سرنوشت تاریک سهام عدالت

بارها گزارش‌های متعددی درخصوص سهام عدالت و مشکلات آن نوشته شده اما از سال 99 تا به امروز برخلاف وعده‌ها به هیچ از معضلات سهام عدالت رسیدگی نشده است.

لازم است داستان سهام عدالت را از ابتدا آغاز کنیم، در دولت نهم و دوره ریاست محمود احمدی‌نژاد سهام عدالت به گونه‌ای یارانه‌وار از طریق شرکت‌های تعاونی عدالت استانی به برخی از مشمولان کم‌درآمد واگذار شد.

در اصل در آبان ماه سال ۱۳۸۵ محمود احمدی‌نژاد در یک مراسم دولتی، واگذاری سهام عدالت را با هدف «کاهش فقر» اعلام کرد. احمدی‌نژاد واگذاری سهام عدالت را «تحولی بزرگ» می‌دانست که به عقیده وی مبنای آن «توزیع عادلانه ثروت دولت بین قشرهای مختلف جامعه بود.»

ارزش اسمی سهام عدالت در دست افراد، بسته به میزان واریزی افراد برای خرید سهام در آن زمان است، چراکه برای مالکیت همه سهام عدالت باید افراد در گذشته مبلغ 500 هزار تومان به حساب سازمان خصوصی واریز می‌کردند. افرادی که این مبلغ را واریز کردند، دارنده یک میلیون تومان سهام هستند و افرادی که واریز نکردند دارای سهام 532 هزار تومانی یا حتی کمتر هستند. البته افرادی که مشمول کمیته امداد امام‌خمینی(ره) و سازمان بهزیستی هستند، سهام معروف به یک میلیون تومانی را در اختیار دارند.

سهام عدالت مشمول شرکت‌هایی همانند بانک تجارت، شرکت ملی صنایع مس ایران، صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، پالایش نفت تهران، فولاد آلیاژی ایران، سیمان داراب، شرکت آلومینیوم دشتستان، سرمایه‌گذاری رنا، پالایش نفت لاوان، شرکت پالایش نفت بندرعباس، پتروشیمی شهید تندگویان، شرکت چادرملو، بانک ملت، پالایش نفت تبریز، پالایش نفت اصفهان، شرکت گل گهر، شرکت نیرو ترانس، شرکت فولاد خوزستان، مخابرات ایران، بانک صادرات ایران و شرکت پست است.

  آزادسازی سهام عدالت

۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ رهبر معظم انقلاب اسلامی با صدور ابلاغیه‌ای ضمن موافقت با درخواست رییس‌جمهور برای آزادسازی سهام عدالت و با اشاره به نقش سهام عدالت در گسترش عدالت اجتماعی و توانمندسازی خانواده‌های کم درآمد، موارد سه‌گانه‌ای را به عنوان امور لازم الرعایه در این واگذاری‌ها مورد تأکید قرار دادند و خاطرنشان کردند: دولت هر چه زودتر اقدامات مقتضی را به عمل آورد تا مردم سریع‌تر از منافع سهام خود بهره‌مند شوند.

آزادسازی سهام عدالت به این معناست که به سهامداران و سرمایه‌گذاران برای مدیریت سهام حق انتخاب داده شود. در واقع اشخاص حقیقی با طرح آزادسازی سهام می‌توانند به صورت شخصی مدیریت سهام را به ‌عهده بگیرند. در طی مدت‌زمان اجرای طرح سود سهام عدالت، این طرح تا ۱۰ سال تحت عنوان هزینه‌های مربوط به صدور این سهام مستهلک شد. با این وجود از نیمه‌های سال ۹۶ تزریق سوددهی سالانه سهام عدالت به افراد واجد شرایط صورت گرفت. براساس تصمیم‌گیری‌های انجام‌شده می‌توان دو روش مدیریت مستقیم و مدیریت غیرمستقیم را برای آزادسازی این نوع از سهام عنوان کرد.

