خلق ارزش جدید؛ شرط اعطای یارانه انرژی

گلناز پرتوی مهر|

یکی از موضوعات کلیدی در زمینه اعطای یارانه انرژی صنعت، مشخص نبودن طیف وسیعی از حمایت‌های یارانه‌ای از صنعت کشور بوده است که اخیرا نیز مساله خام‌فروشی متانول در آن کاملا برجسته شده است که رانت خوراک ارزان چگونه به جای اینکه توسعه زنجیره ارزش و خلق ارزش افزوده بیشتر را ایجاد کند، با اعطای بدون قید و شرط رانت خوراک ارزان، به نابودی صنعت متانولی کشور منجر شده است.

از همین رو نیز مجلس و دولت در برنامه هفتم توسعه، دست به اقدام بسیار مهمی زدند و از این پس حمایت‌ها به خصوص در بخش اعطای یارانه سوخت ارزان، تخفیف در نرخ خوراک گازی و همچنین تخفیف در نرخ نفت خام و میعانات گازی به ازای توسعه‌ای و از جنس تکمیل زنجیره ارزش خواهد داشت. از همین رو نیز یکی از محل‌های مهم در بخش افزایش سرمایه‌گذاری صنعتی و تحقق رشد اقتصادی در برنامه هفتم توسعه، سرمایه‌گذاری مرتبط با سودآوری حاصل از اعطای یارانه انرژی ارزان است.

به گزارش خبرنگار« تعادل»، موضوع اعطای یارانه انرژی و مشوق‌های صنعت موضوع مهمی در حوزه سیاست انرژی و توسعه اقتصادی است. در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورها سیاست‌هایی را برای ارایه یارانه‌ها و مشوق‌هایی برای حمایت از صنایع انرژی خود اعمال کرده‌اند. با این حال، درک روزافزونی وجود دارد که این یارانه‌ها و مشوق‌ها باید وابسته و مشروط به تکمیل زنجیره ارزش و افزایش ارزش افزوده تولید صنعتی باشد. این رویکرد در برنامه هفتم توسعه ایران نیز مورد تاکید قرار گرفته است که تکمیل زنجیره ارزش را به عنوان محوری کلیدی برای جلوگیری از خام فروشی محصولات صنعتی و الزام ایجاد ارزش جدید در اقتصاد از طریق اعطای یارانه ارزان انرژی معرفی کرده است.

این طرح اذعان دارد که برای توسعه و تکمیل زنجیره ارزش باید حمایت به ویژه در حوزه یارانه ارزان سوخت، تخفیف در نرخ خوراک گاز و همچنین تخفیف در نرخ نفت خام و میعانات گازی صورت گیرد. یکی از مهم‌ترین نقاط در بخش افزایش سرمایه‌گذاری صنعتی و تحقق رشد اقتصادی در برنامه هفتم توسعه، سرمایه‌گذاری مرتبط با سودآوری ناشی از اعطای یارانه ارزان انرژی است. این بدان معناست که یارانه‌ها و مشوق‌ها باید به گونه‌ای ارایه شود که توسعه صنایعی را تشویق کند که به اقتصاد ارزش افزوده می‌بخشد، نه اینکه صرفاً از استخراج و صادرات مواد خام حمایت شود.

در ماده 27 لایحه برنامه هفتم توسعه علاوه بر موضوع یارانه انرژی، پیش بینی‌هایی برای تقویت مشوق‌های حمایتی دولت در حوزه مالیاتی برای ارتقای جهش و رشد تولید گنجانده شده است. این شامل حمایت از تحقیق و توسعه و تکمیل زنجیره ارزش از طریق اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه است که رویکردی جدید برای هدایت سرمایه بخش‌های مختلف صنعتی به سمت توسعه فناوری در صنعت است.

اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه مشوق مهمی است که می‌تواند به ایجاد بازاری برای شرکت‌های دانش بنیان در هر صنعت کمک کند و در عین حال هزینه‌های تحقیق و توسعه را افزایش دهد. این می‌تواند به ویژه در تکمیل زنجیره ارزش صنایع خام فعلی و ناکارآمد مانند متانول مفید باشد.

اعطای حمایت‌ها و مشوق‌های دولت چه در حوزه مالیاتی و چه در زمینه اعطای یارانه انرژی، مشروط به تکمیل زنجیره ارزش و همچنین در قالب بلندمدت، مهم‌ترین رویکردی است که در برنامه هفتم توسعه این رویکرد می‌تواند به ارتقای توسعه صنعتی با محوریت ایجاد ارزش بیشتر برای اقتصاد ایران طی پنج سال آینده کمک کند. برای مقابله با این چالش‌ها، ایجاد معیارهای شفاف و روشن برای تخصیص یارانه‌ها و مشوق‌ها، و همچنین مکانیسم‌هایی برای نظارت و ارزیابی اثربخشی آنها بسیار مهم خواهد بود. علاوه بر این، ممکن است فرصت‌هایی برای اهرم سرمایه‌گذاری و تخصص بخش خصوصی در توسعه صنایع با ارزش افزوده، به ویژه در زمینه‌های تحقیق و توسعه و انتقال فناوری وجود داشته باشد.

رویکرد فعلی در قبال تفکیک حمایت‌ها و مشروط کردن آنها به یک سازوکار مشخص و زمان‌دار با قابلیت ارزیابی و صحت‌سنجی برای توسعه زنجیره ارزش، نه تنها سرمایه‌گذاری مولد بخش صنعتی در توسعه فناوری و تکمیل زنجیره ارزش صنعتی خود را به دنبال خواهد داشت، بلکه با تکمیل زنجیره ارزش و هدایت موثر منابع صنعت به سمت تکمیل زنجیره ارزش، از خام‌فروشی نیز فاصله خواهیم گرفت و به یک عرضه‌کننده محصولات نهایی و با قدرت رقابت‌پذیری بالا به دلیل امکان اعطا و تداوم تخفیفات بر روی خوراک‌های گازی و نفتی تبدیل خواهیم شد که بازارهای متنوعی را با توجه به طیف صنایع کشور پیش‌رو خواهیم داشت.

