تعادل|
صادرات فرش از ۴۲۷ ميليون دلار به ۵۰ ميليون دلار رسيد. آمارها نشان مي‌دهد كه سهم ايران از صادرات فرش دستباف در جهان در دوره ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ كاهش يافته و از ۲۵.۵ درصد به ۷.۴ درصد رسيده است. اين درحالي است كه سهم رقباي ايران از جمله «هند، چين، نپال و پاكستان» در حال افزايش است. براساس پژوهشي كه اتاق ايران منتشر كرده، اصلي‌ترين چالش‌هاي موجود در صنعت فرش را مي‌توان در سه محور تأمين مواد اوليه، توليد فرش و توزيع، بازاريابي و فروش طبقه‌بندي كرد. بر اساس آمار گمرك در سال ۱۴۰۱، كشورهاي آلمان با سهم حدود ۱۷.۶ درصد، امارات متحده عربي با سهم حدود ۱۷.۲ درصد، كشور چين با سهم حدود ۱۶.۲ درصد و پاكستان با سهم حدود شش درصد از ارزش كل صادرات فرش دستباف، عمده مقاصد صادراتي اين محصول بوده‌اند.
جايگاه فرش ايران در جهان
به گزارش «تعادل»، معاونت بررسي‌هاي اقتصادي اتاق بازرگاني تهران در گزارشي تحت عنوان «نگاهي بر وضعيت صنعت فرش دستباف (هنر ماندگار سرزمين كهن ايرانيان)» ضمن بررسي و شناخت وضعيت جهاني فرش دستباف، جايگاه ايران و چالش‌هاي موجود در اين بازار بررسي شده است. اين گزارش به استناد آمار سازمان تجارت جهاني اشاره كرده كه طي سال‌هاي ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ در بازار تجارت جهاني فرش دستباف به صورت ميانگين بيش از ۱۵۰ كشور صادركننده وجود دارد. طي سال ۲۰۲۲، كشورهاي هند با ۳۱۰ ميليون دلار و سهم حدود ۳۰.۳ درصد از كل صادرات فرش، چين با ۹۳.۱ ميليون دلار و سهم حدود ۹.۱ درصد از كل صادرات فرش و مصر با ۸۹.۸ ميليون دلار با سهم حدود ۸.۸ درصد از كل صادرات سه كشور عمده در صادرات فرش دستباف طي سال‌هاي مزبور بوده‌اند. پس از اين كشورها نپال با سهم حدود ۸.۳ درصد، پاكستان با سهم حدود ۷.۷ درصد و ايران با سهم ۷.۴ درصد از كل صادرات فرش دستباف جهان در رتبه‌هاي بعدي قرار مي‌گيرند. ۷۱.۵ درصد از كل صادرات فرش دستباف جهان توسط اين شش كشور تأمين مي‌شود. اين در حالي است كه آمارها حاكي از اين است كه ايران در سال ۲۰۱۱، حدود ۲۵.۵ درصد از عرضه فرش دستباف در بازارهاي جهاني را به خود اختصاص داده كه بيشترين متوسط سهم سالانه جهاني از بازار فرش در دوره ۲۰22-۲۰11 بوده است. سهم ايران از صادرات فرش دستباف در دوره
۲۰22-۲۰۱۱ كاهش يافته و از ۲۵.۵ درصد به ۷.۴ درصد رسيده است. برعكس سهم رقباي ايران از جمله هند، چين، نپال و پاكستان در حال افزايش بوده است. به نحوي كه كشور هند توانسته سهم خود را از ۱۵ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۳۰.۳ درصد در سال ۲۰۲۲ افزايش دهد. البته صادرات هند تغيير قابل توجهي نداشته و دليل افزايش سهم هند از بازار صادرات جهاني، كاهش قابل توجه صادرات ايران بوده است.
در بررسي ساختار روند واردات جهاني فرش دستباف در چند سال اخير، چهار كشور امريكا، آلمان، انگليس و ژاپن به عنوان مهم‌ترين واردكنندگان فرش دستباف در جهان معرفي شده‌اند.
