نرخ گاز صنایع رقابتی است؟!

گلناز پرتوی مهر|

در روز‌های اخیر نامه رییس مجلس به رییس‌جمهور مبنی بر قیمت تعیین شده روی بحث نرخ خوراک در ۷ هزار تومان بسیار خبرساز شده است و به گفته برخی تحلیلگران، دولت با هدف تضمین تخصیص کارآمدتر منابع و ارتقای رشد اقتصادی سعی در اصلاح نظام یارانه در بخش صنعت داشته است. یکی از جنبه‌های کلیدی این اصلاح، تعیین قیمت انرژی، به ویژه گاز است که یک نهاده حیاتی برای بسیاری از صنایع است.

  به گزارش خبرنگار «تعادل»، مساله اصلی در تعیین رقابت‌پذیری و مزیت نسبی صنایع ایران نه قیمت انرژی دریافتی بلکه خلق ارزش و همچنین ارزش افزوده تولیدی صنایع ایران است. با همه این موارد اما قیمت گاز دریافتی صنایع ایران نیز قیمت بسیار پایین و در حدود 10 سنت است. نرخ قیمتی برای خوراک گاز یا احتساب عوارض و هزینه‌های جانبی حدود 20 سنت است که تنها تعیین‌کننده قیمت برای استفاده پتروشیمی‌های خوراک گازی از گاز به عنوان خوراک است.  با احتساب قیمت سوخت صنایع که همواره ضریبی از نرخ خوراک بوده است و بسیار پایین‌تر از نرخ خوراک تعیین می‌شود و همچنین میزان مصرف گاز به عنوان سوخت در دیگر صنایع حتی صنعت پتروشیمی کشور، نرخ گاز تحویلی به صنایع در مجموع زیر 10 سنت خواهد بود که ارزان‌ترین گاز در بین کشورهای صنعتی منطقه نظیر ترکیه با گاز متر مکعبی 45 سنت و حتی هاب‌های جهانی است. بنابراین نرخ گاز صنایع در ایران نه تنها با احتساب نرخ خوراک گاز 7 هزار تومانی بالا نیست بلکه بسیار پایین نیز هست و کاملا بر مبنای رقابت‌پذیری و افزایش تولید صنعتی است.

بنابراین اولین گزاره رییس مجلس در برگشت نامه به رییس‌جمهور در رابطه با غیررقابتی بودن نرخ 7 هزار تومانی نرخ خوراک پتروشیمی‌ها کاملا اشتباه بوده است و گاز صنایع در ایران بسیار پایین و کاملا بر مبنای رقابتی بودن صنایع تعیین می‌شود. با در نظر گرفتن قیمت سوخت صنایع که بسیار کمتر از نرخ خوراک تعیین می‌شود و مصرف گاز به عنوان سوخت در سایر صنایع، مشخص می‌شود که قیمت تمام شده گاز تحویلی به صنایع در ایران در مجموع زیر 10 سنت است. بنابراین گاز اعطایی به صنعت یکی از ارزان‌ترین گاز در بین کشورهای دنیا است و رقابت‌پذیری صنایع ایران را بیشتر تقویت می‌کند. ادعای رییس مجلس در نامه برگشتی خود به رییس‌جمهور مبنی بر غیررقابتی بودن نرخ خوراک 7000 تومانی پتروشیمی‌ها، از این رو نادرست است. در واقع قیمت گاز صنعتی در ایران نه تنها در مقایسه با نرخ خوراک پایین است، بلکه با در نظر گرفتن معیارهای منطقه‌ای و جهانی بسیار رقابتی است.