در مجموع، رویکرد اعطای یارانه انرژی و مشوق‌های صنعتی که منوط و مشروط به تکمیل زنجیره ارزش و افزایش ارزش افزوده تولید صنعتی است، راهبرد مهمی برای ارتقای رشد و توسعه اقتصادی پایدار در طی برنامه هفتم توسعه است است. این سیاست‌ها با حمایت از صنایعی که به اقتصاد ارزش می‌افزایند، به جای حمایت صرف از استخراج و صادرات مواد خام، می‌توانند به ایجاد یک اقتصاد متنوع‌تر و انعطاف‌پذیرتر کمک کنند که بهتر بتواند در برابر شوک‌های خارجی و نوسانات قیمت‌های جهانی کالاها مقاومت کند. 

در ادامه پیرامون آخرین تحولات و مهم‌ترین رویکردهای حوزه انرژی کشور با مالک شریعتی نیاسر، رییس کمیته انرژی برنامه هفتم توسعه، به گفت‌وگو پرداختیم که خواهید خواند.

   برنامه‌ریزی در برنامه هفتم توسعه برای اصلاح رویه اعطای یارانه انرژی منوط به توسعه زنجیره ارزش

مالک شریعتی نیاسر، رییس کمیته انرژی برنامه هفتم توسعه و سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار«تعادل»، درباره لزوم اصلاح رویه اعطای یارانه انرژی به پتروشیمی‌های متانولی گفت: به صورت غیر اصولی در سال‌های گذشته مجوز برای احداث پتروشیمی‌های متانولی صادر شده است ولی برای توسعه زنجیره ارزش این متانولی‌ها هیچ تدبیری اندیشیده نشده است.

همین مساله باعث شده که ما هم‌اکنون با این مشکل مواجه شویم که تولید بسیار زیادی در حوزه متانول در کشور داریم و عملاً قیمت فروش آن از ارزش خوراک آنکه به صورت یارانه توسط دولت در اختیار آنها قرار می‌گیرد خیلی کمتر است. این عضو کمیسیون انرژی مجلس در ادامه بیان کرد: ارزش پایین محصول تولیدی متانولی‌ها با توجه به قیمت خوراکی که به آنها داده می‌شود برای ما ارزش کاسته دارد در حالی که ما باید از قِبل اعطای یارانه انرژی به پتروشیمی‌های متانولی‌ها با ارزش افزوده مواجه باشیم.

این نماینده مجلس یازدهم با بیان اینکه می‌توانیم این مشکل را به دو شیوه حل کنیم گفت: ابتدا اینکه خوراک ارزان به پتروشیمی‌های متانولی اعطا کنیم و آنها به همان شیوه سابق متانول را تولید کنند و به صورت نیمه خام آن را صادر کنند که در واقع این شیوه پرداخت یارانه از جیب مردم به متانولی‌ها محسوب می‌شود. عضو کمیسیون انرژی مجلس افزود: یک رویکرد دیگر نیز این است که با یک برنامه زمانبندی شده به متانولی‌ها فرصت بدهیم که طی ۴ الی ۵ سال بخشی از درآمدشان را صرف توسعه زنجیره ارزش خود کنند و با توسعه خودشان ارزش افزوده ایجاد کنند ما در برنامه هفتم این رویکرد را دنبال می‌کنیم.

شریعتی نیاسر در ادامه خاطرنشان کرد: علاوه بر این یک طرح مستقل در مجلس عنوان قانون دایمی دنبال می‌کنیم که هم‌اکنون در نوبت دستور صحن علنی مجلس است، که اصلاح هدفمند کردن یارانه‌ها است و در این طرح به اصلاح رویه اعطای یارانه انرژی ارزان به پتروشیمی‌های متانولی پرداخته‌ایم. 

وی با بیان اینکه هر کدام از این دو مسیر را دنبال می‌کنیم تا این معضل هرچه زودتر حل شود افزود: این موضوع را برای اعطای یارانه انرژی به پالایشگاه‌ها هم دنبال کردیم تا آنها بخشی از سود خود را صرف توسعه زنجیره ارزش کنند. رویکرد اعطای یارانه انرژی منوط به توسعه زنجیره ارزش رویکردی است که می‌تواند موفق باشد و به کشور کمک کند. این نماینده مجلس ادامه داد: ما در صورتی که همین گازی که به عنوان سوخت در غالب یارانه به پتروشیمی‌های متانولی می‌دهیم را صادر می‌کردیم، سودآوری بیشتری برای ما داشت. ارزش گاز صادراتی از ارزش متانول صادراتی در میانگین سال بیشتر است. اما اینکه بگوییم متانولی‌ها را باید تعطیل کنیم هم درست نیست.

عضو کمیسیون انرژی مجلس ادامه داد: ما باید متانولی‌ها را به سمت توسعه زنجیره ارزش پایین دستی سوق دهیم. پتروشیمی‌های متانولی این یارانه ارزان را دریافت می‌کنند و آن را به صورت خام از کشور صادر می‌کنند و در نتیجه منجر به کاهش درآمد دولت و کسری بودجه می‌شود و در انتهای زنجیره مردم هستند که از این موضوع ضرر می‌شود. امیدواریم در برنامه ۵ ساله آینده بتوانیم رویه اعطای یارانه انرژی به پتروشیمی‌های متانولی را اصلاح کنیم.