آیا بیکاری واقعا کاهش یافته است؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ بیکاری در ۵ سال گذشته روندی نزولی داشته، این در حالی است که در همین بازه زمانی نرخ مشارکت اقتصادی نیز به‌طور کلی کاهشی بوده است.
در فاصله سالهای 1384 تا 1402، نرخ بیکاری نوسانات بسیاری را تجربه کرده است. در زمستان 89 نرخ بیکاری به 14.6 درصد رسید. این عدد بیشترین نرخ بیکاری ثبت شده در 19 سال مورد بررسی است و نشان می‌دهد از هر 100 ایرانی که تمایل به کار کردن دارند و در سن کار نیز هستند، تقریبا 15 نفر در جستوجوی شغلی ناکام ماندهاند.
به گزارش اکوایران، به طور کلی از سال 97 روند نرخ بیکاری نزولی شد و سرانجام در پاییز امسال به 7.6 درصد رسید. نرخ بیکاری برآورد شده در پاییز امسال پایین‌ترین نرخ بیکاری در 19 سال گذشته محسوب می‌شود. اما این کاهش نرخ بیکاری لزوما به معنی بهبود شرایط بازار کار نیست.
کاهش بیکاران در بازار کار می‌تواند از دو پدیده نشات بگیرد. اولین عامل، افزایش اشتغال است. دومین عامل، در نتیجه دلسرد شدن شماری از افراد در سن کار نسبت به یافتن شغل مناسب رخ می‌دهد. در واقع در این حالت افراد شغل مناسب خود را پیدا نمی‌کنند. لذا از ورود به بازار کار منصرف شده و از جمعیتی که در محاسبات «فعال» در نظر گرفته می‌شود، خارج شده در نتیجه جزء بیکاران شمرده نمی شوند.
نرخ بیکاری نسبت جمعیت بیکار به جمعیت فعال اقتصادی است، و چنانچه فردی دارای شغل نباشد و از جمعیت فعال اقتصادی خارج شود، در محاسبه نرخ بیکاری محسوب نمی‌شود.
پس برای آنکه بدانیم بازار کار در چه بازه زمانی بهبود یافته و در کدام دوره رو به وخامت رفته، لازم است نرخ بیکاری و نرخ مشارکت را در کنار هم بررسی کنیم. از همین رو وقتی مشاهده می‌شود که در 5 سال گذشته نرخ بیکاری نزولی بوده بایستی دید نرخ مشارکت چه تغییری کرده است.
نگاهی به داده‌های نرخ بیکاری و نرخ مشارکت و مقایسه آنها با یکدیگر نشان می‌دهد، از بهار 84 تا پایان سال 90، بازار کار ایران حال خوبی نداشته است. در سال 94 تا 97، به دلیل انتظارات مثبت در اقتصاد ایران ناشی از توافق برجام، نرخ مشارکت افزایش یافته و افراد بیشتری در جستوجوی شغل بودند و وارد بازار کار شدند. اما بازار کار ایران توان پاسخ‌گویی به ورود این جمعیت متقاضی کار را نداشت و در نتیجه نرخ بیکاری افزایش یافت.
نرخ بیکاری و مشارکت اقتصادی در یک نگاه
بر اساس تعاریف مرکز آمار ایران، مجموع افراد 15 ساله و بیشتر به عنوان افراد در سن کار دسته‌بندی می‌شوند. اما تمام افراد در سن کار تمایل و یا توان حضور در بازار کار را ندارند. لذا به آن دسته از افراد 15 ساله و بیشتر که تمایل و توان برای حضور در بازار کار را دارند و به این منظور اقدام به جستوجوی شغلی کرده و یا جایی مشغول کار شده‌اند، جمعیت فعال گفته شده است. از محاسبه نسبت افراد فعال به کل جمعیت در سن کار، نرخ مشارکت اقتصادی حاصل می‌شود.
نگاهی به ارقام منتشر شده توسط مرکز آمار از سال 1384 تا سال 1402 نشان می‌دهد میانگین نرخ مشارکت در این دوره 19 ساله، 42.5 درصد بوده است. به عبارت دیگر طی سالهای مورد بررسی به طور میانگین از هر 10 ایرانی 4 نفر تمایل به کار کردن داشته‌اند. بنابراین به جستوجوی شغل پرداخته و یا مشغول به کار بوده‌اند.
باید توجه داشت که تمام جمعیت فعال که در جستوجوی شغل هستند، موفق به یافتن کار نمی‌شوند. بنابراین جمعیت فعال از دوگروه «جمعیت بیکار» و «جمعیت شاغل» تشکیل شده است. از محاسبه نسبت بیکاران به نسبت جمعیت فعال، نرخ بیکاری حاصل می‌شود. بر همین اساس می‌توان گفت بیکاری که در جستوجوی کار نباشد، اصلا در جمعیت فعال اقتصادی محاسبه نمی‌شود و در نتیجه در نرخ بیکاری نیز محاسبه نخواهد شد.
