بررسي الگوي مصرف و درآمد خانوارهاي استان تهران از سوي اتاق بازرگاني تهران نشان مي‌دهد كه طي سال‌هاي ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ شاهد جانشيني اقلام مصرفي و تغيير تركيب مصرف خانوارها به سمت كالاهاي ضروري همچون خوراك و مسكن هستيم و در بخش درآمد نيز تركيب درآمد از مشاغل آزاد به سمت مشاغل غيرشغلي سوق پيدا كرده است. اين الگوي درآمدي مي‌تواند نمايانگر اين موضوع باشد كه اكثر درآمد خانوار از بخش‌هايي به دست مي‌آيد كه به نظر مي‌رسد مولد نيستند. همچنين اين اطلاعات حاكي از كاهش سهم درآمد حاصل از يارانه در سال‌هاي گذشته است. معاونت بررسي‌هاي اقتصادي اتاق بازرگاني تهران در گزارشي تحت عنوان «بررسي الگوي مصرف و درآمد خانوارهاي استان تهران» با اشاره به اهميت شناخت الگوهاي مصرف خانوارها براي برنامه‌ريزي و سياست‌گذاري، به بررسي داده‌هاي هزينه و درآمد خانوار مركز آمار ايران پرداخته است. اين گزارش نشان مي‌دهد طي سال‌هاي ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ شاهد جانشيني اقلام مصرفي و تغيير تركيب مصرف خانوارها به سمت كالاهاي ضروري همچون خوراك و مسكن هستيم. در مدت ياد شده حدود ۱۰ درصد به مجموع هزينه‌هاي مسكن و خوراك خانوارهاي شهري و روستايي افزوده شده و در مقابل از ساير هزينه‌ها كاسته شده است. بر اين اساس در طول سال‌هاي گذشته هزينه‌هاي مسكن و خوراك جايگزين، پوشاك، سلامت و بهداشت، حمل و نقل، ارتباطات، تفريح و سرگرمي و لوازم خانگي شده است. به نظر مي‌رسد اين تغيير نشان‌دهنده آثار اقتصادي ناشي از تورم و گران شدن سبد مصرفي خانوار به‌ويژه براي كالاهاي ضروري باشد و اين تغيير براي دهك‌هاي پايين درآمدي بيشتر بوده است. در اصل در سال ۱۴۰۱ تركيب هزينه‌ها در كل كشور شامل ۳۸.۰۳ درصد مربوط به مسكن، سوخت و روشنايي، ۲۶.۵ درصد هزينه‌هاي خوراكي و دخاني، ۱۱.۵۹ درصد هزينه‌هاي متفرقه (شامل خدمات آرايش و پيرايش شخصي، لوازم و كالاهاي شخصي بادوام و بي‌دوام، حمايت‌هاي اجتماعي و خدمات مشاوره‌اي)، ۷.۴۵ درصد حمل و نقل و ارتباطات، ۵.۸ درصد بهداشت و درمان، ۳.۵۶ درصد پوشاك و كفش، ۳.۱۲ درصد لوازم خانگي و هزينه نگهداري آن ۱.۰۸ درصد غذاهاي آماده، رستوران و هتل، ۰.۸۸ درصد مربوط به تحصيل و آموزش، ۰.۸۸ درصد تفريحات و سرگرمي و ۱.۱۱ درصد مربوط به فروش كالاهاي بادوام و ساير هزينه‌ها است.
تامين نصف درآمد خانوارها از مشاغل غيرشغلي
در بخش ديگري از اين گزارش به منابع درآمدي خانوار پرداخته شده است. بر اين اساس درآمد خانوارها را مي‌توان به سه گروه درآمدهاي مربوط به مشاغل آزاد، حقوق و دستمزد و درآمدهاي غير شغلي تقسيم‌بندي كرد. درآمدهاي غيرشغلي شامل حقوق بازنشستگي، برآورد اجاره‌بهاي مسكن شخصي و ساير منابع درآمدي نظير اجاره ازمحل كسب، ملك و زمين، درآمد حاصل از سود سپرده، دريافتي ازبيمه و كمك هزينه‌هاي تحصيلي و... تشكيل شده است. بر اساس اين گزارش متوسط درآمد خانوارهاي شهري كل كشور در سال ۱۴۰۱ نشان مي‌دهد ۳۳ درصد كل درآمد مربوط به حقوق و دستمزد، ۱۴ درصد بخش غيركشاورزي، دو درصد مربوط به بخش كشاورزي، ۰.۴۶ درصد از محل يارانه و اكثر سهم يعني ۵۱ درصد مربوط به درآمدهاي غيرشغلي است. به‌طور كلي الگوي درآمد خانوارها نشان مي‌دهد كه در طول سال‌هاي مورد بررسي، تركيب درآمد از مشاغل آزاد به سمت مشاغل غير شغلي سوق پيدا كرده است. اين الگوي درآمدي مي‌تواند نمايانگر اين موضوع باشد كه اكثر درآمد خانوار از بخش‌هايي به دست مي‌آيد كه به نظر مي‌رسد مولد نيستند. همچنين اين اطلاعات حاكي از كاهش سهم درآمد حاصل از يارانه در سال‌هاي گذشته است.
اختلاف درآمد خانوارهاي دهك‌هاي مختلف چقدر است؟
در بخش ديگري از اين گزارش نيز به عنوان معياري براي سنجش نابرابري، اختلاف درآمد خانوارها در سال ۱۴۰۱ مقايسه شده كه نشان مي‌دهد براي خانوارهاي شهري كل كشور، درآمد دهك دهم حدود ۳۰ برابر بيشتر از دهك اول است اين تفاوت براي خانوارهاي روستايي ۱۸.۳ برابر و براي خانوارهاي شهري تهران ۸.۶ برابر است. از طرف ديگر اختلاف درآمد و هزينه متوسط خانوارها در برخي سال‌هاي مورد بررسي بسيار پايين است كه مي‌تواند نشانگر پس انداز كم خانوارها باشد. در اين خصوص با استناد به داده‌هاي سال ۱۴۰۱، ۲۸.۲ درصد خانوارهاي شهري و ۳۲.۵ درصد خانوارهاي روستايي كشور هزينه‌هاي زندگي‌شان از درآمدشان كمتر بوده است.
