چرا کاهش ارزش پول ملی منجر به رشد صادرات ایران نمی‌شود؟

اخیرا رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در اظهاراتی گفته است: «نتیجه کاهش ارزش پول ملی باید صادرات چند برابری باشد. در دنیا 2 درصد کاهش ارزش پولی می‌دهند و صادراتشان 20 درصد افزایش پیدا می‌کند. در اینجا چند درصد ارزش پول ملی کم می‌شود ولی صادرات رشد نمی‌کند و درجا می‌زند. این موضوع به هیچ عنوان منطقی نیست».

به گزارش تسنیم، اگرچه اظهارات پور ابراهیمی در هفته ی گذشته واکنش های مختلفی را در بر داشت و کارشناسان مختلفی پاسخ های بعضا متفاوتی را به اظهارات پور ابراهیمی دادند. اما در این گزارش سعی می کنیم تا علاوه بر دلایلی که در روز های اخیر مطرح شد، پاسخی متفاوت به این اظهارات داده باشیم.

1- افزایش بهای تمام شده منجر به کاهش رقابت پذیری کالای ایرانی

اولین نکته ای که باعث می شود کاهش ارزش پول ملی در اقتصادی شبیه اقتصاد ایران منجر به افزایش صادرات نشود، کاهش قدرت رقابت کالای داخلی با کالای خارجی به واسطه ی افزایش بهای تمام شده است. به بیانی دیگر وقتی نرخ ارز در اقتصاد ایران افزایش پیدا می کند به دلیل اینکه تولید (بخصوص تولید صنعتی) وابستگی بالایی به واردات مواد اولیه و کالای واسطه‌ای و سرمایه‌ای داشته باشد ( ارزبری تولید در اقتصاد ایران بالا است)  افزایش نرخ ارز (افت ارزش پول ملی) منجر به افزایش قیمت تمام شده محصول و نهایتاً کاهش توان رقابتی آن در بازارهای صادراتی خواهد شد.

از طرفی با توجه به اینکه مواد اولیه تولید به واسطه ی ساز و کار بورس کالا با نرخ ارز قیمت گذاری می شوند ( نرخ جهانی در نرخ تسعیر داخلی ) در واقع هر میزان شاهد افزایش در نرخ ارز باشیم، از آن طرف بهای تمام شده ی کالای تولید شده به واسطه ی افزایش قیمت مواد اولیه بیشتر خواهد شد.

بنابراین می توان اینطور گفت که افزایش نرخ ارز منجر به افزایش بهای تمام شده مواد اولیه ای که از داخل و خارج تهیه می شوند ( بورس کالا- واردات ) خواهد شد که در نهایت قدرت رقابت کالای ایرانی را در بازار های جهانی کاهش خواهد داد.

2- اشباع ظرفیت تولید عامل اصلی عدم تاثیر گذاری کاهش ارزش پول ملی در افزایش صادرات

اما شبهه ای که برخی به استدلال اول وارد می کنند که اتفاقا چندان بی راه هم نیست، این است که اساسا سبد صادراتی در اقتصاد ایران، بیشتر مربط به کالاهای خام و نیمه خام یا همان کالاهای بالادستی است که اکثرا یا نرخ ارز تاثیر مستقیم روی بهای تمام شده آنها ندارد و یا تاثیر نرخ ارز در بهای تمام شده مقدار قابل توجهی نیست.

همانطور که در جدول آمار صادرات 6 ماهه نیمه اول سال مشخص است عمده ی صادرات کشور به ترتیب شامل محصولات پتروشیمی و پایه نفتی، معدن و صنایع معدنی، صنعت و کشاورزی است. 

عمده کالاهایی که سبد صادراتی ما را تشکیل می دهند شامل: مصحولات نفتی و پتروشیمی، محصولات معدنی، کشاورزی و سیمانی است. نکته ای که در اینجا وجود دارد این است که اکثر کالاهای صادراتی ما در دسته کالاهای خام و نیمه خام قرار میگیرند که اساسا تاثیر نرخ ارز بر روی تولید آن ها (به بیانی بهتر استخراج آن ها ) چندان زیاد نیست، بنابراین افزایش نرخ ارز سبب افزایش چشم گیر بهای تمام شده آن ها نمی شود.

نکته ای که در اینجا وجود دارد این است که اساسا امکان افزایش ظرفیت تولید برای اکثر صنایع ما به دلایل مختلف وجود ندارد و دقیقا این موضوع است که باعث شده تا با افزایش نرخ ارز حجم و ارزش ارزی صادرات کشور تفاوتی نکند.

در واقع چون صنایع ما به دلیل عدم سرمایه گذاری یا عدم ارتقا تکنولوژی و افزایش بهره وری، توسعه یافته نیستند اساسا کاهش ارزش پول ملی نمی تواند منجر به افزایش حجم صادرات شوند چرا که تقریبا ظرفیت تولید صنایع اصلی ما در حال حاضر اشباع است و امکان افزایش ندارد.