درس‌هاي جنگ غزه در شهرسازي
كارشناسان شهرسازي علت آمار تلفات بالاي غيرنظاميان در غزه را، ضعف الگوي شهرسازي از جمله تراكم بالا در ايجاد پدافند غيرعامل مي‌دانند.
كارشناسان شهرسازي علت آمار تلفات بالاي غيرنظاميان در غزه را، ضعف الگوي شهرسازي از جمله تراكم بالا در ايجاد پدافند غيرعامل مي‌دانند.
به گزارش مهر در جنگ اخير غزه با متجاوزان صهيونيستي، آمار تلفات غير نظاميان فلسطيني در غزه بسيار بالا بوده است. فارغ از آنكه رژيم جعلي اسراييل از سلاح‌هاي كشتار جمعي به منظور نسل‌كشي مردم مظلوم غزه استفاده مي‌كند، اما آرايش فضاهاي ساختماني و مدل توسعه شهري غزه اين بستر را براي دشمنانشان فراهم كرده تا با گرفتن تلفات بسيار بالا و فشار رواني تاب‌آوري مردم غزه را كاهش دهند. تراكم شهر غزه به عنوان يكي از بخش‌هاي باريكه غزه با ۴۵ كيلومتر مساحت و جمعيت ۶۰۰ هزار نفر، ۱۳۳ نفر بر هكتار است. همين تراكم بالا و ساختمان‌هاي بلندمرتبه علاوه بر اينكه غزه را سومين منطقه پرتراكم جهان كرده است، تبديل به يك نقطه ضعفي شده كه دشمنان وحشي اين مردم مظلوم از آن براي نسل‌كشي فلسطينيان استفاده كنند. مشخصاً اگر مدل توسعه شهري غزه به گونه‌اي ديگر بود يعني ساختمان‌ها با طبقات كمتر ساخته شده بودند، هزينه حمله به اين منطقه براي اسراييل بسيار بالاتر از حال حاضر تمام مي‌شد كه در نتيجه مي‌توانست در عين پايين آوردن خسارات مادي و تلفات جاني، بازدارندگي نسبي در مقابل حملات ايجاد كند.
علت تراكم بالاي غزه قابل درك است چرا كه اين شهر به دليل اشغال متجاوزان با محدوديت اراضي مواجه است. به عبارت بهتر، اراضي كل كشور فلسطين به غصب متجاوزان درآمده است لذا مساحت آن نمي‌تواند به تناسب رشد جمعيت افزايش پيدا كند. در نهايت براي مديران شهري غزه راهي جز ساخت سازه‌هاي بلند به منظور تأمين مسكن مورد نياز، نمي‌ماند.
البته كه فقط مساله جنگ و تهديدات نظامي مطرح نيست، معماري غير استاندارد و غير منطبق بر اصولي همچون مكان گزيني و جانمايي بهينه ساختمان و معماري داخلي ساختمان‌ها در ارتباط با پدافند غير عامل است. از طرفي كشور ايران به عنوان يكي از كشورهاي زلزله‌خيز جهان محسوب مي‌شود كه اين شرايط باعث مي‌شود، مساله ايمن‌سازي ساختمان‌ها و بناهاي مسكوني و صنعتي در مقابل زلزله در اولويت ويژه متوليان امر مسكن و صنعت قرار گيرد و لزوم توجه به اين امر را چند برابر مي‌كند. بنابراين سوال اصلي و مهم در شرايط كنوني اين است كه وضعيت شهرسازي كشورمان از نظر پدافند غيرعامل چگونه است؟
افزايش هزينه جنگ براي دشمن
وقتي دامنه جنگ به مناطق مسكوني كشيده شود، سرنوشت جنگ را تاب‌آوري مردمانش تعيين مي‌كند. مردمي كه بتوانند در برابر جنگ رواني مقاومت كنند، در ميدان جنگ نظامي نيز پيروز خواهند شد. يكي از حربه‌هاي دشمن براي ايجاد و افزايش فشار رواني و درهم شكستن مقاومت مردم، بالا بردن تلفات جاني آن‌هم از غيرنظاميان است.
در اين ميان، از مهم‌ترين عوامل افزايش‌دهنده تلفات انساني در حملات نظامي به مناطق شهري، بافت شهري و الگوي توسعه شهرهاست. معماري غير استاندارد و غير منطبق مساكن بر با اصولي همچون مكان‌گزيني و جانمايي بهينه ساختمان، پراكندگي مناسب بنا، معماري داخل ساختمان در ارتباط با پدافند غير عامل بوده و در ايجاد امنيت پايدار موثر است. همچنين آرايش فضاهاي ساختماني و نحوه ارتباط با پيرامون، امكانات ويژه‌اي را براي نجات جان افراد ايجاد نموده و باعث بهبود عملكرد سيستم و كاهش آسيب‌پذيري آن مي‌شود.
بنابراين مدل توسعه شهرها، تعيين طرح هندسي بناها در آن و پيش‌بيني فضا به منظور امدادرساني براي هر ساختمان در زمان صلح و جنگ از جمله مولفه‌هاي بهينه معماري ساختمان و شهرسازي از منظر پدافند غير عامل است.
برنامه‌ريزي صحيح شهري تأثيرش را حتي در محاسبات دشمن نيز مي‌گذارد. در شرايطي كه دشمن بتواند با حمله مناطق شهري پرتراكم تلفات سنگين جاني بر دست طرف مقابل بگذارد، به احتمال زياد از اين گزينه چشم‌پوشي نخواهد كرد، در مقابل اگر پهنه‌بندي شهر بر اساس اصول پدافندي باشد و به عبارت ساده‌تر سازه‌هاي بلندمرتبه در شهر كمتر باشد و خانه‌ها با طبقات محدود ساخته شده باشند، در آن شرايط كار براي دشمن سخت خواهد بود، چرا كه گرفتن تلفات جاني غير نظامي در چنين ساختار شهري بسيار مشكل است. شايد يكي از عواملي كه اسراييلي‌ها خانه‌هاي مسكوني‌شان در قالب تك طبقه و شهركي ساخته مي‌شود همين مساله باشد.
