اقتصاد جهانی، ناظر بزرگ درگیری‌ در سرزمین‌های اشغالی

پس از عملیات بزرگ نیروهای مقاومت و حماس در سرزمین‌های اشغالی، همچنان آتش جنگ در این منطقه شعله‌ور است و اسراییل در ساعات گذشته، بمباران هوایی خود علیه غزه را ادامه داده است. هرچند هنوز مشخص نیست که ابعاد این درگیری‌ها چه قدر خواهد بود و آیا در کوتاه‌مدت شانسی برای توقف آن وجود دارد یا خیر اما در روزهای گذشته اقتصاد جهانی نیز تحت تاثیر تحولات در اسراییل و غزه قرار گرفته است.

پس از آنکه اقتصاد دنیا از شوک حمله روسیه به اوکراین خارج شد، حالا به نظر می‌رسد که شوکی جدید بازارهای مالی جهانی را دربرگرفته و باید دید که ابعاد مختلف آن تا به کی ادامه خواهد داشت. با توجه به تعطیلی بازارهای مالی در امریکا و اروپا، به نظر می‌رسد که نخستین نتایج از شوک جنگ در خاورمیانه خود را در ساعات میانی روز سه شنبه نشان می‌دهد اما در نخستین واکنش، بازار بورس چین، با تاثیرات منفی بزرگی کار خود را به پایان رساند. بازارهای سهام چین در روز دوشنبه (۹ اکتبر) به سقوط خود ادامه دادند زیرا تشدید تنش در خاورمیانه ظاهرا اعتماد سرمایه‌گذاران را در ابتدای هفته کاهش داده و معامله‌گران را به سمت دارایی‌های امن سوق داده است.

تشدید تنش‌ها در منطقه باعث شد تا قیمت نفت خام تا پنج درصد صعود کند و نگرانی‌ها در مورد عرضه این کالا افزایش یابد. چین در روزهای آینده آخرین آمار خود در مورد تورم سالانه و تراز تجاری این کشور را منتشر خواهد کرد. شاخص ترکیبی شانگهای در ساعت هفت و ۱۱ دقیقه صبح به وقت اروپا ۰.۶۱ درصد کاهش یافت. شنژن کامپوزیت ۰.۵۵ درصد نزول کرد در حالی که شاخص سهام استرالیا ۰.۱۸ درصد افزایش یافت. بورس‌های ژاپن و کره جنوبی به دلیل تعطیلات ملی تعطیل شدند، در حالی که معاملات در هنگ کنگ به دلیل توفان کوینو به حالت تعلیق درآمد. دلار ۰.۰۸ درصد از دست داد و در ۱۴۹.۲۰۹۰۰ معامله شد.

از سوی دیگر بازار جهانی طلا نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین بازارهای جهانی، تاثیراتی تازه پذیرفته و قیمت‌ها در آن بالا رفته است. بهای هر اونس طلا تا ساعت ۸ و ۲۰ دقیقه صبح به وقت شرقی با ۱۷.۱ درصد جهش به ۱۸۵۰ دلار و ۲۰ سنت رسید که بالاترین سطح خود در یک هفته گذشته بود.

قیمت طلای امریکا نیز با ۰.۹۳ درصد افزایش به ۱۸۵۱ دلار و ۲۰ سنت رسید. مت سیمپسون، تحلیلگر ارشد سیتی ایندکس گفت: طلا به دنبال رویدادهای ژئوپلیتیکی در آخر هفته، جایگاه امن خود را بازیافت. وی افزود که ما پتانسیل صعود طلا به ۱۸۸۰ دلار را می‌بینیم اما اگر شاهد کاهش بازده اوراق بهادار نباشیم، بعید می‌دانم که به این زودی بتواند ۱۹۰۰ دلار را بشکند. درگیری‌ها قیمت نفت را بالاتر می‌برد و تقاضا برای دارایی‌های امن مانند دلار، ین و طلا را افزایش خواهد داد اما روند صعودی شمش همچنان تحت تاثیر داده‌های قوی اقتصادی ایالات متحده قرار دارد که فدرال رزرو بعید است در کوتاه‌مدت به چرخه انقباض سیاست پولی خود پایان دهد.