همچنین اعطای بی‌قید و شرط یارانه انرژی، مانند یارانه ارزان گاز که به صنایع داده می‌شود، یک رویکرد پایدار نیست. این سیستم صنایع را تشویق می‌کند تا بدون در نظر گرفتن توسعه زنجیره ارزش، صرفاً بر فروش مواد خام صنعتی تمرکز کنند. این روند می‌تواند کشور را در دام انرژی مجازی گرفتار کند، جایی که انرژی صنعتی ارزان به جای ارزش آفرینی از محصولات تولیدی صادر می‌شود. یکی از صنایعی که نمونه‌ای از پیامدهای منفی تله انرژی مجازی است، صنعت متانول است. به دلیل فروش بالای نفت خام، صنعت متانول متضرر شده و آثار زیانباری برای کشور داشته است. این امر نیاز به اقدامات اصلاحی و تغییر به سمت رویکردی پایدارتر و مبتنی بر ارزش برای یارانه‌های انرژی را برجسته می‌کند. تصمیم دولت مبنی بر ابطال مصوبه نرخ جدید 7000 تومانی خوراک گاز پتروشیمی‌ها را باید در چارچوب تلاش‌های کلان اصلاحی یارانه‌ها دانست.

رقابت‌پذیری صنایع ایران صرفاً با قیمت انرژی تعیین نمی‌شود، بلکه بیشتر با ایجاد ارزش و ارزش افزوده در تولید تعیین می‌شود. قیمت گاز دریافتی توسط صنایع ایران در حال حاضر بسیار پایین است و از مزیت رقابتی نیز پیروی می‌کند. همچنین باید نظام اعطای یارانه نیز هدفمند به سمت تکمیل زنجیره ارزش برود و اعطای بی‌قید و شرط یارانه انرژی می‌تواند به دام مجازی انرژی منجر شود، توسعه زنجیره ارزش را محدود کرده و مانع رشد صنایع شود. بنابراین، اگرچه تصمیم دولت ممکن است بحث برانگیز به نظر برسد، اما در نهایت گامی به سوی سیستم یارانه‌ای پایدارتر و ارزش محور است. ادامه نظر دو تن از کارشناسان انرژی را در رابطه با قیمت گاز تحویلی به صنایع در ایران و رقابت‌پذیری قیمت گاز اعطایی حتی با وجود نرخ خوراک 7 هزار تومانی جویا خواهیم شد.

   نرخ خوراک گازی در ایران  از هاب‌های گازی دنیا پایین‌تر است

نادیا محرابی را به عنوان یک کارشناس انرژی با اشاره به این موضوع که از ابتدای امسال بحث‌های زیادی پیرامون نرخ خوراک مطرح شد، در گفت‌وگو با خبرنگار تعادل تصریح کرد: اولاً، صنایع مطرح می‌کنند که نرخ 7 هزار تومانی برای خوراک بسیار زیاد است. ثانیاً، آنها معتقدند که این نرخ سه ماه دیرتر اعلام شده است و این مدت زمان باید خوراک به قیمت سال قبل اخذ شود. منطقاً هر دوی این موضوعات غلط هستند.  وی در ادامه گفت: در امریکا نرخ خوراک صنایع و سوخت تفاوت قیمتی با یکدیگر ندارند. اما در کشور ما ضرایب جدی‌ای در راستای حمایت از سوخت صنایع اعمال می‌شود. از آنجاییکه پتروشیمی‌ها 55 درصد از گاز را به عنوان خوراک دریافت می‌کنند و 45 درصد را به عنوان سوخت دریافت می‌کنند. از قیمت‌های بسیار پایینی بهره مند

 می‌شوند.  این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: نرخ خوراک گازی که به صنایع می‌دهیم، به هیچ عنوان گران نیست. این نرخ در حدود 7 الی 8 سنت است که نسبت به هاب‌های گازی دنیا پایین‌تر است. به‌طور مثال، قیمت گاز هاب امریکا که گفته می‌شود 11 الی 12 سنت است، بدون عوارض، بدون حمل و نقل و قیمت عمده فروشی و بدون مالیات است. وقتی این موارد روی قیمت کشیده می‌شود به 17 الی 18 سنت هم می‌رسد.  وی ادامه داد: پتروشیمی‌ها و صنایع نرخ تسویه‌های مختلفی دارند. 28 هزار و 500 تومان یک بخشی از ارزش را می‌دهد، بخشی از ارزش را به بخش حواله می‌برد و 38 و 500 می‌دهد، بخشی را هم خودش وارد می‌کند که نیاز داخلی خودش را اگر بخواهیم با قیمت آزاد حساب کنیم، با قیمت 50 هزار تومان محاسبه می‌کند. برآوردی که خود پتروشیمی‌ها ارایه می‌دهند این است که به ازای هر متر مکعب گاز 18 الی 19 سنت را با احتساب عوارض می‌پردازند که عدد بسیار پایینی است. با ضرایبی که روی سوخت صنایع اعمال می‌شود، این عدد به حدود 8 و نیم الی 10 سنت می‌رسد.  این کارشناس انرژی گفت: دولت به منظور حمایت از تولید، قیمت 7 هزار تومان را برای نرخ خوراک پتروشیمی‌ها در نظر گرفته است که حدوداً معادل 65 الی 66 درصد از قیمت‌های صادراتی ماست.

