دومین عامل مرگ ایرانیان

گروه راه و شهرسازی|

آنگونه که بررسی‌های آماری نشان می‌دهد، از سال 1395 تا سال 1400، مرگ بیش از 76 هزار نفر در ایران، منتسب به آلودگی هوا بود. خسارت‌های اقتصادی ناشی از این مرگ‌ومیرها، فقط در سال 1400، بیش از 11 میلیارد دلار برآورد شده است. این میزان از مرگ و میر که به‌طور میانگین، سالانه به 15 هزار و 200 نفر می‌رسد، بسیار نزدیک به آمار تلفات جاده‌ای در کشور است و می‌توان گفت که پس از تلفات جاده‌ای، دومین عاملی که به صورت سیستماتیک جان شهروندان ایرانی را می‌گیرد، آلودگی هوا است.

طبق آمارها سالانه بیش از ۱۷ هزار نفر در جاده‌های کشور کشته می‌شوند و میزان تصادفات جاده‌ای در کشور ما ۲۰درصد بیشتر از استانداردهای جهانی است. دفتر مطالعات زیربنایی بازوی پژوهشی مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «آلودگی هوا؛ تهدیدی جدی برای سلامت» بیان کرده است، در چند دهه گذشته آلودگی هوا به عنوان یک مشکل اساسی، سلامتی افراد را تحت تأثیر قرار داده است. اثــرات آلودگــی هــوا بــر ســلامت بشــر نــه تنهــا بــه صـورت کاهـش کیفیـت زندگـی، بلکـه بـه صــورت افزایــش هزینه‌های ســلامت بــر جامعــه نیز تاثیـر می‌گـذارد. آلودگی هوا از مهم‌ترین مشکلات کلان زیست‌محیطی شهرهای ایران است. اکنون بحران آلودگی هوا نه‌ تنها کلان‌شهرها، بلکه شهرهای کوچک را هم تهدید می‌کند که این پدیده سهم عمده‌ای در به خطر انداختن سلامت جسم و روان شهروندان دارد.

آلودگی هوا پس از استعمال دخانیات، دومین عامل اصلی مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیرواگیر محسوب می‌شود و با افزایش ریسک ابتلا به بیماری‌های حاد، مزمن و مرگ در ارتباط است. نتایج این گزارش گویای این است که ارتباط معناداری بین میزان آلودگی هوا و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی و تنفسی ناشی از سرطان ریه وجود دارد.  همچنین نتایج مطالعات نشان داده است که آلودگی هوا با افزایش تعداد بیماری‌ها و مراجعات به بیمارستان و اورژانس و همچنین تعطیلی مشاغل و مدارس همراه است.  مطالعات سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد با کاهش آلاینده‌های هـوا، کشورها می‌توانند بخش قابل‌توجهی از بار بیماری‌های مرتبط با سکته مغزی، بیماری‌های قلبی، سرطان ریه و بیماری‌های حاد و مزمن تنفسی ازجمله آسم را کاهش دهند.

در ایران نیز کیفیت هوای کلان‌شهرها، سلامت جامعه به‌ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر ازجمله کودکان و سالمندان را تهدید می‌کند. این گزارش با اشاره به ماده (۲۲) آیین‌نامه فنی موضوع ماده (۲) قانون هوای پاک، عنوان کرده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف است برآورد سالانه تخمین هزینه‌های مستقیم آلودگی هوا در‌خصوص بیماری‌ها و مرگ‌و‌میرهای منتسب به آلودگی هوا را به تفکیک آلاینده‌های معیار و شهرهای دارای اولویت کشور منتشر کند.  در این رابطه، در گزارشی که توسط وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی با همکاری مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال ۱۴۰۰ تهیه شده، میانگین تعداد مرگ کل منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM5.2 در بزرگسالان بالاتر از ۳۰ سال در شهرهای مورد مطالعه در کشور (طی سال ۱۴۰۰‌)، ۲۰۸۳۷ نفر است. نتایج نشان می‌دهد، در سال ۱۴۰۰ به‌طور میانگین جزو مرگ کل منتسب به ذرات معلق در کشور برابر با ۱۲.۵۹ درصد است.  همچنین برآوردی از کل هزینه‌های مرتبط با مرگ‌و‌میر ناشی از عوامل مختلف منتسب به ذرات معلق PM5.2 در کشور طی سال ۱۴۰۰ برابر ۱۱.۳میلیارد دلار نشان داده شده است.

گزارش مرکز پژوهش‌ها برای دستیابی به نتیجه مطلوب و روند سریع‌تر در زمینه حل معضل آلودگی هوا، پیشنهادهایی همچون تعیین اهداف کمّی برای برنامه‌های جامع کاهش آلودگی هوا‌، لزوم تهیه شواهدی مرتبط با سهم‌بندی منابع انتشار و فهرست انتشار آلاینده‌های هوا، ایجاد نظام شناسایی، مراقبت، پایش و گزارش‌دهی بیماری‌های مرتبط با کیفیت هوای استنشاقی در کشور و ایجاد نظام اطلاعات یکپارچه بیماری‌های مرتبط با کیفیت هوای استنشاقی در کشور همچون سامانه خدمات سلامت ایرانیان، پرونده الکترونیک و کارت سلامت ایرانیان را مطرح کرده است.