داده‌های هفته گذشته نشان داد که اشتغال در ایالات‌متحده در ماه سپتامبر به بیشترین میزان در هشت ماه گذشته افزایش یافته است که نشان‌دهنده قدرت پایدار بازار کار است. انتشار تورم در اواخر هفته می‌تواند راه را برای افزایش نرخ بهره امریکا در سال جاری هموار کند. نرخ‌های بالاتر ایالات متحده هزینه فرصت نگهداری طلا را افزایش می‌دهد که سودی به همراه ندارد. طبق گزارش رویترز، در بازار سایر فلزات، بهای هر اونس نقره با ۰.۷ درصد افزایش به ۲۱.۷۵ دلار رسید، پلاتین با ۰.۶ درصد افزایش به ۸۸۲ دلار و ۱۲ سنت رسید و پالادیوم با ۰.۳ درصد کاهش به ۱۱۵۴ دلار و ۴۹ سنت رسید.

در یکی دیگر از مهم‌ترین تحولات، قیمت نفت نیز پروازی جدید را تجربه کرد. بهای معاملات نفت برنت با سه دلار و ۱۰ سنت معادل ۳.۶ درصد افزایش، به ۸۷ دلار و ۶۸ سنت در هر بشکه رسید. بهای معاملات وست تگزاس اینترمدیت امریکا با سه دلار و ۲۶ سنت معادل ۳.۹۴ درصد افزایش، به ۸۶ دلار و پنج سنت در هر بشکه رسید.

هر دو شاخص در ابتدای معاملات بازار آسیا، بیش از چهار دلار در هر بشکه افزایش پیدا کرده بودند. تحلیلگران گروه بانکی ANZ در یادداشتی نوشتند: ریسک ژئوپلیتیکی فزاینده در خاورمیانه، از قیمت‌ها حمایت خواهد کرد و نوسان بالاتر، پیش بینی می‌شود. افزایش قیمت نفت، روند نزولی هفته گذشته که بزرگ‌ترین کاهش هفتگی از مارس بود را معکوس کرد. نفت برنت هفته گذشته تحت تاثیر نگرانی‌ها نسبت به تاثیر نرخ‌های بهره بالاتر روی رشد اقتصادی و تقاضا برای سوخت، حدود ۱۱ درصد و وست تگزاس اینترمدیت، بیش از هشت درصد کاهش پیدا کرده بود.

برای مشخص شدن میزان اهمیت تحولات اخیر در بازار نفت، باید نگاهی به عملکرد اکوپلاس در هفته‌های گذشته داشت که باعث کنترل جهانی قیمت این محصول شده بود. وزیر نفت هند هفته گذشته درباره پیامدهای ناخواسته کاهش تولید اوپک پلاس هشدار داد و گفت که این حق تولیدکنندگان اوپک پلاس است که تصمیم بگیرند چقدر نفت تولید کنند، اما آنها نباید از پیامدهای تصمیم خود غافل شوند. هاردیپ سینگ پوری افزود که این می‌تواند به یک پیش‌گویی خود تحقق‌بخش تبدیل شود که تقاضا کاهش می‌یابد زیرا مردم ظرفیت تحمل آن را ندارند.

به گفته جولیان لی، تحلیلگر بلومبرگ، تخریب تقاضا به وقوع پیوسته است. در امریکا، مصرف بنزین در فصل رانندگی تابستانی، ۶۰۰ هزار بشکه در روز کمتر از میانگین سال ۲۰۱۹ بود که هنوز پاندمی کووید ۱۹ آغاز نشده بود. به‌علاوه، طبق آمار هفته گذشته اداره اطلاعات انرژی امریکا، ذخایر بنزین امریکا افزایش قابل توجهی را نشان می‌دهد که تقاضای ضعیف برای سوخت را بارز می‌کند. با این حال، هر چند تقاضا ممکن است در امریکا ضعیف باشد اما در سایر نقاط جهان رو به رشد است. تحلیلگر بلومبرگ خاطرنشان کرد که چین، هند و برزیل همگی شاهد رشد تقاضا برای نفت بوده‌اند. فقط، این رشد باید قوی‌تر باشد تا افت تقاضا در مناطق دیگر را جبران کند.

اما این به دلایل تخریب تقاضا بستگی دارد و وقتی درباره تقاضای امریکا صحبت می‌شود، این قیمت‌ها نبودند که باعث نابودی تقاضا شدند. نفت در فصل رانندگی تابستانی، در سطوح پایین‌تر از ۹۰ دلار در هر بشکه بود. عامل این اتفاق می‌توانست تورم باشد که با وجود هزینه‌های بالای مصرف‌کننده، همچنان بالاست.