از نیمه اردیبهشت‌ماه 1399 فرآیند قانونی آزادسازی سهام عدالت آغاز شد. عده‌ای با انتخاب روش مستقیم مالکیت و مدیریت سهام خود را در اختیار گرفتند و عده‌ای دیگر روش غیرمستقیم را انتخاب کردند و مدیریت سهام عدالت را برعهده شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی قرار دادند. از میان 49میلیون نفر مشمول سهام عدالت، 19میلیون نفر روش مستقیم و مابقی روش غیرمستقیم را انتخاب کردند تا سهام‌دار شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت شوند. این دو گروه سرنوشت متفاوتی داشتند. به مستقیم‌ها از همان ابتدا اجازه فروش سهام داده شد.

براین‌اساس در ابتدا می‌توانستند 30درصد و اندکی پس از آن 30درصد دیگر از سهام خود را از طریق بانک‌ها یا کارگزاری‌ها به فروش برسانند. قرار بود 40درصد باقی‌مانده نیز در بهمن‌ماه همان سال آزاد شود اما این اتفاق به دلیل سقوط بازار هرگز تحقق نیافت و بسیاری از افرادی که 30یا 60درصد سهام خود را برای فروش گذاشته بودند، موفق به فروش سهام خود نشدند. سرنوشت غیرمستقیم‌ها نیز از این قرار بود که سهامدار شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت شدند. براین‌اساس قرار شد با برگزاری مجامع هیات رییسه این شرکت‌ها انتخاب شوند، اما این پروژه به اجرا نرسید.

   وام سهام عدالت

اسفند ماه سال گذشته که موضوع وام سهام عدالت مجدد مطرح شد. استقبال از این وام بسیار زیاد بوده، بدون شک دریافت آن به زمان زیادی نیاز دارد. این وام‌ها در وجه‌های ۱۴ میلیونی به سهام‌داران برگه یک میلیونی و در وجه‌ هفت میلیونی برای سهام‌داران برگه ۵۰۰ هزار تومانی اعطا می‎شوند. افراد وام‌گیرنده این مبالغ را در قالب یک کارت اعتباری دریافت می‌کنند، پس از دریافت این وام می‌توان از آن برای خرید در فروشگاه‌های منتخب و تعیین شده استفاده کرد. بر این اساس، در یک خانواده سه نفره، تا ۲۱ میلیون تومان وام در قالب کارت اعتباری اعطا می‌شد.

   جعل در سهام عدالت

آنقدر اخبار سهام عدالت بالا و پایین شد که شاهد افزایش اخبار جعلی در بازار بودیم و رییس پلیس فتا تهران بزرگ با اشاره به اعلام آغاز دوره جدید ثبت نام سهام عدالت در کشور نسبت به فرصت‌طلبی جدید شیادان مجازی در خصوص ارسال پیامک ثبت نام سهام عدالت و کلاهبرداری از متقاضیان این موضوع، هشدار داد. وی با بیان اینکه افراد فرصت‌طلب با انتشار تبلیغاتی نظیر «ثبت‌نام سهام عدالت»، «دریافت سهام عدالت»، «افزایش سهام عدالت» و ... از شهروندان سوءاستفاده و کلاهبرداری می‌کنند، افزود: این افراد معمولا تبلیغات خود را در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها و همچنین سایت‌های فاقد مجوز منتشر می‌کنند، در ادامه نیز یا کاربران را به صفحات فیشینگ و برداشت غیرمجاز از حساب بانکی‌شان هدایت می‌کنند، یا اطلاعات هویتی آنان را دریافت کرده و از آن سوءاستفاده می‌کنند.

رییس پلیس فتا تهران بزرگ با تاکید بر اینکه شهروندان به هیچ عنوان نباید فریب این تبلیغات را بخورند، اظهار کرد: چه افرادی که ممکن است جزو جاماندگان این طرح باشند و چه افرادی که ممکن است به رقم آن اعتراض داشته باشند، لازم است حتما اخبار و روش‌های پیگیری را از رسانه‌ها و خبرگزاری‌های رسمی دنبال کنند و به هیچ عنوان به تبلیغات بی‌نام و نشان فضای مجازی اعتماد نکنند.