در سال ۲۰۲۲ امريكا به تنهايي بيش از ۴۴ درصد بازار (۴۳۹ ميليون دلار) را در اختيار گرفته و دو كشور امريكا و آلمان بيش از ۵۰ درصد بازار را به خود اختصاص داده‌اند. همچنين كشورهاي انگلستان با سهم حدود ۶.۸ درصد، ايتاليا با سهم حدود ۳.۶ درصد، ژاپن با سهم حدود سه درصد و كانادا با سهم حدود ۲.۸ درصد به ترتيب عمده واردكنندگان فرش دستباف هستند كه فرش را با هدف مصرف داخلي يا صادرات مجدد وارد مي‌كنند. اين شش كشور جمعاً بيش از ۶۷ درصد كل تقاضاي جهاني را تشكيل مي‌دهند.
صادرات فرش فقط ۵۰ ميليون دلار!
بررسي روند صادرات فرش دستباف ايران طي دهه گذشته روند نزولي اين محصول را نشان مي‌دهد. بر اساس آمار گمرك ارزش صادرات فرش دستباف ايران از ۴۲۷.۳ ميليون دلار در سال ۱۳۹۱ به ۵۰.۷ ميليون دلار در سال ۱۴۰۱ رسيده است. متوسط رشد سالانه ارزش صادرات فرش دستباف ايران به نقاط مختلف جهان طي سال‌هاي ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱ برابر با منفي ۱۹ درصد بوده است. همچنين بر اساس آمار گمرك در سال ۱۴۰۱، كشورهاي آلمان با سهم حدود ۱۷.۶ درصد، امارات متحده عربي با سهم حدود ۱۷.۲ درصد، كشور چين با سهم حدود ۱۶.۲ درصد و پاكستان با سهم حدود شش درصد از ارزش كل صادرات فرش دستباف، عمده مقاصد صادراتي اين محصول بوده‌اند. بر اين اساس سهم صادرات فرش دستباف ايران از كل صادرات غيرنفتي، از ۱.۳ درصد در سال ۱۳۹۱ به ۰.۰۹ درصد در سال ۱۴۰۱ رسيده است. در اين ميان بر اساس گزارش اتاق بازرگاني تهران، موضوع مهم و تأثيرگذار در روند كاهش سهم جهاني فرش دستباف ايران، نه ركود اقتصادي، بلكه به وجود آمدن رقباي جديد توليدكننده و تبليغات جهاني و گاهي توانمندي‌هاي توليدي با داشتن هزينه توليد پايين برخي از كشورهاي رقيب است. اكنون هند، پاكستان، نپال و چين از اين مزيت نسبي براي توليد در مقابل ايران برخوردارند. اين گزارش همچنين اصلي‌ترين چالش‌هاي موجود در صنعت فرش را در سه محور تأمين مواد اوليه، توليد فرش و توزيع، بازاريابي و فروش طبقه‌بندي كرده است. بر اين اساس در محور تأمين مواد اوليه؛ خام فروشي مواد اوليه به دلالان خارج كشور، استفاده از مواد اوليه نامرغوب و با كيفيت پايين، عدم استفاده از تكنولوژي پيشرفته در توليد مواد اوليه از جمله رنگ و نخ، بخشي از چالش‌هاي صنعت فرش است. همچنين از جمله مشكلات اين صنعت در محور توليد فرش به بهره‌گيري از محيط غيراستاندارد براي توليد فرش، كم توجهي به حقوق و مزايا و بيمه كارگران شاغل در اين صنعت، عدم بهره‌گيري از كارگاه‌هاي متمركز، عدم توجه به سلايق و نيازهاي مصرف‌كنندگان، عدم دسترسي به اطلاعات و نيازهاي بازار، عدم حمايت مادي و معنوي دولت از بافندگان فرش دستباف بر مي‌گردد. در محور توزيع هم بازاريابي و فروش نيز قانون تعهد ارزي، رويكردهاي سنتي بازاريابي، تبليغات سنتي و عدم انطباق با شيوه‌هاي تبليغاتي بازارهاي مقصد، عدم رعايت استانداردهاي بسته‌بندي و ارسال فرش، مسائل سياسي و تحريم‌ها را مي‌توان نام برد.