در این بین، تقاضا برای نفت در چین، رونق یافته است. تحلیلگران کالای گلدمن ساکس اخیرا با اشاره به رونق تقاضای این کشور برای مس که تحت تاثیر توسعه صنایع انرژی کم کربن است، گفتند: تقاضای چین برای نفت با رشد کم‌سابقه سفرهای داخلی پشتیبانی شده است. تقاضای هند برای نفت هم با وجود نگرانی‌های دهلی‌نو درباره قیمت‌ها، به دلیل این واقعیت که این کشور برای تامین بیش از ۸۰ درصد از مصرف نفت خود به واردات متکی است، بسیار قوی است. وزیر نفت هند با وجود هشدارهایی که درباره قیمت‌ها داد، هفته گذشته گفت که این کشور حتی اگر نفت به بالای ۱۰۰ دلار در هر بشکه برسد، مدیریت خواهد کرد.

به نظر می‌رسد این نقطه‌ای است که اکثر ناظران انتظار دارند قیمت نفت به سمت آن حرکت کند. شرکت اکوئینور نروژ، جدیدترین شرکتی بود که به کلوپ نفت ۱۰۰ دلار در هر بشکه پیوست. اقتصاددان ارشد اکوئینور پیش بینی کرد نمی‌توان صعود قیمت به ۱۰۰ دلار در هر بشکه را منتفی دانست. اما نه به این دلیل که اوپک می‌خواهد به چنین قیمتی برسد. وی افزود: فکر نمی‌کنم آنها چنین قیمتی را هدف قرار دهند. اوپک پلاس به صورت کلی یا عربستان سعودی و روسیه علاقه‌ای به مشاهده افزایش قیمت نفت ندارند. آنها از ماهیت درمان قیمت بالای نفت آگاه هستند. بنابراین، مانند گذشته، کاری که انجام می‌دهند، یک اقدام متعادل‌کننده خوب است که می‌تواند قیمت‌ها را به اندازه کافی برای تولیدکنندگان بالا نگه دارد، اما بدون اینکه باعث نابودی تقاضا شود.

این موضوع کلیدی مطرح است که آیا اقتصاد جهانی حتی با افزایش قیمت نفت به حدود ۱۰۰ دلار یا حتی بالاتر از آن، می‌تواند به رشد خود ادامه دهد، یا اینکه پیامدهایی وجود خواهد داشت که درنهایت، تقاضای بالاتر برای نفت را از بین می‌برد؟ در حال حاضر، به نظر می‌رسد که اقتصاد به رشد خود ادامه می‌دهد که با نگرانی‌های مداوم در خصوص نرخ بهره، رکود و هزینه‌های مصرف‌کننده همراه است. در همین حال، پیش‌بینی‌ها درباره اوج تقاضا برای نفت همچنان ادامه دارد. جدیدترین پیش‌بینی از سوی شرکت «ریستاد انرژی» بوده است. این شرکت مشاوره نروژی هفته گذشته با پیش‌بینی کاهش شدید قیمت نفت به دلیل عرضه فراوان و به اوج رسیدن رشد تقاضا، باعث تعجب شد. بر اساس گزارش اویل پرایس، اکنون به نظر می‌رسد با وجود کاهش تولید عربستان و روسیه، بازار از عرضه کافی برخوردار است. اما بسیاری از تحلیلگران می‌گویند توازن ظریفی میان عرضه و تقاضا وجود دارد و در گوشه و کنار، اندکی کمبود به چشم می‌خورد.

به محض اینکه این موضوع رسمی شود، مشخص خواهد شد که تقاضای نفت در چند سال گذشته چقدر کشش داشته است یا به‌طور متناوب، تا چه حد کم‌کشش است و این ممکن است بحث در مورد اوج تقاضا برای نفت را حداقل برای مدتی حل کند. در این بین، خبرگزاری دولتی عربستان سعودی گزارش کرد بحرین، عراق، کویت، عمان، عربستان سعودی و امارات عربی متحده بر پایبندی خود به تنظیمات داوطلبانه فردی و گروهی تولید نفت، مجددا تاکید کردند. وزیران نفت این شش کشور در حاشیه کنفرانس اقلیمی منطقه منای (خاورمیانه و شمال آفریقای) سازمان ملل متحد دیدار کردند.

به این ترتیب فعلا دو بازار طلا و نفت تاثیری جدی را تحمل کرده‌اند و البته در حوزه ارزها نیز فعلا اصلی‌ترین متضرر، پول اسراییل بوده است. در حالی بازار ارز در رژیم صهیونیستی آغاز به کار کرد که ارزش شکل، واحد پولی این رژیم، به خاطر حمله نیروهای مقاومت فلسطینی به این رژیم، به کمترین میزان در 8 سال گذشته رسید.

