ارجحیت دلالی به کار مولد

مهدی علیپور

با وجود آنکه برخی مشکلات کوتاه‌مدت در اقتصاد ایران می‌توانند بنا به دلایل مختلفی شکل گرفته و خود به عاملی برای به هم خوردن نظم اقتصادی و ایجاد مشکلات تازه بدل شوند اما در عین حال این چالش نیز وجود دارد که برخی مشکلات در اقتصاد ایران طولانی‌مدت هستند و مشکلات ساختاری باعث به وجود آمدن آنها شده‌اند. 

یکی از اصلی‌ترین مشکلات مطرح در این حوزه به نگاه اشتباه به مساله تولید بازمی‌گردد. هرچند در سطح شعار، بسیاری از دولت‌ها بر این موضوع تاکید دارند که می‌خواهند از تولید حمایت کنند اما در عمل شرایط بسیار متفاوت است و به نوعی دلالی کردن در اقتصاد ایران نسبت کار مولد کردن صرفه بسیار بیشتری دارد. این در حالی است که نگاهی به تجربه دیگر کشورها، کاملا شرایط متفاوتی را نشان می‌دهد.

در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته دنیا، دولت برای آنکه از یک فعال اقتصادی واقعی حمایت کند، نه‌تنها او را از مالیات یا سیاست‌های تنبیهی معاف می‌کند که حتی با ارایه زمین و تسهیلات به دولت افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش‌ها نیز می‌رود. در ایران اما به محض اینکه سرمایه‌گذار قصد ورود به عرصه‌ای را دارد، از کسب مجوز گرفته تا مالیات و تامین اجتماعی و دیگر بخش‌ها به او فشار می‌آورند. در بسیاری از کشورها خرید خانه یا خودرو، جز برای مصرف شخصی هیچ عایدی برای طرف ندارد.

زیرا قیمت‌ها ثابت هستند و اگر افزایش قیمتی نیز رخ دهد، مالیات بیشتری گرفته می‌شود. در ایران اما افراد به راحتی نسبت به خرید و فروش خانه اقدام می‌کنند و به آن به چشم یک سرمایه‌گذاری نگاه می‌کنند که نه مالیات دارد و نه محدودیتی شامل حالش می‌شود. در برخی کشورهای توسعه یافته، اگر فردی صرفا یک طرح تولیدی ارایه کرده و آماده سرمایه‌گذاری برای یک فعالیت‌ مولد باشد، می‌تواند در زمانی کوتاه و با کمترین دردسر مجوز و فرایندهای قانونی کار را طی کند. در واقع در بسیاری از کشورها اساسا وضعیت مجوز دادن به فعالیت‌های اقتصادی به پیچیدگی آنچه در ایران رخ می‌دهد، وجود خارجی ندارد.

در چنین بستری چندان دور از ذهن نیست که افراد ترجیح دهند به جای کار ثابت کردن به فعالیت‌های اقتصادی جانبی رو بیاورند که قطعا نتیجه واضح‌تری دارد و در کوتاه‌مدت بدون مشکل آنها را به سود بیشتری نیز می‌رساند. به این ترتیب اگر ما بخواهیم شرایط در اقتصاد ایران تغییر کند، باید این نگاه کلان نیز عوض شود، در غیر این صورت مشکلات طولانی‌مدت به جای خود باقی خواهند ماند.