خسارات اقتصادی ذرات معلق PM5.2  در ایران

در سال 1400 در مجموع هزینه مرتبط با مرگ و میز ناشی از همه علل منتسب به ذرات معلق PM5.2 برابر با 11.3 میلیارد دلار (معادل 313 هزار میلیارد تومان) برآورد شد. این مقدار نسبت به سال 1399 بیش از 90 درصد افزایش یافته است. طی سال‌های 1395، 1396، 1397، 1398، 1399 و 1400 این هزینه‌ها به ترتیب برابر با 5.2، 4.4، 4، 3.8، 4.3 و 8.17 میلیارد دلار برآورد شده بود. در مطالعه‌ای که بانک جهانی انجام داده است، مجموع هزینه‌های رفاه و مجموع هزینه‌های کار ترک شده منتسب به آلودگی هوا در ایران به ترتیب 599، 30 و 1471 میلیون دلار برآورد شده است.

منطق محاسباتی خسارات اقتصادی محاسبه شده در این مطالعه با منطق مجموع هزینه‌های رفاه و مجموع هزینه‌های کار ترک شده که بانک جهانی ارایه داده متفاوت است، از این رو، این اعداد را نمی‌توان با یکدیگر مقایسه کرد اما در مجموع چنان که مشاهده می‌شود، هینه بسیار بالایی بر اثثثر مواجهه با آلودگی هوا بر جامعه ایران تحمیل می‌شود. این میزان هزینه در سال 1400 (8.17 میلیارد دلار) را می‌توان با کاهش غلظت‌های آلاینده‌ها به خصوص ذرات معلق کاهش داد. اگر چه طرح‌ها و اقدام‌های مرتبط با کاهش غلظت آلودگی هوا هزینه بر هستند اما هزینه کوتاه‌مدت از طریق پیشگیری از مرگ‌های زودرس و هزینه‌های مرتبط با آن قابل جبران شدن است.

آلودگی هوا علاوه بر تاثیر مستقیم بر سلامت انسان، به صورت غیرمستقیم نیز بر سلامت افراد و اقتصاد کشورها اثر منفی می‌گذارد. از تخریب عملکرد اکوسیستم‌های طبیعی و کاهش محصولات کشاورزی و باران‌های اسیدی گرفته تا آسیب بر رقابت اقتصادی و توانایی رشد شهرها برای جذب و حفظ استعدادهای برتر. پیامدهای غیرمرگبار آلودگی هوا، کمتر از 10 درصد هزینه‌های مرگ زودرس تخمین زده می‌شود. 

مطابق گزارش بانک جهانی در سال 2016 مرگ و میز ناشی از آلودگی هوا و تبعات آن در ایران طی دو دهه گذشته از میزان 17 هزار نفر در سال 1990 به بیش از 21 هزار نفر در سال 2013 رسیده است. تبعات اقتصادی این معضل نیز در سال 2013 از روش تمایل به پرداخت معادل 30.599 میلیارد دلار (2.48 درصد تولید ناخالص داخلی) و از روش درآمد از دست رفته برابر 1.471 میلیارد دلار (0.12 درصد تولید ناخالص داخلی) به کشور خسارت وارد کرده است.

فوت 76 هزار نفر به علت آلودگی هوا

ماده 2 قانون هوای پاک، وزارت بهداشت را مکلف کرده است که سالانه هزینه‌های مستقیم آلودگی هوا در خصوص بیماری‌ها و مرگ‌ومیرهای منتسب به آلودگی هوا را به تفکیک آلاینده‌ها و شهرهای دارای اولویت منتشر کند. مرکز پژوهش‌های مجلس، مجموع آمارهای وزارت بهداشت را از سال‌های 95 تا سال 1400 جمع‌آوری و منتشر کرد. بنا بر این گزارش، در سال‌های 1395، 1396، 1397، 1398، 1399 و 1400 به‌طور میانگین و به ترتیب 13 هزار و 321 نفر، 11 هزار و 93 نفر، 10 هزار و 235 نفر، 9 هزار و 905 نفر، 11 هزار و 129 نفر و 20 هزار و 837 نفر مرگ کل منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق 2.5PM در 27 شهر کشور با جمعیت تقریبی 35 میلیون نفر است. به عبارتی فقط در مدت 5 سال، بیش از 76 هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا ثبت و انتشار رسمی یافته است.

تعداد مرگ‌ومیرهای منتسب به آلاینده 2.5PM در شهر تهران و در سال 1400 (برای افراد بالای 30 سال) 6398 نفر ثبت شد. از جمله بیماری‌هایی که در این زمینه برای علت مرگ‌های منتسب به هوای آلوده گزارش شده، می‌توان به انسداد ریوی، سکته مغزی، سرطان و بیماری‌های ایسکمیک قلبی اشاره کرد.

تبعات آلودگی هوا  از افسردگی تا مهاجرت

خسارت آلودگی هوا فقط در مرگ‌ومیرها و هزینه اقتصادی ناشی از آن خلاصه نمی‌شود. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز با اشاره به این موضوع، از تعطیلی مدارس، ادارات، کسب‌وکارها و صنایع؛ کاهش اعتماد مردم به دولت و نظام؛ افسردگی و کاهش تحرکات و پویایی جامعه؛ مهاجرت نخبگان؛ کاهش کیفیت زندگی؛ و خسارت به مردم از منظر سلامت روحی و روانی به عنوان پیامدهای آلودگی هوا نام برده است. در بخش دیگری از این گزارش با اشاره به قانون هوای پاک که در سال 96 تصویب شد، آمده که به‌طور خلاصه از میان 56 ماده مقرر در قانون هوای پاک و آیین‌نامه فنی آن، اجرای 22 ماده به صورت ضعیف، 17 ماده متوسط و 17 ماده خوب برآورد شده است.