کسب‌وکارهای اینترنتی در خاموشی
مشکلات اینترنت و اختلال‌هایی که این روزها در شبکه وجود دارد به کنار؛ طی‌ماه‌های اخیر دیتاسنترهای کشور و حوضچه‌های مخابراتی هم دایماً با مشکلات مختلفی روبرو می‌شوند. در این بین قطعی برق دیتاسنترها باعث می‌شود که کسب‌وکارها نتوانند خدمت‌رسانی درستی به کاربران ارایه دهند و هر دو قشر آسیب می‌بینند.
۱۵ مردادماه بود که در کشور قطعی گسترده در چندین دیتاسنتر رخ داد که شبکه اینترنت در کشور را دچار آسیب کرد. این قطعی به‌خاطر قطعی برق در پایتخت اتفاق افتاد. البته دفعات پیش نیز تقریباً دلایلی مشابه برای قطعی دیتاسنترها اعلام شد. اما چرا دیتاسنترها نمی‌توانند با این موضوع کنار بیایند و دایماً مغلوب قطعی برق می‌شوند؟ محمد مظفری، کارشناس فنی، در پاسخ به این پرسش که مشکل قطعی مکرر دیتاسنترها در روزهای اخیر به چه مواردی مربوط می‌شود، اعلام کرد: «خدمات دیتاسنتر در کشور ما چنین تعریفی دارد: تأمین چهار سرویس در کنار یکدیگر و به‌صورت هم‌زمان و به‌شکلی که نیازهای حوزه فناوری اطلاعات را به‌صورت ۲۴ ساعته تأمین کند.
این چهار سرویس شامل امنیت فیزیکی، برق مداوم، سیستم سرمایش و خنک‌کننده مناسب و نیز پهنای باند است. هرکدام از دیتاسنترهایی که ما در کشور داریم درحال تأمین این موارد با روش‌های مختلف و در مکان‌های مختلف است. اگر در هرکدام از این موارد وقفه به وجود بیاید، سبب می‌شود که آن دیتاسنتر از دسترس خارج گردد. تجربیات ما در سال‌های گذشته نشان داده که ممکن است در مسیر ارتباطی مشکلات فیزیکی رخ دهد؛ نمونه‌اش آتش‌گرفتن و یا دزدیده‌شدن فیبرهای نوری بود که باعث شد خدمات دیتاسنتر برای ساعت‌ها با مشکل مواجه شود.»
مشکلات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری گریبانگیر دیتاسنترها
مظفری می‌گوید برخی اختلال‌ها به مسائل نرم‌افزاری برمی‌گردد: «در مورد اختلال‌های نرم‌افزاری در شبکه هم تجربه زیادی داشتیم که به‌دلیل حملات اینترنتی و یا ایراداتی در سوئیچ تبادل ترافیک و یا دیتاسنترهای زیرساخت، تقریباً بخش قابل‌توجهی از دیگر دیتاسنترها دچار مشکل می‌شدند. در مورد برق اما امسال بیش از همیشه این قضیه به‌چشم می‌خورد که دیتاسنترها مستقیماً به‌دلیل اختلال برق دچار مشکل شدند. ضمن اینکه در مورد کولینگ (خنک‌کردن سرورها) هم تجربیاتی داشتیم. اخیراً حتی چند مورد پیش آمده که به‌دلیل مشکلات خنک‌کننده، دیتاسنتر از مدار خارج شده است.»
او همچنین در پاسخ به این پرسش که چه چالشی در تأمین برق دیتاسنترها وجود دارد، گفت: «دیتاسنترها به‌صورت خاص خودشان تولیدکننده برق نیستند و از شبکه توزیعی که به‌صورت عمومی وجود دارد، برق تأمین می‌کنند. در کشور ما مشکل تأمین برق در همه اصناف وجود دارد. اما در کنار تأمین برق معمولی از شبکه توزیعی، راه‌حل‌هایی برای تأمین برق اضطراری برای دیتاسنترها وجود دارد. انتظار این است که این برق اضطراری را به‌شکلی طراحی و پیش‌بینی کرده باشند که در قطع برقی در حدود ۲۴ ساعت نیز با مشکل مواجه نشوند.»