قیمت منطقه‌ای گاز کشور ما حدود 33 سنت است و حدود 20 سنت به پتروشیمی‌ها داده می‌شود. قیمت گازی که به صنایع می‌دهیم به 10 سنت می‌رسد. برای کل صنعت 66 درصد تخفیف قائل می‌شویم. نرخ تخفیفی که به صنایع پالایشگاهی در زمینه خوراک نفت و خوراک میعانات گازی می‌دهیم، 5 و نهایتاً 10 درصد از نرخ هاب خلیج فارس است.  وی ادامه داد: تنها صنعتی که از نرخ خوراک متضرر می‌شود، متانولی‌ها هستند. آن هم به خاطر وضعیت خام فروشی وحشتناک این صنعت است. اگر توسعه زنجیره ارزش را داشته باشند، تخفیف 10 درصدی برایشان اعمال می‌شود. این شرکت‌ها می‌توانند به واردات گاز هم بپردازند و با هر قیمتی که می‌توانند آن را برای مصرف خودشان وارد کنند. 

    ارزان‌ترین قیمت گاز صنعتی منطقه،  رقابت‌پذیری و مزیت‌های نسبی صنعت ایران با  نرخ خوراک 7 هزار تومانی نیز حفظ خواهد شد

فرشاد جامع کارشناس انرژی، در رابطه با نامه اخیر آقای قالیباف و قیمت تعیین شده روی بحث نرخ خوراک در ۷ هزار تومان، به خبرنگار تعادل، گفت: موضوع متانول موضوعی است که به تازگی مطرح نشده و دارای سابقه است. در سال ۱۳۹۴ نیز که دست به اصلاح قیمت زدیم واقف شدیم که تداوم خام فروشی کاملا به ضرر ما است؛ بنابراین دست به اصلاحات زدیم. وی با اشاره به لابی‌گری‌های سنگین پتروشیمی برای عدم اصلاح نرخ خوراک گفت: اما ان فرمول با وجود آنکه باز هم یک رانت انرژی در آن نهفته بود که نیاز داشت، باتوجه به برنامه ششم توسعه و قانون هدفمندی یارانه‌ها اصلاحاتی بر آن صورت گیرد نیز تایید شد، که بهترین جا هم برای آن برنامه‌های پنج ساله توسعه است که بتوانیم نرخ را با یک میزان دقیق محاسبه کنیم. این کارشناس انرژی ادامه داد: با توجه به آنکه قانون هدفمندی یارانه‌ها نرخ منطقه‌ای گاز را در نظر گرفت، وزارت نفت دوره قبل، قانون مربوط به نرخ خوراک مصوب ۱۳۹۴ نرخ جهانی و نرخ فروش گاز را در نظر گرفته بود. شاهد بودیم که در سال ۱۴۰۰ این فرمول به کل کنار گذاشته شد.

زیرا جنگ اوکراین موجب شد که نرخ خوراک ما شدیدا افزایش یابد و نبودن معیاری از نرخ گاز صادراتی منطقه‌ای ایران یکی از عیب‌های اصلی اصلاحات فرمول سال ۱۳۹۴ بود که کاملا هم دقیق به این نکته اشاره شد. جامع افزود: ما برای اینکه در برنامه هفتم توسعه که یک برنامه پنج ساله است حدود قیمتی از گاز صادراتی ایران شامل قیمت منطقه‌ای حساب کنیم تا دولت براساس ان تصمیم بگیرد. که پیشنهادات ۶۰ تا ۷۰ یا ۷۵ درصد پیشنهاد بسیار خوبی بوده است چون حداقل ۲۰ و حداکثر ۴۰ درصد تخفیف دارد.. وی افزود: ما یک مزیتی نسبت به قیمت منطقه‌ای گاز داریم بنابراین اینکه ما در برنامه هفتم توسعه به نسبت قیمت منطقه‌ای گاز عدد را مشخص کنیم موضوع مهمی است به نظر من ۶۰ تا ۸۰ درصد نرخ مناسبی است چراکه نرخ خوراک ما متفاوت است.

