گره‌گشایی با کنترل هزینه‌ها
هرچند بر اساس گزارش مرکز آمار در مرداد ماه امسال، تنها تورم سالانه به شکلی جزئی کاهش پیدا کرد و تورم ماهانه و تورم نقطه به نقطه بار دیگر صعودی شد اما به نظر می‌رسد دولت بر خلاف سال گذشته، این‌بار نسبت به کاهش تورم، اطمینان بیشتری دارد.
یکی از اصلی‌ترین مسائلی که در این زمینه اهمیت دارد، تورم دو رقمی طولانی در اقتصاد ایران برای مدت زمانی طولانی است. اقتصاد ایران تقریبا در بخش مهمی از دهه 90، تورمی دو رقمی داشته و در سال‌های اخیر نیز نرخ تورم بالاتر از 40 درصد باقی مانده است. با توجه به اینکه بر اساس آمارهای جهانی، بسیاری از کشورها، تورم تک رقمی دارند، آنچه که در ایران رخ داده، فاصله‌ای قابل توجه با معیارهای جهانی را نشان می‌دهد.ش
با این وجود با توجه به اینکه با تاکید مقام معظم رهبری، دولت موظف شده در سال 1402 برای کاهش تورم برنامه‌ای ویژه در نظر بگیرد، از این رو دستگاه‌های مختلف برنامه‌های خود را برای حضور در این عرصه اعلام کرده و تاکید کرده‌اند که مقدمات کاهش تورم فراهم شده و مردم به زودی نتایج این تغییرات را مشاهده خواهند کرد.
این در حالی است که بخش مهمی از تمرکز دولت در ماه‌های گذشته بر کاهش هزینه‌ها و افزایش شفافیت در عملکرد بانک‌ها و شرکت‌های دولتی بوده و در این زمینه در کنار دولتی‌ها، حالا شبه دولتی‌ها نیز زیر رصد قرار گرفته‌اند و دستغیب نیز از پیگیری جدی میزان مخارج آنها خبر داده است. رییس کل دیوان محاسبات کشور با هشدار مجدد به شرکت‌های شبه دولتی که به نظارت تمکین نمی‌کنند، گفت: اگر این مجموعه‌ها در این خیال خام به سر می‌برند که از نظارت دیوان محاسبات معافیت دارند سخت در اشتباه هستند.
سید احمدرضا دستغیب در جمع بسیجیان پایگاه مقاومت شهید رسول عسگری دیوان محاسبات کشور که به مناسبت روز کارمند در قالب صبحگاه مشترک گردهم آمده بودند با گرامیداشت یاد و خاطره تمام شهدا به ویژه شهیدان رجایی و باهنر و همچنین فرا رسیدن ایام اربعین حسینی(ع) به بیان فضیلت‌های زیارت اربعین، حضور در راهپیمایی اربعین حسینی و زیارت مضجع مطهر امام حسین(ع) و اصحابش پرداخت.
رییس کل دیوان محاسبات کشور در بخش دیگری از سخنان خود به نقش موثر و راهگشای بسیج در عرصه‌های مختلف پرداخت و گفت: این شجره طیبه امروز دارای کارنامه درخشانی بوده و در قله افتخار است به‌طوری که علاوه بر نقش آفرینی در دفاع مقدس، پس از آن نیز همواره به یاری مردم و کشور پرداخته و از آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب اسلامی دفاع کرده است. دستغیب با اشاره به فرمایشات رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) مبنی بر اینکه «بسیج» یک فرهنگ، گفتمان و تفکر است، بیان کرد: فردی که خودش را در دایره بسیج قرار می‌دهد پس از مراقبت‌ها، باید به فرموده رهبری از آراستگی معنوی، علمی و عملی برخوردار باشد و بسیج دیوان محاسبات نیز باید این مهم را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهد.
دستغیب در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به فعالیت برخی شرکت‌های شبه دولتی که به نظارت تمکین نمی‌کنند، تصریح کرد: دستگاه‌ها و مجموعه‌هایی که، اموال بیت المال در اختیار آنان است؛ مدیران، هیات‌مدیره‌ها و مجموعه‌هایی که چه مستقیم و چه با واسطه و حتی چند واسطه توسط دولت انتخاب می‌شوند و به خصوص شبه دولتی‌هایی که فکر می‌کنند از نگاه مجموعه نظارتی خارج بوده و توانسته‌اند قانون را دور بزنند و به این خیال خام هستند که از نظارت دیوان محاسبات معافیت دارند، نیز سخت در اشتباه هستند.