مدل توسعه شهر تعيين‌كننده امنيت پايدار
حسين كامران، داوود اميني، حسن حسيني اميني در پژوهشي با عنوان كاربرد پدافند غير عامل در برنامه‌ريزي مسكنِ شهري به اهميت مسكن و شهرسازي در بالا بردن امنيت پايدار پرداختند. بر اساس نتايج اين پژوهش، اصلي‌ترين راهبرد در برنامه‌ريزي شهري، كاهش آسيب‌پذيري بالاي ساختمان‌هاست كه به موجب برنامه‌ريزي ناصحيح در حوزه مسكن، ساختاربندي و آرايش فضايي نامناسب، مشكلات مهندسي ساختمان (سازه‌ها و استحكامات ناامن)، معماري نامناسب (عدم پيش‌بيني پناهگاه، فضاهاي باز و…)، شبكه‌هاي ارتباطي غيراستاندارد و… است.
بنابراين، رعايت اصول كليدي پدافند غيرعامل در ساختمان‌ها زمين‌هاي براي توسعه امنيت پايدار در مناطق شهري تلقي مي‌شود مسكن از شاخص‌هايي است كه در مرگ و مير ناشي از تهاجم نظامي به شهرها اثرگذار است. زيرا مسكن به عنوان خمير مايه ساختار و بافت شهرها است. مقوله مسكن گسترده و پيچيده بوده و ابعاد متنوعي دارد. مسكن يك مكان فيزيكي است و به توزيع فضايي ساختمان‌ها، چگونگي كنار هم قرارگيري و تركيب عناصر و عملكردهاي اصلي ساختمان‌ها در بافت‌هاي شهري، ساختار مسكوني شهر را شكل مي‌دهد. تقسيمات كالبدي ساختار شهري (كوي، محله، برزن و منطقه) تا حدودي تابع ساختار فضايي سكونتگاه‌ها ست. در نتيجه، پراكنش مناسب ساختمان‌ها از گسترش اماكن تك مركزي مسكوني ممانعت كرده و متعاقب آن در كاهش ميزان تلفات جاني ساكنان مناطق شهري در حملات همه‌جانبه نظامي (زميني، هوايي و دريايي) نقش برجسته‌اي ايفا مي‌كند. طراحي مناسب محوطه‌ها بر اساس تراكم ساختمان‌ها و تعداد ساكنان، ايجاد فواصل ايمني و فضاهاي حائل بين ساختمان‌ها براي ساخت جانپناه‌ها، پناهگاه‌ها، چيدمان مبلمان شهري مناسب و مستحكم و… جهت در امان ماندن از اثرات موج انفجار و ريزش آوار از اساسي‌ترين پيش‌بيني‌ها در برنامه‌ريزي مسكن بر اساس اصول حاكم بر پدافند غير عامل شهري است. تراكم يكنواخت ساختمان‌ها و توزيع متعادل تعداد واحدهاي مسكوني بر اساس وسعت و محدوده توسعه پيراموني اماكن بر درجه ايمني شهرها مي‌افزايد.
همانطور كه اشاره شد، غزه با ۴۵ كيلومتر مربع مساحت و ۶۰۰ هزار نفر جمعيت، تراكمي معادل با ۱۳۳ نفر بر هكتار دارد. تراكم تهران با عددي نزديك به ۱۴۰ نفر بر هكتار بيشتر از شهر غزه است. در حالي كه طبق اسناد آمايش سرزميني كشور ايران در تأمين زمين مشكلي ندارد. ايران به دليل استفاده از يك درصد زمين‌هاي قابل سكونت در كشور، جمعيت خود را در مساحت بسيار كم و با تراكم بالا بارگذاري كرده است. آنچه بررسي تغيير تراكم طي ۴۰ سال گذشته در برخي كلان‌شهرهاي كشور نشان مي‌دهد حاكي آن است كه مديران شهري پافشاري و اصرار عجيبي بر توسعه عمودي تمامي شهرها دارند.
وضعيت نهضت ملي مسكن
متأسفانه طبق بررسي‌هاي صورت گرفته از آمار منتشر شده از وضعيت نهضت ملي مسكن، اين پروژه نيز با رويكرد توسعه عمودي در حال اجرا است. بنابراين سوال مهمي مطرح خواهد شد: با كدام الگوي شهرسازي، شهرهاي ايران و خصوصاً كلان‌شهرها به صورت عمودي توسعه يافته و متراكم شده‌اند؟ با توجه به اين نكته كه كشور ايران جزو پهناورترين كشورهاي جهان به شمار مي‌آيد و مي‌توان با استفاده از اراضي آن براي توسعه افقي شهرها پدافند كشور را هم تقويت كرد، با چه منطق شهرسازي و پدافندي كشور زلزله‌خير ايران در خاورميانه كه از ملتهب‌ترين مناطق جهان محسوب مي‌شود، بايد با مدل عمودي شهرهايش توسعه يابد؟ غزه اگر تراكم ۱۳۳ نفر بر هكتار را دارد اين به دليل محدوديت زمين به واسطه غصب آن توسط متجاوزان است؛ اما در ايران، چرا با چنين پديده‌اي مواجه هستيم؟
