف و صنایع مصرف‌کننده آرد برای تامین نیاز خود به ناچار، رجوع بیشتری به خرید از سامانه سیما دارند. وی در ادامه از معرفی برنامکی به مردم در ادامه فاز دوم طرح هوشمندسازی خبر داد و عنوان کرد: مردم با استفاده از این برنامک می‌توانند نظرات خود را پس از هر خرید نان، درباره کیفیت نان و عملکرد نانوایی، ثبت کنند. این نظرات در وجه مثبت شامل سوالاتی در زمینه کیفیت مطلوب نان، رعایت قیمت مصوب، رعایت وزن چانه، بهداشت مناسب محیط، برخورد مناسب نانوا، رعایت نوبت و صف و ... و در وجه منفی شامل سوالاتی درباره خمیر یا سوخته بودن نان، کم بودن وزن چانه، فروش اجباری (نان کنجدی)، عدم رعایت قیمت مصوب، عدم رعایت بهداشت، برخورد نامناسب و... خواهد بود.
مدیر اجرایی طرح هوشمندسازی یارانه آرد افزود: استفاده از برنامک به این صورت است که برای بار اول مردم به برنامک مراجعه و با درج نام، کدملی، شماره کارت بانکی خود، امکان دسترسی دایمی به برنامک را ایجاد می‌کنند. از آن پس تمام تراکنش‌های خرید نان در این برنامک قابل مشاهده خواهد بود و هر کس بلافاصله پس از خرید نان از هریک از نانوایی‌های کشور، می‌تواند به برنامک مراجعه کرده و تراکنش خرید خود را مشاهده کند. سپس با کلیک کردن بر روی تراکنش، وارد فرم نظرسنجی شده و درباره کیفیت نان و عملکرد نانوایی نظر خود را ثبت کند.
بدیهی است محدودیت زمانی برای ثبت نظرات وجود ندارد و خریدار نان بلافاصله بعد از خرید، یا چند ساعت بعد یا چند روز بعد و ... می‌تواند با مراجعه به برنامک، نظر خود را ثبت کند. نظافتی با بیان اینکه نظراتی که مردم درباره هر نانوایی می‌دهند، در سامانه هوشمندسازی توزیع آرد، پردازش شده و برآیند آن نشان می‌دهد که عملکرد نانوا چگونه بوده است، اظهار کرد: این جمع‌بندی به نوعی منجر به رتبه‌بندی نانوایان شده و بر پرداخت کمک هزینه و اختصاص آرد یارانه‌ای به آن نانوایی تاثیر داده خواهد شد. به بیان دیگر، میزان رضایت مردم از عملکرد نانوایی بر پرداخت کمک هزینه و تخصیص آرد یارانه‌ای به نانوایی تاثیر مستقیم خواهد داشت.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه تقویت اقتصاد واحدهای نانوایی از طریق دو دسته سیاست‌های کلی قابل انجام است، توضیح داد: نخست سیاست‌های قیمتی (اصلاح قیمت نان)، دوم سیاست‌های غیرقیمتی. سیاست‌های قیمتی (نرخ نان) از گذشته در حیطه اختیارات و وظایف کارگروه‌های گندم، آرد و نان استان‌ها که عالی‌ترین مقام سیاست‌گذاری و نظارت در این حوزه بوده و اکنون نیز همین روال وجود دارد. بنابراین طرح هوشمندسازی یارانه آرد ورودی به موضوع قیمت نان ندارد. مدیر اجرایی طرح هوشمندسازی یارانه آرد ادامه داد: اما طرح هوشمندسازی یارانه آرد از ابتدا تلاش داشت با یکسری سیاست‌های غیرقیمتی درجهت تقویت اقتصاد نانوایان قدم بردارد.
یکی از دغدغه‌های مهم در طرح هوشمندسازی یارانه آرد، تقویت اقتصاد واحدهای نانوایی بوده است. پرداخت کمک هزینه و تسویه آن به صورت روزانه از ابتدای فاز اول تاکنون، یکی از سیاست‌های غیرقیمتی در جهت تقویت اقتصاد نانوایان محسوب می‌شود. این کمک هزینه از اردیبهشت تا بهمن ۱۴۰۱ معادل ۱۵ درصد فروش روزانه هر واحد نانوایی بود. و از بهمن ۱۴۰۱ به ۳۰ درصد و از تیرماه ۱۴۰۲ به ۴۰ درصد افزایش یافت. در عین حال اخیرا سیاست‌های غیرقیمتی دیگری برای بهبود و تقویت اقتصاد واحدهای نانوایی به دولت پیشنهاد شد و در قالب مصوبه ستاد تنظیم بازار به استان‌ها ابلاغ شد که شامل ایجاد امکان خرید خمیرمایه متناسب با حجم آرد اختصاص یافته به نانوایان در سامانه یکپارچه خرید آرد، ایجاد امکان عرضه برخی کالاها در واحدهای نانوایی با تصویب در کمیسیون نظارت استان‌ها و ... می‌شود.