اقتصاد دستوری مانع رشد دیتاسنترهاست
به گفته مظفری، برخی نکات مثل تأمین سوخت برای سیستم‌های برق اضطراری یا عدم وجود قطعات یدکی که برای اورهال‌شدن سیستم‌ها و به‌روزرسانی آنها موردنیاز است، می‌تواند روی موضوع تأمین برق اضطراری اثر بگذارد: «در موردی که اخیراً رخ داد، در دیتاسنتر مشکل قطع برق وجود نداشت. یعنی برق سیستم توزیع عمومی در شهر فعال بود ولی فرکانس ورودی برق تحت تأثیر قرار گرفت و باعث شد که سیستم برق اضطراری وارد مدار نشود.
درحالی‌که ابزارها و سرورها و سوئیچ‌های دیتاسنتر از کار افتادند، ولی سیستم برق اضطراری وارد مدار نشد. نکاتی از این دست که نیازمند قطعاتی خاصی هستند، می‌توانند چالش‌هایی را برای دیتاسنترها به وجود آورند.» مظفری به مساله اقتصاد دستوری اشاره کرد: «پایین نگه‌داشتن قیمت‌ها به‌صورت دستوری باعث تضعیف شرکت‌ها شده و نمی‌توانند برای تأمین قطعات بهتر اقدام کنند و در کنار آن باید به موضوع تحریم‌ها هم اشاره کرد که باعث شده است استفاده از قطعاتی با برندهای معتبر سخت شود؛ چرا که یا نرخ خیلی بالایی دارند و یا از اساس در دسترس نیستند.
این دو موضوع در پایداری خدمات تأثیر مستقیمی دارد که شاید کمتر به‌چشم بیاید.» اما اگر چکاپ روزانه و مدونی برای دیتاسنترها وجود داشته باشد، آیا امکان این موضوع وجود دارد که مشکلات کمتری گریبانگیر دیتاسنترها شود؟ مظفری باور دارد دیتاسنترهایی که دارای استانداردهایی مانند ایزو ۲۷۰0۱ و ایزوهای سری ۹ هزار هستند باید به‌طور مداوم پایش شوند: «حتماً بخشی از آن به موضوع چکاپ دایمی سرویس‌های اصلی متصل به برق اضطراری مربوط می‌شود. اما من تاکنون از دیتاسنترها گزارشی ندیده‌ام که به‌صورت خاص به چگونگی پیاده‌سازی و بازبینی دوره‌ای این استانداردها اشاره کند.»
نبود شفافیت و عدم به‌اشتراک‌گذاری تجربه‌ها
عدم شفافیت نیز در این بخش مانند بسیاری از بخش‌های دولت و حاکمیت، بیداد می‌کند. به گفته این کارشناس، دیتاسنترهای ایرانی برخلاف موارد جهانی، عملکردهای خود را به‌طور شفاف نشان نمی‌دهند: «متأسفانه سیستم اطلاع‌رسانی در کشور ما خیلی شفاف نیست و آن چیزی که در دیتاسنترهای عمومی در دنیا مرسوم است، اینگونه است که دیتاسنترها درباره وضعیت سرویس‌ها، تغییرات و حوادثی که اتفاق می‌افتد و همچنین آوردن تجربیات سازمانی و استراتژی‌ها به‌کاررفته در زمان حوادث در وبلاگ‌هایشان اطلاع‌رسانی می‌کنند که این به‌صورت عمومی در دسترس است. اما متأسفانه چنین فرهنگی در کشور ما وجود ندارد و شرکت‌ها و دیتاسنترها این اطلاعات را به دلایل مختلف به‌صورت عمومی منتشر نمی‌کنند.» این قطعی جدا از ضررهای مالی که به کسب‌وکارها برای قطع‌شدن سرویس‌هایشان می‌زند، می‌تواند اطلاعات کاربران را نیز تحت تأثیر خود قرار دهد.