جامع با اشاره به نامه قالیباف مبنی بر رقابت‌پذیری صنایع ایرانی و صنایع مادر در بازارهای جهانی ادامه داد: مسلما به این واقف هستیم اما آیا در این مورد نرخ خوراک گاز پتروشیمی‌ها در نظر گرفته شده است؟ آیا این نرخ گازی هست که به صنعت تخصیص می‌یابد؟ خیر زیرا نرخ خوراک گاز پتروشیمی‌ها نرخ گاز تحمیلی به صنعت نیست، چون نرخ تحمیلی به صنعت تقریبا نصف این میزان است. یعنی اگر این میزان ۷ هزار است در نرخ ۳ تا ۳ و ۵۰۰ است. حال باید در نظر گرفت که آیا این نرخ که حدود ۱۰ سنت می‌شود نرخ بالایی است یا نه! که معتقدم به هیچ‌وجه اینطور نیست. وی اذعان کرد: بنابراین این شایعات و بحث‌هایی که ما گرانترین نرخ گاز دنیا را داریم، اصلا صحیح نیست کما اینکه نرخ گازهایی مانند نرخ هاب هنریل عوارض مالیات و غیره را به آن تخصیص می‌یابد و متانول را برای داخل کشور خود تامین می‌کند نه برای صادرات به کشورهای دیگر. منافع ملی را درنظر بگیرید نه منافع دیگر کشورها را؛ ما میگوییم که باید متانول توسعه زنجیره ارزش پیدا کند که حرف کاملا درستی است اما نباید خام فروشی کنیم و با رانتی که دریافت می‌کنیم جریان‌سازی کردیم که گاز ما گران است و شایعاتی از این دست.

این کارشناس انرژی افزود: نرخ گاز صادراتی و منطقه‌ای ما مبلغی بالغ بر ۳۵ سنت است که به صنعت ۱۰ سنت و به پتروشیمی‌ها که خود ۵۰ درصد سوخت و ۵۰ درصد خوراک نیاز دارند میانگین ۱۵ تا ۱۶ سنت است یعنی صنعت پتروشیمی با نرخ گاز خود را با ۱۶ سنت پرداخت می‌کند. بنابراین با توجه یه اینکه کل نرخ در صنعت ما زیر ۱۰ سنت است که نهایتا به ۵۰ درصد نرخ صادراتی خواهد رسید یعنی از فرمولی که در برنامه هفتم نیز مشخص شده است نیز ۵۰ درصد پایین‌تر است.

این نرخ اصلا گران نیست. وی پیشنهاد داد که نرخ گاز صنایع یا نرخ خوراک را در برنامه هفتم توسعه حساب شود و گفت: پیشنهاد من این است که به جای کم کردن حمایت نرخ خوراک صنایع را که میانگین ۶۰ تا ۷۰ درصد نرخ منطقه‌ای ایران می‌شود را منوط کنیم که هر نوع سودی که از این میان به دست می‌آورند را به توسعه زنجیره ارزش برسانند یا اینکه مشخص کنیم که ۴۰ درصد سود ناخالص را قبل از تقسیم به زنجیره توسعه ارزش اختصاص یابد و گزارش ۶ ماهه نسبت به عملکرد آنها داشته باشیم تا این موضوع را مشاهده و بررسی کنیم.

وی با تاکید بر لزوم رقابت‌پذیری گفت: بنابراین با همین نرخ ۷ هزار تومان نیز رقابت‌پذیری را به‌طور کامل و توسعه زنجیره ارزش را در نظر گرفتیم که اعطای نظام یارانه‌ها نیز باید بر مبنای توسعه زنجیره ارزش باید در نظر بگیریم و حمایتهای خود را منوط بر توسعه زنجیره ارزش کنیم.