سیگنال‌های مثبت برجامی از تهران
در شرایطی که پس از حدود یک سال وقفه در مذاکرات رسمی غیر مستقیم میان ایران و امریکا، هنوز هیچ افق روشنی از آینده مذاکرات و احیای برجام نمایان نیست، به نظر می‌رسد که دولت سیزدهم قدری از نظرات تند سال‌های گذشته عبور کرده و بعد از چند هفته، بار دیگر سیگنال‌های مثبتی از سوی مقامات دولت برای تداوم مذاکرات برجام فرستاده شده و باید دید که در نهایت چه ارزیابی در این حوزه از سوی دو طرف صورت خواهد گرفت.
هرچند از ابتدای آغاز به کار دولت بایدن در کاخ سفید، زمزمه‌هایی برای احیای برجام صورت گرفت و حتی مذاکرات غیر مستقیم دو طرف نیز برای چند ماه پیگیری شد اما سرانجام در پایان دولت روحانی، جمع بندی در این زمینه انجام نشد و البته مقامات دولت قبل اعلام کردند که با وجود فراهم بودن مقدمات احیای برجام، برخی تصمیمات داخلی مانند مصوبه هسته‌ای مجلس، مانع از رسیدن به توافق شده است.
در دولت رییسی نیز با تغییر تیم مذاکره کننده، دو طرف چند دور در وین و حتی دوحه مذاکراتی طولانی را با یکدیگر برگزار کردند و حتی در پایان برخی از این دورها، اعلام شد که به توافق نزدیک شده‌اند اما در نهایت در پایان هیچ یک از این برنامه‌ها، توافقی حاصل نشد تا جایی که در حدود یک سال گذشته، عملا مذاکره همه‌جانبه‌ای صورت نگرفته است.
این در حالی است که دولت بایدن به ماه‌های پایانی فعالیت خود نزدیک می‌شود و با توجه نزدیک شدن به انتخابات 2024، دیگر دشوار به نظر می‌رسد که دو طرف زمان کافی برای رسیدن به توافقی همه‌جانبه داشته باشند و باید دید که در نهایت چه کسی در انتخابات امریکا پیروز خواهد شد. جو بایدن خود اعلام آمادگی کرده که در انتخابات بعدی نیز شرکت کند اما با توجه به گمانه زنی‌های فراوانی که در رابطه با سلامت او وجود دارد، معلوم نیست که دموکرات‌ها تا چه حد روی او حساب کنند. در سمت جمهوری خواهان نیز رقابت بین دونالد ترامپ – رییس‌جمهور سابق امریکا و دسانتیس – فرماندار فعلی ایالت فلوریدا – خواهد بود و لااقل در
نظر سنجی‌های فعلی چه در میان جمهوری خواهان و چه در انتخابات روز آخر، دست بالا را دارد، هرچند احتمال تغییرات گسترده در صف کشی‌ها تا روز پایانی همچنان وجود دارد. در چنین شرایطی، وضعیت برنامه هسته‌ای ایران همچنان نامشخص باقی مانده است. در آخرین تحلیل‌ها، رسانه‌ای اسراییلی به قدرت بازدارندگی ایران در این حوزه تاکید کرده‌اند. رسانه‌های صهیونیستی اعلام کردند که امنیت داخلی این رژیم روند منفی و خطرناک را در پیش گرفته است. این رسانه‌ها تاکید کردند که اوضاع رژیم صهیونیستی درخصوص برنامه هسته‌ای ایران در خطرناک‌ترین حالت است.
تامیر هایمان، رییس اندیشکده امنیت داخلی رژیم صهیونیستی و رییس پیشین سازمان «آمان» در گفت‌وگو با روزنامه اسراییل الیوم تاکید کرد که به جز خواست و اراده خود، هیچ چیز ایرانی‌ها را مقید و محدود نمی‌کند و در واقع آنها بدون دستیابی به بمب هسته‌ای، یک بازدارندگی هسته‌ای ایجاد کرده‌اند و این بهترین حالت از نظر رهبری این کشور است. وی در بخش دیگری با اشاره به اوضاع متشنج در سرزمین‌های اشغالی و شکاف عمیق میان موسسه‌های نظامی و امنیتی رژیم صهیونیستی خاطرنشان کرد که حزب‌الله در وضعیت اعتماد به نفس فراوان است.