باید بدانید تجهیزاتی که در دیتاسنترها استفاده می‌شود، چه از جنس تجهیزات شبکه و چه از جنس تجهیزات امنیتی، پردازشی و ذخیره‌سازی، به‌شکلی طراحی و ساخته شده‌اند که مناسب استفاده دایمی هستند و باید به‌صورت ۲۴ ساعته فعال باشند. حتی بعضی از این تجهیزات دکمه روشن و خاموش ندارند.درحقیقت قطعی دیتاسنتر می‌تواند مشکلات جبران‌ناپذیری به این تجهیزات وارد کند. مظفری در این باره به دیجیاتو گفت: «پیش‌فرض این تجهیزات این است که به‌صورت دایمی روشن هستند. در کنار آن، نرم‌افزارهایی هم که برای حوزه دیتاسنتر طراحی می‌شوند، با این سخت‌افزارها و با این نگاه همخوانی دارند. نتیجه این نگاه و این مدل طراحی چیست؟ اگر به هر دلیلی ما حادثه قطعی و اختلال داشته باشیم، به‌شکلی که سخت‌افزارها و نرم‌افزارهایمان تحت تأثیر قرار بگیرند، مثل موضوع برق که تمام سخت‌افزارها خاموش می‌شوند، بعد از آن ممکن است سخت‌افزار ما در اتصال مجدد برق یا اگر نوسان ولتاژ یا تغییرات فرکانسی داشته باشیم، آسیب ببیند.
همچنین در مورد نرم‌افزارها، سرویس‌های نرم‌افزاری به‌شکلی دیده شده‌اند که به‌صورت دایمی کار کنند و وقتی که در یک حادثه‌ای مشابه آنچه در روزهای گذشته رخ داد، قطع می‌شوند، تنظیم و بالاآوردن مجدد آنها نیازمند چندین ساعت کار فنی است و ممکن است در برخی موارد حتی دیتای کاربران نیز تحت تأثیر قرار بگیرد و باعث شود که بخشی از دیتا را نیز از دست بدهیم.» مظفری باور دارد اگر دیتاسنترها به مفهوم به‌اشتراک‌گذاری داده‌های خود بیشتر پایبند باشند می‌توان از پیش‌آمدن مجدد این مشکلات جلوگیری کرد. او تأکید دارد اگر شرکت‌ها درباره مشکلاتی که برایشان پیش آمده است و راه‌حل‌هایی که برای رفع آن به‌کار گرفته‌اند صحبت کنند، یک موضوع تکراری و یکسان برای همه پیش نمی‌آید و می‌توانند با استفاده از تجربیات، در برابر مشکلات احتمالی در آینده مصون بمانند.
قطعی‌های زیان‌بار
این قطعی‌های برق برای ارایه‌دهندگان سرور هزینه‌بردار است؛ چرا که باید هزینه‌های چند صد میلیاردی برای ارایه سرویس پایدار به مشتریان‌شان انجام دهند. در غیر این صورت مشتریان خود را از دست می‌دهند؛ موضوعی که به اعتقاد او، هم‌اکنون نیز رخ داده است و برخی کسب‌وکارها درحال جابه‌جایی محصول خود از روی سرورهای یک شرکت به شرکت دیگر هستند. حادثه برای بزرگ‌ترین شرکت‌ها هم رخ می‌دهد و نباید در این حوادث فقط به‌دنبال مقصر بود؛ مقصر چه خود شرکت‌ها باشند و چه نهادهای بالادستی و رگولاتور، در صورت‌مساله تفاوتی ایجاد نمی‌کند.
اما از آن‌سو باید برنامه‌ریزی درستی ایجاد کرد تا این حوادث تکرار نشود. تا به امروز هیچ‌یک از این دیتاسنترها لااقل به‌طور شفاف اعلام نکرده‌اند که چقدر می‌توانند در آینده قابل اتکا باشند. دیتاسنترهای بخش خصوصی و دولتی در ماه‌های اخیر بارها و بارها دچار مشکل شده‌اند و تنها پاسخی که به افکار عمومی داده شده، این است که مشکل در ظرف چند دقیقه حل خواهد شد؛ غافل از اینکه «دقایقی» که از آن صحبت می‌شود، انبوهی از کسب‌وکارها و میلیون‌ها کاربر را برای ساعت‌های متمادی درگیر خود کرده است و مشکلات بزرگ مالی و غیرمالی برای همه به وجود می‌آورد.