اخبار جدید سهام عدالت

‌احسان خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی، با اشاره به نهایی شدن تخصیص سهام عدالت به جاماندگان گفت: تخصیص سهام عدالت به جاماندگان ابتدا باید مراحل خود را طی کند. این مصوبه بعد از تایید هیات دولت اجرایی خواهد شد. وزیر امور اقتصادی و دارایی در خصوص واریز سود سهام عدالت افزود: در‌حال‌حاضر مجامع برخی از شرکت‌های موجود در سبد سهام عدالت، برای تقسیم سود برگزار نشده است. پس از اینکه سود شرکت‌های مختلف وارد مرحله تقسیم شود، سهامداران می‌توانند نسبت به دریافت سود سهام اقدام کنند.

مجید عشقی، رییس سازمان بورس، پیرامون انتقال سهام عدالت متوفیان اظهار کرد: با توجه به آماده شدن سامانه‌های موردنظر، تلاش‌ها در این جهت است که تا اواخر ششمین ماه سال وراث متوفیان با در اختیار داشتن مدارک لازم جهت انجام امور موردنظر به کارگزاری‌ها مراجعه کنند. از طرفی مذاکرات ثمربخشی با دفتر قضایی انجام شده که دفاتر الکترونیکی قضایی مجددا اعلام آمادگی خود را جهت تسهیل در فرآیندهای مذبور اعلام کردند.

قائم مقام مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ابوترابی در ۳۰ مهر ۱۴۰۱ در این زمینه بیان کرد: در خصوص سامانه انتقال سهام عدالت به وراث باید گفت این سامانه دو بخش دارد. بخش اول که باید یک سری زیر‌ساخت‌ها در قسمت فناوری اطلاعات آماده می‌شد که همکاران من در شرکت سپرده‌گذاری در حال تلاش هستند. اما یک بخش دیگر از این پروژه خارج از حیطه اختیارات سپرده‌گذاری مرکزی است.

او گفت: قوه قضاییه باید به سپرده‌گذاری یک سرویسی ارایه کند که در آن متوفیان را مشخص و اطلاعات را به ما دهد تا ما بتوانیم بر اساس گواهی انحصار وراثتی که قوه قضاییه اعلام می‌کند و زیر ساخت‌های سرویسی که به ما می‌دهند موارد را اجرایی کنیم. پیگیر این موضوع هستیم و این مورد یکی از خواسته‌های خود مسوولان بازار سرمایه و سپرده‌گذاری مرکزی است.

مهدی حاجی‌وند، مشاور رییس سازمان بورس، حول شرایط کنونی این نوع از سهام گفت: در سال‌های گذشته بحث اختصاص سهام عدالت به جاماندگان یا سهامداران جدید مطرح شده و اعضایی که تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی هستند و بخشی از ایثارگران قرار است سهام عدالت دریافت کنند که به گفته وزیر اقتصاد، این دسته از مشمولان حدود ۵میلیون نفر را شامل می‌شود. وی اضافه کرد: در یکی دو سال گذشته نیز این بحث مطرح شده بود که گویا منابعی که در نظر گرفته شد تکافوی اینکه به ۵میلیون نفر، هر کدام ۱۰میلیون تومان سهام عدالت بدهیم، نداده است.

با این وجود به‌تازگی بر‌اساس اعلام وزیر اقتصاد نامه‌نگاری‌هایی در این زمینه انجام شده است. وی در خصوص پیشنهاد تعیین سخنگو برای سهام عدالت اظهار کرد: یکی از اقدامات مفیدی که طی چند هفته گذشته در سازمان بورس رقم خورده، تعیین سخنگو برای این سازمان بوده و این اقدام می‌تواند در مورد حواشی اتفاقات مختلف شفاف‌سازی حداکثری را به عمل آورد. بر این اساس پیشنهاد می‌کنم که برای سهام عدالت هم یک سخنگو داشته باشیم و این سخنگو حرف اول و آخر و صریح را در زمینه موضوعات مرتبط با سهام عدالت بزند.