ترس تولید از هجوم واردات
گروه غذا و دارو| علی اسدی- مهدی حاتمی |
در گیرودار مذاکرات هسته‌یی و در آستانه توافق با کشورهای غربی که در سال‌های گذشته با اعمال تحریم‌های یک‌جانبه، عرصه را بر صنعت و تجارت ایران تنگ کرده بودند، ذهن‌ها به سمت تاثیرات این توافق و رفع تحریم‌ها بر صنایع ایران رفته است. صنایعی که تا آستانه فلج شدن پیش‌رفته بودند. «تعادل» در گفت‌وگو با کارشناسان، صاحبان صنایع و تجار تاثیر توافق یا عدم توافق هسته‌یی بر صنایع غذایی، دارویی و پزشکی کشور را بررسی می‌کند.
این روزها تب مذاکرات هسته‌یی داغ است و همه به دنبال پیش‌بینی تاثیر نتیجه آن بر کسب‌وکارشان هستند.
تجار و تولیدکنندگان به تب‌وتاب افتاده‌اند تا بتوانند از فرصت پیش‌آمده، بهره‌برداری کرده و فعالیت خود را افزایش دهند. آن دسته از کاسبان هم که در پناه تحریم‌ها، کسب‌وکار خود را گسترش داده بودند، دلواپس برهم خوردن تجارتشان هستند. همه صاحبان صنایع به جوش‌وخروش افتاده‌اند و صاحبان صنایع غذایی، دارویی و پزشکی کشور نیز از این مساله مستثنا نیستند.
شرکا همانند، هزینه‌ها بیشتر شده
طی 30سال گذشته، اروپا همواره یکی از شرکای اصلی تجاری ایران بوده است و این جایگاهی است که حتی بعد از وضع تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران نیز حفظ شده است. رییس سندیکای تولیدکنندگان مواد شیمیایی، دارویی و بسته‌بندی کشور عقیده دارد که منبع اصلی تهیه دارو و مواد موثر دارویی همواره کشورهای اروپایی بوده‌اند و تحریم‌ها هم نتوانسته تغییری در این قضیه ایجاد کند. حال این سوال پیش می‌آید که تاثیر تحریم‌ها بر صنایع دارویی ایران چه بوده است؟ محمدباقر تحویل‌زاده به «تعادل» می‌گوید که خرید از این شرکای تجاری بعد از وضع تحریم‌ها، با قیمت‌هایی چند برابر سابق صورت گرفته است. برای خرید از کشورهای اروپایی در شرایط تحریم، نیاز به وجود واسطه و توکل به روش‌های دور زدن تحریم‌هاست و اینها راهکارهایی هستند که هزینه‌برهستند.
محمدصادق توکلیان کارشناس و تحلیلگر صنایع غذایی است. او نیز معتقد است که دو کشور اروپایی آلمان و ایتالیا که قبل از تحریم‌ها نیز در ایران فعال بودند، بعد از وضع تحریم هم به فعالیت خود ادامه داده‌اند. هرچند حجم فعالیت آنها به دلیل مشکلات تبادل مالی ناشی از تحریم‌ها کم شده است.
اروپا و حتی امریکا، بعد از تحریم‌ها جایگاه خود را در عرضه تجهیزات پزشکی به ایران حفظ کرده‌اند. این را دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی ایران می‌گوید. رضا کمپانی در گفت‌وگو با «تعادل» بااشاره به اینکه فروش این محصولات به ایران به خاطر مسائل انسان‌دوستانه هیچگاه ممنوع نبوده است، تاثیر تحریم‌ها را سخت‌ترشدن مبادلات مالی می‌داند. تحریم‌ها با نشانه‌گرفتن نظام بانکی کشور، امکان نقل‌وانتقال پول را محدود کرده‌اند و این مساله چه بر صادرات و چه بر واردات ایران تاثیرگذار بوده است.
ظهور شرکای جدید در سایه تحریم‌ها
واردات تجهیزات پزشکی ایران در سال92، رقمی نزدیک به 800میلیون دلار بوده است. رقمی که نسبت به سال‌های قبل چندان تغییر نکرده است. آنچه متفاوت است، سهم کشورهای مختلف در این تجارت است. به‌طور مثال کشور کره توانسته است سهم خود را از این 800میلیون دلار افزایش دهد. به‌طوری که در صورت ادامه روند کنونی، به زودی بخش عمده این تجارت را از آن خود خواهد کرد.
ظهور شرکای تجاری جدید موضوع عجیبی نیست. کشورهای شرقی که امکان مبادلات مالی با ایران را حتی در شرایط تحریم داشتند، توانستند خلأ ناشی از کمرنگ شدن حضور غربی‌ها را پرکنند و به عنوان شریک‌های تجاری جدید ایران شناخته شوند. چین، هند، کره و کشورهایی از این دست، سهم عمده تجارت با ایران را در سال‌های تحریم از آن خود کردند. جمشید عدالتیان که یک از اعضای اتاق بازگانی است، به «تعادل» گفت که روند انتقال تکنولوژی صنایع غذایی به ایران، بعد از تحریم‌ها بسیار کند شده و ایران در این زمینه عقب افتاده است. برای جلوگیری از عقب‌ماندگی بیشتر این صنایع، کشور به سمت واردات ماشینآلات مرتبط از کره رفت. همچنین هندوستان و چین، سهم عمده صادرات کنتستانتره و اسانس‌های غذایی به ایران را از آن خود کردند.