نرخ بیکاری یکی از شاخص‌های مهم بازار کار است. بالا بودن این نرخ نشان‌دهنده عدم استفاده کافی از ظرفیت نیروی کار عرضه شده است. همچنین نوسانات زیاد نرخ بیکاری از نااطمینانی و عدم پایداری در بازار کار نشات می‌گیرد. نرخ بیکاری ایران طی سالهای 1384 تا 1402، بین 7.6 تا 14.6 تغییر کرده که نوسان زیادی محسوب می‌شود. اما این نوسانات در سالهای مختلف چگونه بوده است؟
نرخ بیکاری در پاییز امسال رکورد زد
نوسانات نرخ بیکاری طی سالهای 1384 تا 1402، روند مشخصی ندارد. اما به صورت کلی می‌توان گفت این نرخ در 19 سال اخیر دو دوره تاریک و روشن را تجربه کرده است.
دوره اول؛ صعود نرخ بیکاری به قله 14.6 درصدی
از سال 85 تا سال 95، نوسانات رشد اقتصادی بسیار زیاد بود. به طوری که در سال 91 رشد اقتصادی برای نخستین بار طی یک دهه منفی شد. این عدم رشد اقتصادی مناسب با نااطمینانی و التهاب در فضای اقتصاد همراه و منجر به آن شد که روند نرخ بیکاری از سال 87 تا بهار 96 صعودی شود.
همچنین درنتیجه تب‌و‌تاب بسیار در فصای اقتصادی، نرخ بیکاری در زمستان 89 به بیشترین مقدار خود طی سالهای 84 تا پایان پاییز 1402 رسید و رقم 14.6 درصدی را ثبت کرد. به این معنا که در زمستان 89 از هر 100 ایرانی در سن کار، حدود 15 نفر آنها در جستوجوی شغلی ناکام مانده و در شمار بیکاران قرار گرفته‌اند که بیکاری بی‌سابقه‌ای در 19 سال مورد بررسی محسوب می‌شود.
دوره دوم؛ نرخ بیکاری به کمترین مقدار خود رسید
از سال 95 نرخ بیکاری روند نزولی به خود گرفت. بیشترین نرخ بیکاری از سال 95 تا پاییز 1402، در تابستان 95 و به میزان 12.7 درصد ثبت شد. این روند نزولی پس از آن ادامه یافت تا در نهایت پاییز امسال نرخ بیکاری به کمترین مقدار خود در 19 سال مورد بررسی رسید و رقم 7.6 درصدی را تجربه کرد. اما آیا این کاهش نرخ بیکاری خبر از بهبود بازار کار می‌دهد؟
باید توجه داشت بخشی از تغییرات نرخ بیکاری در سالهای اخیر متاثر از تغییر محاسبات مرکز آمار است. چرا که در سال 98 مرکز آمار سن اشتغال و برخی محاسبات مربوط به بیکاری را تغییر داد.
افزون بر آن کاهش نرخ بیکاری می‌تواند از دو دلیل نشات بگیرد. اول آن که اگر تعداد بیکاران کم شود، نرخ بیکاری کاهش مییابد. این پدیده می‌تواند متاثر از رشد اقتصادی و پایداری آن، کاهش نااطمنیانی و پویایی فضا باشد. دلیل دوم آنکه تعدادی از افراد فعال در بازار کار از جستوجوی شغل ناامید شوند و دیگر در جستوجوی کار نباشند. در نتیجه جمعیت افراد فعال کاهش مییابد و نرخ بیکاری کمتر می‌شود. این حالت نه تنها خبر از وضعیت پایدار و رو به بهبود اقتصاد نمی‌دهد، بلکه تصویر نامناسبی از فضای اقتصادی و نااطمینانی و التهاب موجود درآن است.
بنابراین لازم است برای ارائه تصویر بهتر از شرایط بازار کار، نرخ بیکاری و نرخ مشارکت در کنار یکدیگر بررسی شوند. در این‌صورت چنانچه در برهه‌هایی نرخ بیکاری کاهش و نرخ مشارکت افزایش یابد، نشانه بهبود نسبی وضعیت بازار کار است. در صورت افزایش نرخ بیکاری و کاهش نرخ مشارکت نیز وضعیت بازار کار رو به وخامت رفته است.
حال بازار کار اقتصاد ایران بهتر است
بررسی‌ها نشان می‌دهد در فاصله سالهای 84 تا 91 نرخ مشارکت روند نزولی داشته است. به بیان دیگر نرخ مشارکت در این سال‌ها کمتر شده است. همچنین همان‌طور که پیشتر اشاره شد نرخ بیکاری از سال 84 تا سال 90 روند صعودی داشته است. این کاهش نرخ مشارکت در کنار افزایش نرخ بیکاری می‌تواند نتیجه رکود اقتصادی، غیرفعال شدن گروهی از جمعیت و عدم‌انگیزه برای ورود به بازار کار در نتیجه دلسردی افراد باشد که تصویر تاریکی از وضعیت بازار کار به دست می‌دهد.
در فاصله سالهای 94 تا 97، نرخ بیکاری و نرخ مشارکت هردو روند صعودی داشته‌اند. به عبارت دیگر در این سال‌ها تعداد جمعیت فعال بیشتر شد و هم‌زمان تمایل افراد برای ورود به بازار کار نیز افزایش یافت. اما بازار کار ایران توانایی جذب این جمعیت مشتاق را نداشته است.
از بهار تا پاییز 1402، نرخ بیکاری در هر فصل نسبت به فصل قبل کاهش و نرخ مشارکت در هر فصل نسبت به فصل قبل افزایش یافته است. لذا می‌توان گفت در سال جاری بازار کار رو به بهبود رفته است و حال آن بهتر است.