به این ترتیب وضعیت نابسمان نانوایی‌ها بنا است با استفاده از امکانات مدرن تغییر وضعیت داده و تحت نظارت کامل قرار بگیرد. در کنار آن وزیر اقتصاد نیز از لزوم آموزش و به کارگیری جوانان سخن گفته است. سیداحسان خاندوزی در مراسم اختتامیه نشست و رقابت علمی مدل شبیه‌سازی وزرای اقتصادی و دارایی کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی OIC اظهار کرد: در عرصه سیاست‌گذاری، از ابزارهایی که فقط در ۱٠ سال اخیر در دنیا رونق گرفته و رواج یافته است، اینکه سیاست‌گذاران بتوانند موقعیتهای سیاست‌گذاری را به اشتراک و تمرین بگذارند و دیگران را شریک در موقعیتهای سیاست‌گذاری خودشان قرار دهند، بسیار جدی و قابل توجه است. وی افزود: یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که ICYF برگزار می‌کند، برگزاری جلسات و نشست‌هایی است که تحت عنوان شبیه‌سازی صورت می‌گیرد؛ جلسات شبیه‌سازی یکی از ابزارهاست و اصرار دارم به این نقطه کانونی که سایر نخبگان و اهل اندیشه و سایر افراد صاحب تفکر و اندیشه بیایند و در تجربه سیاست‌گذاران شریک باشند و روی صندلی سیاست‌گذاری بنشینند تا قیود و محدودیت‌های مالی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاست داخلی و سیاست‌خارجی و... همه را به عنوان مختصاتی که سیاست‌گذار باید برای آنها تصمیم بگیرد، درک کنند و آنگاه در مورد بهینه بودن سیاست‌ها اظهارنظر کنند.
خاندوزی عنوان کرد: این تجربه بسیار ارزشمندی است و ما نه تنها در سطح عامه مردم کشورهای اسلامی بلکه حتی در سطح نخبگان علمی و دانشگاهی کشورهای مسلمان از این جهت دچار فقر تجربه و سابقه هستیم و بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم، به این معنا که بسیاری از صاحبنظران حوزه‌های مختلف دانشگاهی هیچگاه مجموعه قیود و مختصاتی را که باید سیاست‌گذار ذیل آنها تصمیم بگیرد، را ملاحظه نمی‌کنند و درکی از اینکه چقدر پیچیدگی و دشواری و ظرافت به علاوه مهارتهای فنی و فردی لازم است، برای اینکه یک سیاست‌گذاری خوب انجام شود، ندارند و به غیر از تصمیم خوب و سیاست درست، در عرصه اجرا و پیاده‌سازی هم ظرایف و موانع و مقاومت‌هایی که جریان‌های مختلف اجتماعی و سیاسی و فرهنگی و اقتصادی و... ایجاد می‌کنند، داستان دیگری است.
وی ادامه داد: امیدواریم این تجربه را هم در کشور خودمان و هم در بقیه کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی به شکل پررنگ‌تر و برنامه‌ریزی شده‌تر با هدف شریک کردن جوانان خودمان داشته باشیم و عقل‌های آنها را وارد تصمیم‌گیری‌های مختلف اداره کشور کنیم و مهم‌تر اینکه نیروپروری برای آینده داشته باشیم. یکی از بهترین روش‌ها در مقایسه با شیوه‌های سنتی جذب نیرو استفاده از چنین رقابت‌هایی است که جوانان در رویه‌های مختلف سیاست‌گذاری کشور شریک شوند.
در این تردیدی وجود ندارد که امروز، بسیاری از کشورهای توسعه یافته با استفاده از امکانات مدرن، بخش‌های مهمی از اقتصاد خود را اداره می‌کنند و باید دید که آیا با توجه به مشکلات موجود، می‌توان انتظار داشت که این اتفاق مشابه در اقتصاد ایران نیز رخ دهد یا برای رسیدن به این جایگاه به زمان بیشتری نیاز خواهد بود.