ارزش شکل در شرایطی کاهش یافت که بانک مرکزی رژیم صهیونیستی ساعاتی پیش از برنامه خود برای تزریق 30 میلیارد دلاری ارز به بازار ارزش این کشور با هدف جلوگیری از کاهش ارزش شکل خبر داده بود. در حال حاضر ارزش شکل در برابر دلار به 3.95 شکل به ازای هر دلار رسیده که در 8 سال گذشته بی‌سابقه بوده است. بانک مرکزی رژیم صهیونیستی اعلام کرده که در تلاش است تا روند کاهش ارزش شکل را تعدیل کند و برای جلوگیری از سقوط ارزش آن دست به تأمین نقدینگی ارزی بزند.

با کنار هم قرار دادن تمام این تحولات، آنچه که تحلیل‌گران را به خود درگیر کرده آینده اقتصاد جهانی است. درگیری نظامی در خاورمیانه روسای بانک‌های مرکزی دنیا را برای مقابله با روند جدید تورم با مشکل مواجه می‌کند و دورنمای اقتصاد را در شرایطی که امید به مهار قیمت‌ها به دنبال بحران کرونا و حمله روسیه به اوکراین افزایش یافته بود، پیچیده می‌کند. حمله حماس به رژیم صهیونیستی و پاسخ این رژیم احتمال گسترش درگیری در خاورمیانه را افزایش داده و دنیا را بی‌ثبات‌تر می‌کند.

تاثیر این درگیری‌ها هنوز مشخص نیست و به طول زمان و شدت آن بستگی دارد و اینکه آیا به مناطق دیگر سرایت می‌کند یا نه. آستین کارستنز، مدیرعامل بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی گفت: «هنوز خیلی زود است که در مورد تاثیرات این جنگ اظهارنظر کنیم. اما تاثیر مستقیمی بر نفت و بازارهای سهام خواهد گذاشت».اما واضح است که این جنگ تاثیرات غیر قابل پیش‌بینی بر اقتصاد دنیا خواهد گذاشت. آن هم در شرایطی که روند رشد اقتصاد کند شده و بازارها آماده افزایش دوباره نرخ بهره فدرال رزرو می‌شوند.

این درگیری‌ها احتمالاً بر دستور کار گردهمایی سران مالی دنیا در این هفته در مراکش در اجلاس صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی تاثیر می‌گذارد. بانک‌های مرکزی در سر دوراهی قرار گرفته‌اند که آیا این جنگ باعث یک فشار تورمی بیشتر در منطقه‌ای می‌شود که هم مقر تولید‌کنندگان بزرگ نفت مثل ایران و عربستان است و هم کریدور اصلی انتقال نفت از خلیج فارس و کانال سوئز، یا اطمینان سرمایه‌گذاران را تحت تاثیر قرار می‌دهد که اقتصاد را نابود می‌کند. جنگ در این منطقه مهم تولید‌کننده نفت باعث شده تاجران از نزدیک عکس‌العمل بازیگران بزرگی مانند ایران و عربستان را زیرنظر داشته باشند تا ببینند آیا یک افزایش قیمت دیگر در راه است. تحولات بازارهای اوراق قرضه و سهام در روزهای آینده تا حدی مسیر را مشخص خواهد کرد. تحلیلگران عقیده دارند این جنگ قیمت نفت را بالاتر برده، تورم را افزایش داده و دورنمای رشد اقتصاد را تیره‌تر می‌کند. همان قدر که جنگ رژیم صهیونیستی و حماس نگرانی در مورد اقتصاد دنیا را افزایش داده، می‌تواند باعث هجوم سرمایه به سمت پشتوانه‌های ایمن‌تری مثل اوراق قرضه خزانه‌داری امریکا شود، یعنی اتفاقی که معمولاً در بحران‌ها می‌افتد.

در ایران نیز فعلا بازار ارز بیشترین تاثیر را از تحولات گرفته و قیمت دلار تا حد قابل توجهی نسبت به چند ماه گذشته افزایش یافته است. با این وجود بانک مرکزی از سیاست‌های جدی خود برای کنترل قیمت دلار سخن می‌گوید. موضوعی که باید دید که در روزهای آینده چه سرنوشتی چه در ایران و چه در سراسر جهان خواهد داشت.