توافق علیه تولید یا به نفع آن؟
حصول توافق و برداشته‌شدن تحریم‌های بین‌المللی، با تسهیل مبادلات مالی، رفع محدودیت‌های تجاری و افزایش حجم ثروت ملی رونق کسب‌وکار را نتیجه خواهد داد. اما آیا همه نتایج این رویداد مثبت خواهند بود؟
تولیدکنندگان نگرانند، نگران کاهش سهمشان از بازار کشور. این ترس وجود دارد که با رفع تحریم‌ها و افزایش واردات، کالاهای خارجی سهم داخلی‌ها را در بازار ایران بگیرند. محمدصادق توکلیان در این‌باره به «تعادل» می‌گوید که فرهنگ غلط ایرانی و تمایل به راهکارهای سهل‌الوصول، ممکن است در بحث ماشینآلات صنایع غذایی به جایگزینی واردات با تولید منجر شود. رضا کمپانی نیز نظر مشابهی دارد. به نظر او باید در واردات تجهیزات پزشکی با احتیاط عمل کرد و تنها به آن دسته از این محصولات اجازه ورود داد که تولید مشابه داخلی ندارند. البته حصول توافق باوجود تمام چالش‌هایی که برای تولیدکنندگان دارد، در نهایت به نفعشان تمام خواهد شد. دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی عقیده دارد که افزایش ثروت ناشی از گشایش هسته‌یی می‌تواند به توجه بیشتر تولیدکنندگان به تحقیق و توسعه و تولید محصول بهتر و باکیفیت‌تر منجر شود و این مساله در کنار رفع موانع تجاری، به حضور بیشتر ایران در بازارهای بین‌المللی خواهد انجامید. البته به شرط اصلاح قوانین موجود به نفع تولیدکنندگان.
رییس کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران اما آب پاکی را بر دست همه آنها که توافق را به ضرر تولید می‌دانند، می‌ریزد. سیدمحمدرضا مرتضوی به «تعادل» می‌گوید که درصورت رفع تحریم‌ها، شرکت‌های اروپایی از کشورهایی مانند ایتالیا، اسپانیا، آلمان و انگلستان به قصد سرمایه‌گذاری در صنایع غذایی به ایران خواهند آمد. این کشورها، عمدتا خریدار محصولات غذایی کشور مانند خشکبار، زعفران و حبوبات هستند. بنابراین رویکرد آنها توسعه صنایع غذایی ایران است. مدرنیزه کردن کشاورزی کشور و توسعه روش‌های نوین آبیاری در کنار افزایش بهره‌وری صنایع غذایی، از نتایج سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت داخلی ایران خواهد بود. مرتضوی به‌طور اخص از آلمان نام می‌برد و می‌گوید که این کشور سابقه زیادی در انتقال تکنولوژی به ایران دارد و می‌تواند به عنوان شریک تجاری ایران مورد توجه قرار گیرد. به عقیده او، بعد از حصول توافق باید از فضای هیجانی پیش آمده استفاده کرد و اروپاییان را به سرمایه‌گذاری در صنایع ایران تشویق کرد.
اوضاع بدون توافق چگونه خواهد بود؟
«کاسه تحریم‌ها ترک برداشته است و دیگر هیچ بندزنی نمی‌تواند این ترک‌ها را به حالت قبل برگرداند.» این مضمون سخن حسن روحانی، در فردای تفاهم لوزان بود. در فردای نشست و برخاست‌های وین اما ظریف و همتایان 6گانه‌اش توافق بکنند یا نکنند، وضعیت اقتصادی ایران در بازاهای جهانی، باز هم به حالت سابق برنخواهد گشت. این جان کلام تعدادی از تجاری است که «تعادل» با آنها تماس گرفت.
محمدباقر تحویل‌زاده معتقد است حتی در صورتی که ایران و طرفین مذاکرات هسته‌یی، وین را بدون توافق ترک کنند هم این مساله تاثیری بر بازار مواد شیمیایی وارداتی نخواهد داشت. «شرکای تجاری عمده ایران در زمینه واردات محصولات شیمیایی درحال حاضر کشورهای چین و هند هستند و دلیل انتخاب آنها هم ارزان بودن محصولات آنهاست. من فکر نمی‌کنم که اگر ما میز مذاکرات را بدون توافق هم ترک کنیم، شرکای تجاری‌مان تغییر کنند و اروپایی‌ها باشند، چراکه علاوه بر کیفیت، قیمت کالاهای آنها هم بالاتر است.»
مرتضوی هم بر این باور است که مذاکرات هسته‌یی جایگاه چانه‌زنی ایران را به قدری بالا برده که حتی در صورت تداوم تحریم‌ها، ایران قادر خواهد بود برای جذب شرکای اروپایی با آنها مراوده داشته باشد. «من فکر می‌کنم که اروپایی‌ها در هر صورت می‌آیند به هرحال موقعیت و شرایط ما امروز بسیار بهتر از گذشته است که در کل جهان اجماع گسترده‌یی علیه ما وجود داشت. ما حتی اگر توافق هم نکنیم، می‌توانیم برای برگشتن اروپایی‌ها به بازارمان با آنها چانه‌زنی داشته باشیم.»
ایران روزهایی تاریخی را از سر می‌گذراند. هر لحظه ممکن است خبر توافق هسته‌یی ایران و گروه 1+5 اعلام بشود. تحریم‌کنندگان ایران هم بوی بهبود را از اقتصاد دست‌نخورده این کشور شنیده‌اند و آماده لغو تحریم‌ها هستند. با این حال حتی تداوم تحریم‌ها هم آخر دنیا نخواهد بود: حکایت، حکایت همان چینی‌ای است که هیچ بندزنی نمی‌تواند آن را به حالت اول برگرداند.