دستغیب با تاکید بر اینکه بسیج می‌تواند در خصوص شفافیت و انضباط مالی راهکار ارایه دهد، اضافه کرد: این ارتباط می‌تواند با بهره‌گیری از ظرفیت‌ها، اتحاد و ارتباطی که وجود دارد، توسط بسیج دیوان محاسبات انجام و در قالب یک سامانه تخصصی نیز دنبال شود. رییس کل دیوان محاسبات کشور خاطرنشان کرد: این نهاد نظارتی در انضباط مالی از اقتدار دادسرا و محاکم دیوان استفاده و در شفافیت نیز از امکان افکار عمومی بهره می‌گیرد.
با در کنار هم قرار دادن این مسائل حتی بعضی از اقتصادددانان نیز ابراز امیدوار کرده‌اند که سرانجام راهی برای کاهش تورم به وجود بیاید و تیمور رحمانی جدیدترین اقتصاددانی است که در این زمینه صحبت‌های جدیدی را مطرح کرده است.
او نوشته: بر اساس داده‌های منتشره مرکز آمار ایران، در مرداد ماه ۱۴۰۲ نرخ تورم ماهانه که از اسفند ۱۴۰۱ روند نزولی در پیش گرفته بود، صعودی شد و نرخ تورم نقطه به نقطه که از اردیبهشت ۱۴۰۲ روند نزولی در پیش گرفته بود، صعودی شد. به‌طور مشخص، نرخ تورم ماهانه که در تیرماه ۱۴۰۲ برابر با ۲ درصد بود در مرداد به ۲.۴ درصد افزایش یافت و نرخ تورم نقطه به نقطه که در تیرماه ۱۴۰۲ برابر با ۳۹.۴ درصد بود در مرداد به ۳۹.۸ درصد افزایش یافت. البته طبیعی است که علیرغم افزایش نرخ تورم ماهانه و نقطه به نقطه، نرخ تورم متوسط سالانه همچنان در حال کاهش است و حتی اگر در ماه‌های بعد هم نرخ تورم ماهانه و نقطه به نقطه به همین شکل که در مرداد افزایش یافتند، افزایش یابند، بازهم نرخ تورم متوسط سالانه تا مدتی نزول خود را ادامه خواهد داد.
اما پرسشی که مطرح است، آن است که آیا افزایش نرخ تورم ماهانه و نقطه به نقطه نشانه تغییر روند نرخ تورم است یا می‌تواند نوعی نوسان موقتی نرخ تورم باشد و آیا لازم است نگران این رخداد باشیم یا خیر؟ رحمانی تصریح کرده: اگر از منظر شهروندان و فعالان اقتصادی به موضوع نگاه کنیم، فعلاً آنچه را که به شکل افزایش نرخ تورم ماهانه و نقطه به نقطه رخ داده است، نمی‌توان خیلی غیرعادی و نگران‌کننده در نظر گرفت. طبیعی است که در طول سال متاثر از شوک‌های طرف عرضه و تقاضای کل اقتصاد و همچنین شوک‌های وارده به بازار برخی کالاها و خدمات (به ویژه کالاها و خدماتی که وزن بالایی در شاخص قیمتی مصرف‌کننده دارند)، نرخ تورم می‌تواند دچار افزایش یا کاهش شود و فعلاً داده‌ها همین دلالت را در مورد مردادماه به همراه دارد. از طرف دیگر، اگر از منظر دولت و بانک مرکزی به موضوع نگاه کنیم، با توجه به شکننده بودن وضعیت انتظارات و مسائل بازار ارز که نقش اساسی در نوسانات نرخ تورم سال‌های اخیر داشته‌اند، حتماً باید هر تحولی در نرخ تورم را همراه با نگرانی جدی دنبال کنیم و به سادگی از کنار آن نگذریم.
برای آنکه بدانیم که جایگاه دولت و بانک مرکزی با جایگاه شهروندان و فعالان اقتصادی متفاوت است، کافی است به رفتار بانک مرکزی امریکا در طول دوران پس از همه‌گیری کوید ۱۹ نگاه کنیم. در حالی که متعاقب رفع مشکل کرونا، هم متاثر از اختلال زنجیره تولید، هم متاثر از شوک به قیمت کامودیتی‌ها به دلیل مشکلات جنگ اوکراین، و هم به دلیل پیامد سیاست‌های انبساطی دوران کرونا، نرخ تورم دچار افزایش محسوسی شد و با وجود آنکه برخی از اقتصاددانان شناخته شده عدم افزایش نرخ بهره توسط بانک مرکزی امریکا را مورد انتقاد قرار می‌دادند، بانک مرکزی امریکا به دلیل اینکه از دایمی بودن شوک تورمی اطمینان نداشت و به دلیل نگرانی راجع به احتمال تداوم رکود، ابتدا به آرامی سراغ سیاست پولی انقباضی و افزایش نرخ بهره رفت. هنگامی که اطمینان حاصل کرد که موضوع جهش نرخ تورم جدی است و نگرانی رکودی خیلی موضوعیت ندارد، شروع به افزایش‌های قابل توجه نرخ بهره کرد. بالاخره، هنگامی که نرخ تورم مسیر نزولی در پیش گرفت، افزایش‌های نرخ بهره خود را تا حدی ملایم‌تر نمود.
