خام‌فروشی متانول یک مشکل بزرگ برای اقتصاد ایران بوده است. ایران با صادرات متانول خام به بازار انحصاری شرق آسیا، درآمد ارزی قابل توجهی را از دست داده و درآمدزایی دولت از دست رفته است. در نتیجه، توسعه زنجیره ارزش متانول به تنها راه‌حل برای سرمایه‌گذاران در بخش متانول تبدیل شده است.
تاریخچه نرخ خوراک پتروشیمی‌ها
به گزارش خبرنگار«تعادل» اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها در سال 1389 و بالا رفتن بهای حامل‌های انرژی، ضرورت افزایش بهای خوراک واحدهای پتروشیمی را به وجود آورد. بر این اساس و با احتساب نرخ حدود یک هزار تومانی ارز در آغاز اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، قیمت هر متر مکعب خوراک گاز واحدهای پتروشیمی 7 سنت یا 70 تومان مشخص شد. تحریم‌های غرب علیه ایران و شوک ارزی در اقتصاد کشور دولت را مجبور به عرضه گاز به این صنایع با قیمت 2.33 سنت به ازای هر متر مکعب کرد. در سال 1394 و پس از کش و قوس‌های فراوان در مورد تعیین قیمت خوراک پتروشیمی‌ها دولت یک فرمول واحد را برای مدت 10 سال تعیین و ابلاغ کرد. مطابق با این فرمول قیمت گاز خوراک پتروشیمی‌ها بر اساس میانگین قیمت مصارف داخلی گاز و قیمت چهار هاب بین‌المللی تعیین می‌شود. در قانون بودجه 1401، دولت در اقدامی کم‌سابقه تحت تأثیر لابی سنگین شرکت‌های پتروشیمی دست به اعمال سقف قیمت 5 هزار تومان برای فرمول خوراک پتروشیمی‌ها زد. این تصمیم به تحریم کشور از درآمد قابل اکتساب از طریق فروش گاز به قیمت واقعی انجامید و زمینه ساز افزایش کسری بودجه دولت تا مرز 75 هزار میلیارد تومان شد. در قانون بودجه 1402 نیز نرخ ریالی ثابتی برای خوراک پتروشیمی‌ها در نظر گرفتیم.
کارشناسان اعتقاد دارند تعیین یک نرخ ثابت برای خوراک پتروشیمی‌ها نمی‌تواند منافع کشور را تأمین کند. به عقیده آنان لازم است از یک نرخ شناور، شفاف و قابل پیش بینی بهره ببریم. به‌طوری که این نرخ به قیمت‌های صادراتی گره بخورد و تحت تأثیر هاب خلیج فارس مشخص شود. خام‌فروشی متانول باعث کاهش بیش از 900 میلیون دلاری درآمد ارزی ایران شده است. این یک ضرر قابل توجه است، زیرا درآمد ارزی برای توسعه اقتصاد ضروری است. ایران با صادرات متانول خام، فرصت تولید درآمد ارزی قابل توجهی را از دست می‌دهد که می‌تواند برای اهداف دیگری مانند توسعه زیرساخت‌ها و طرح‌های رفاه اجتماعی استفاده شود. علاوه بر این، فروش خام متانول نیز بیش از 1.8 میلیارد دلار از درآمدزایی دولت را کاهش داده است. این یک ضرر قابل توجه است، زیرا درآمد دولت برای ارایه خدمات عمومی و توسعه اقتصاد ضروری است. ایران با صادرات متانول خام، فرصت تولید درآمد قابل توجه دولت را از دست می‌دهد که می‌تواند برای اهداف دیگری مانند آموزش و مراقبت‌های بهداشتی استفاده شود.
توسعه زنجیره ارزش متانول تنها راه‌حل برای سرمایه‌گذاران در بخش متانول است. ادامه صادرات متانول خام به بازار انحصاری شرق آسیا نه تنها برای اقتصاد ایران مفید نیست، بلکه کاملاً غیراقتصادی است. خام فروشی متانول عموماً بهینه نیست و باعث از بین رفتن فرصت صادرات گاز طبیعی و ایجاد سود بیشتر برای کشور می‌شود.
توسعه زنجیره ارزش متانول شامل افزودن ارزش به متانول با تبدیل آن به محصولات دیگر مانند فرمالدئید، اسید استیک و متیل ترت بوتیل اتر (MTBE) است. این رویکرد نه تنها درآمد بیشتری را برای سرمایه‌گذاران در بخش متانول ایجاد می‌کند، بلکه باعث ایجاد شغل و فعالیت اقتصادی بیشتر در سایر بخش‌های اقتصاد می‌شود. توسعه زنجیره ارزش متانول همچنین دارای مزایای زیست محیطی قابل توجهی است. با تبدیل متانول به محصولات دیگر مانند MTBE، ایران می‌تواند وابستگی خود به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد و استفاده از سوخت‌های پاک‌تر را ترویج دهد. این به نوبه خود می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و ترویج توسعه پایدار کمک کند.
ادامه فروش متانول خام کاملاً غیراقتصادی است و باید تعطیل شود. با توقف فروش متانول خام، ایران می‌تواند بر توسعه زنجیره ارزش متانول متمرکز شود که درآمد بیشتری ایجاد می‌کند و اشتغال و فعالیت اقتصادی بیشتری در سایر بخش‌های اقتصاد ایجاد می‌کند. این رویکرد نه تنها به نفع سرمایه‌گذاران در بخش متانول است، بلکه به نفع کل اقتصاد نیز خواهد بود.
ایران علاوه بر توسعه زنجیره ارزش متانول، باید بر توسعه زنجیره‌های ارزش دیگر در بخش پتروشیمی نیز تمرکز کند. با تمرکز بر توسعه زنجیره‌های ارزش، ایران می‌تواند درآمدزایی بیشتری داشته باشد و در سایر بخش‌های اقتصاد اشتغال و فعالیت اقتصادی بیشتری ایجاد کند. این رویکرد به تنوع بخشیدن به اقتصاد و کاهش وابستگی ایران به صادرات نفت خام کمک می‌کند. همچنین ایران باید بر ارتقای نوآوری و فناوری در بخش پتروشیمی تمرکز کند. ایران با ارتقای نوآوری و فناوری می‌تواند با افزایش کارایی و رقابت‌پذیری بخش پتروشیمی، درآمدزایی بیشتر و ایجاد اشتغال و فعالیت اقتصادی بیشتر در سایر بخش‌های اقتصاد را افزایش دهد. این رویکرد به ایران کمک می‌کند تا در بازار جهانی پتروشیمی رقابتی باقی بماند و توسعه پایدار را ارتقا دهد.
در جمع‌بندی باید عنوان کرد که خام فروشی متانول یک معضل مهم برای اقتصاد ایران بوده است. ایران با صادرات متانول خام به بازار انحصاری شرق آسیا، درآمد ارزی قابل توجهی را از دست داده و درآمدزایی دولت را از دست داده است. توسعه زنجیره ارزش متانول تنها راه‌حل برای سرمایه‌گذاران در بخش متانول است. ایران با تمرکز بر توسعه زنجیره‌های ارزش، ارتقای نوآوری و فناوری و کاهش وابستگی به صادرات نفت خام، می‌تواند درآمد بیشتری ایجاد کند و در سایر بخش‌های اقتصاد، اشتغال و فعالیت اقتصادی بیشتری ایجاد کند.