هایمان همچنین با تاکید بر لزوم توقف تغییرات قضایی کابینه نتانیاهو و بحران‌های داخلی رژیم صهیونیستی گفت که نگرانی رژیم اسراییل از افزایش قدرت نظامی حزب‌الله افزایش یافته است و این رژیم آمادگی ورود به هیچ جنگی را ندارد و از بروز جنگ در آینده هراس دارد. از سوی دیگر، روزنامه صهیونیستی «ماکور ریشون» پیش از این در گزارشی نسبت به افزایش قدرت ایران و حزب‌الله لبنان و فرسایش قدرت بازدارندگی رژیم صهیونیستی ابراز نگرانی کرده بود. در این گزارش آمده است که در صورت بروز هرگونه تنش با لبنان، درست است که رژیم اسراییل با تمام قدرت پاسخ خواهد داد اما پاسخ راهبردی آن سست و غیرمناسب خواهد بود.
در این راستا، هرتسی هالیوی، رییس ستاد ارتش رژیم صهیونیستی نسبت به پیشرفت هسته‌ای ایران و افزایش قدرت حزب‌الله در لبنان هشدار داد و آن را اصل‌ترین و بزرگ‌ترین چالش در مقابل رژیم صهیونیستی توصیف کرد. بر اساس این گزارش، اخیرا بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی با جمعی از قانونگذاران امریکایی از حزب دموکرات که به سرزمین‌های اشغالی سفر کرده‌اند، دیدار و خواستار «یک تهدید نظامی معتبر» علیه تاسیسات هسته‌ای ایران شد.
نتانیاهو در این دیدار که با تلاش لابی صهیونیستی آیپک برگزار شد با تکرار ادعاهای خود درباره ماهیت برنامه هسته‌ای ایران گفت: مهم‌ترین چیز ایجاد یک تهدید نظامی معتبر برای ایران است. ما جهانی را نمی‌خواهیم که در آن ایران بتواند نیویورک یا واشنگتن یا لس آنجلس یا هر جای دیگری را با سلاح هسته‌ای تهدید کند. وی افزود: به‌طور قطع اجازه نخواهیم داد کشوری وجود داشته باشد که بتواند اسراییل را نابود کند. ما هر کاری که در توان داریم، چه با توافق و چه بدون آن، انجام خواهیم داد تا از خود دفاع کنیم.
نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در حالی به‌طور مرتب مدعی وجود اهداف نظامی در فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌شود که این رژیم تنها دارنده زرادخانه هسته‌ای در منطقه به شمار می‌آید اما هیچگاه این موضوع را به‌طور رسمی نپذیرفته و توانسته است با حمایت‌های امریکا و غرب برنامه تسلیحات هسته‌ای خود را از نظارت‌های بین‌المللی دور نگه دارد. مقامات جمهوری اسلامی ایران همواره این ادعاهای بی‌اساس را رد کرده و تاکید دارند که فعالیت‌های هسته‌ای ایران ماهیت کاملا صلح‌آمیز دارد و سلاح هسته‌ای هیچ جایی در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران ندارد. همچنین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با وجود بازرسی‌های مکرر از تاسیسات هسته‌ای ایران هیچگاه نتوانسته است مدرکی دال بر وجود انحراف در فعالیت‌های هسته‌ای کشور ارایه کند.
در چنین شرایطی رییس‌جمهور در جدیدترین اظهارنظر خود از این گفته که ایران هرگز ترک کننده میز مذاکره نبوده است. رییس‌جمهور با بیان اینکه «در ایران حقوق افراد محفوظ است و با حفظ همه این حقوق باید به آزادی افتخار کرد»، اظهار کرد: باید به آزادی مطبوعات افتخار کنیم. در مقاطعی از انقلاب اسلامی کسانی فریادهایی زدند که بیشتر از هرکس از این آزادی بهره برده‌اند. ما تضمین این آزادی را از جمله وظایف خود می‌دانیم. رییسی یادآور شد: امروز ما در کشور رشد اقتصادی داریم. رشدی که در این سال‌ها بوده است البته مطلوب ما نیست. رشد ۸ درصدی مطلوب ماست. رشد صادرات غیرنفتی داریم. امروز ما در بخش‌های مختلف شاهد رشد هستیم. در حوزه علم و فناوری کارهای افتخارآمیزی در کشور انجام شده است. وی افزود: ما در دولت و همه کسانی که قلم به دست دارند باید در دل مردم ایجاد امید کنیم و بدانیم با این کار در جهت منفعت ملی و راهبرد جمهوری اسلامی حرکت کرده است. ما در دولت از دیدگاه‌ها، سخنان و انتقادات استقبال می‌کنیم. رییس دولت سیزدهم ادامه داد: من از هیچ‌کسی، هیچ خبرنگاری تاکنون شکایت نکرده‌ام.