این اقتصاددان تاکید کرده: در حال حاضر، با وجود آنکه بسیاری می‌پندارند که نگرانی تورمی جدی نیست و تورم تحت کنترل قرار گرفته است، اما بانک مرکزی امریکا هنوز مجموعه شواهد را چنین تفسیر می‌کند که نرخ تورم همچنان می‌تواند بالای هدف حدود ۲ درصدی باقی بماند و به همین دلیل، همچنان تمایل به تداوم سیاست انقباضی را حفظ کرده است. شاید اگر بانک مرکزی امریکا خود را در جایگاه شهروندان و فعالان اقتصادی قرار می‌داد، در ماه‌های اخیر و پیش رو نیازی به افزایش نرخ بهره نمی‌دید.
اما قرار داشتن در جایگاه سیاست‌گذار سبب می‌شود رفتار بانک مرکزی و دولت راجع به پدیده تورم متفاوت از رفتار مرجح شهروندان و فعالان اقتصادی باشد. لذا، حتی اگر ما به عنوان سیاست‌گذار تصور کنیم که نرخ تورم مرداد ماه احتمالاً نوسانی طبیعی در نرخ تورم را منعکس می‌کند، نمی‌توانیم برخوردی مشابه شهروندان و فعالان اقتصادی با آن را از خود نشان دهیم، بلکه ارجح است که در جزییات این تغییر نرخ تورم دقت کرده و دلالت آن برای مسیر تورم ماه‌های بعد را دنبال کنیم و آن گاه اگر لازم شد، اقدامات سیاست‌گذاری را در پیش بگیریم. افزایش نرخ تورم ماهانه پس از چند ماه روند نزولی امری غیرعادی نیست و مسبوق به سابقه است.
مثلاً در انتهای سال ۱۳۹۷ و سه ماه اول سال ۱۳۹۸ نرخ تورم ماهانه روند نزولی داشته است، اما در تیرماه ۱۴۰۲ دچار افزایش محسوسی شده است و مجدداً در دو ماه بعدی دچار تنزل محسوسی شده است. به همین ترتیب، از مهر ۱۳۹۹ تا دی ماه ۱۳۹۹ نرخ تورم ماهانه دچار نزول شده است، اما در بهمن ۱۳۹۹ افزایش یافته و مجدداً در اسفند ۱۳۹۹ دچار کاهش شده است. مشابه این از شهریور ۱۴۰۰ تا آذر ۱۴۰۰ نرخ تورم ماهانه مسیر نزولی داشته است، اما در دی ماه ۱۴۰۰ دچار افزایش شده است و مجدداً در دو ماه بعدی دچار کاهش شده است.، فعلاً هیچ دلالتی دالّ بر اینکه مسیر نرخ تورم ماهانه صعودی شده باشد و این صعودی شدن تغییر مسیر دایمی تلقی شود، وجود ندارد، گرچه سیاست‌گذار نباید به این دلالت بسنده کند.
با نگاهی به روند نرخ تورم نقطه به نقطه نیز می‌توان شواهدی یافت که در گذشته نیز نرخ تورم نقطه به نقطه در مسیر نزولی خود دچار افزایش موقتی شده باشد. به عنوان نمونه، در حالی که نرخ تورم نقطه به نقطه از اردیبهشت ۱۳۹۸ مسیر نزولی قابل توجهی را دنبال کرده است و تا آبان ۱۳۹۸ این روند نزولی ادامه داشته است، در آذر ۱۳۹۸ دچار افزایش شده و مجدداً در ماه‌های بعد دچار کاهش شده است. به همین ترتیب، در حالی که نرخ تورم نقطه به نقطه از فروردین ۱۴۰۰ مسیر کلی نزولی را در پیش گرفته است، در خرداد ۱۴۰۰ و شهریور ۱۴۰۰ دچار افزایش شده است و سپس مسیر نزولی را برای مدتی ادامه داده است. بنابر این، صرف افزایش نرخ تورم نقطه به نقطه مرداد نمی‌تواند الزاماً دالّ بر صعودی شدن مسیر تورم باشد، بلکه می‌تواند افزایشی موقتی تلقی شود.
اگر این صحبت‌ها را افزایش امیدواری به توقف تورم بدانیم، دولت می‌تواند برای به دست آوردن کارنامه‌ای قابل دفاع در نیمه دوم امیدوار باشد، هرچند فعلا لااقل در سطح آمارها، تورم در برابر کاهش مقاومت می‌کند.