معتقدم نقد رسانه نعمت است ما باید رسانه‌ها را نعمت بدانیم نه تهدید و اینها کمک به کشور هستند و باید با همین دید به آنها نگاه شود. رییسی در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر اینکه «ما میز مذاکره را ترک نکرده‌ایم و در آن دست برتر داریم»، گفت: مساله برجام را و معاهدات و قراردادها و میز گفت‌وگو را هیچ‌وقت ترک نکردیم. سخن متقن داریم و عزتمندانه کار را دنبال کردیم. سخن اصلی ما در این باب خنثی‌سازی تحریم‌هاست؛ ما با همه وجود به دنبال آن هستیم. ولی به هیچ عنوان به اینها اعتماد نکرده و اعتماد نخواهیم داشت، اینها میثاق‌شکن هستند و بارها پیمان‌شکنی کرده‌اند. بارها در همین دوره دوساله دولت ما پیمان‌شکنی کرده‌اند. در چنین شرایطی وزیر خارجه نیز از این گفته که ایران برای مذاکره برای معاوضه زندانی‌ها هیچ پیش شرطی ندارد.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با اشاره به سفر اخیر خود به ژاپن و دیدارهایش با مقامات این کشور گفت: این سفر به دعوت وزیر امور خارجه ژاپن صورت گرفت و نخست‌وزیر ژاپن ایده‌هایی را در مورد مذاکرات رفع تحریم‌ها و کمک به این روند مطرح کرد. او با تاکید بر اینکه سفر به ژاپن در چارچوب نگاه به آسیا که در دولت سیزدهم، یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی ایران است انجام شد، گفت: دولت ژاپن و نخست‌وزیر این کشور علاقه‌مند هستند که حجم تبادلات تجاری دو کشور به سطح بالاتری گسترش پیدا کند و همکاری‌های نیرومندتری بین دو کشور در این زمینه وجود داشته باشد. در همین چهارچوب آنها علاقه‌مند هستند که موضوع مذاکرات رفع تحریم‌ها مورد توجه قرار بگیرد و در همین راستا نخست‌وزیر ژاپن ایده‌هایی را در این زمینه مطرح کرد. امیرعبداللهیان در همین ارتباط گفت: ما در مسیر دیپلماسی از ابتکاراتی که به رفع تحریم‌ها کمک کند، استقبال می‌کنیم.
امیرعبداللهیان در مورد روند تبادل زندانیان بین ایران و امریکا و اخبار منتشر شده مبنی بر اینکه نفر پنجمی هم به لیست امریکایی‌ها برای تبادل اضافه شده است نیز گفت: عدد در این زمینه خیلی مهم نیست. از طریق عمان و قطر ماه‌هاست بین ایران و امریکا در این زمینه تبادل‌نظر می‌شود. دیپلمات ارشد ایران در ادامه گفت: ما به موضوع تبادل زندانیان نگاه انسانی داریم و هیچ پیش‌شرطی در این زمینه نداریم. به طرف‌های واسط نیز اعلام آمادگی کردیم که در چارچوب مورد توافق، تبادل زندانیان را انجام می‌دهیم. روس‌ها نیز روایت خاص خود از وضعیت برجام را دارند. وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر خارجه این کشور با علی باقری، همتای ایرانی خود در تهران درخصوص برجام رایزنی کرده است. مسکو اعلام کرد که ریابکوف در دیدار با باقری بر لزوم محافظت و از سرگیری برجام تاکید کرده است.
در دیدار سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه با علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران و معاون سیاسی وزارت امور خارجه که روز دوشنبه ۱۶ مرداد ۱۴۰۲ در تهران انجام شد، در خصوص طیف وسیعی از موضوعات مورد علاقه دو کشور از جمله مناسبات دوجانبه، آخرین تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی و مذاکرات رفع تحریم تبادل نظر شد. در این دیدار، معاون وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران تصریح کرد: انگیزه کشورهای مختلف برای پیوستن به سازوکارهای اقتصادی و بین‌المللی متعلق به جبهه چندجانبه‌گرایی از جمله سازمان همکاری شانگهای و مجموعه بریکس، نتیجه سست‌شدن زیرساخت سازوکارهای بین‌المللی متعلق به جریان یکجانبه‌گرایی است.
با در کنار هم قرار دادن این تصاویر به نظر می‌رسد که تهران همچنان نسبت به تداوم مذاکرات خوش‌بین است هرچند بر حفظ خط قرمزهای خود نیز تاکید دارد، از طرف مقابل اما هنوز خبر و واکنشی منتشر نشده و باید دید که در نهایت آیا در ماه‌های باقی مانده از دولت بایدن، راهی برای رسیدن به یک هدف بزرگ باقی مانده یا برای پرونده هسته‌ای ایران همچنان باید صبر کند.
