امريكا چطور در مهار چين براي خريد نفت ايران شكست ‌خورد

طبق گزارش واشنگتن‌پست چين با خريد 91 درصد از نفت صادراتي ايران، تنها كشوري است كه بعد از اعمال‌ تحريم امريكا، خريد نفت از ايران را نه تنها حفظ كرده بلكه 75 درصد نيز افزايش داده است. «چين، دوست دوران سختي‌ها است» اين جمله را نه دولتمردان فعلي، بلكه محمدجواد ظريف وزير سابق امور خارجه ايران بعد از خروج امريكا از برجام و هر چند دير؛ ولي بالاخره در مراسم امضاي سند همكاري 25 ساله اذعان مي‌كند. واشنگتن‌پست اخيرا در گزارشي عنوان كرده كه در سال 2023، ميزان 91 درصد از نفت ايران به مقصد چين صادر شده و چيني‌ها تنها خريدار جدي نفت ايران در شرايط تحريم هستند. به بيان ديگر، از مجموع بيش از 10 خريدار نفت ايران در سال 2017 (قبل تحريم دوره دوم)، فقط چيني‌ها هستند كه خريد نفت از ايران را نه تنها حفظ كرده بلكه سهم خود از سبد صادراتي ايران را 65 درصد افزايش داده‌اند. طبق گزارش موسسه كپلر، بعد از امضاي سند همكاري 25 ساله، رقم صادرات نفت ايران به چين به يك ميليون و 235 هزار بشكه افزايش يافته است؛ اين ميزان حتي 75 درصد بيشتر از خريد چيني‌ها از ايران در شرايط غيرتحريمي (برجام) است. بدين‌ترتيب، ميزان درآمد نفتي ايران از چين در سال 2023 حدود 33 ميليارد دلار برآورد مي‌شود، 10 برابر سال 2020؛ عددي كه با آن مي‌توان خطوط راه‌آهن ايران را 200 درصد افزايش و توسعه داد و 24 هزار كيلومتر خط ريلي جديد ساخت. اما چين بزرگ‌ترين شريك تجاري (غيرنفتي) ايران نيز هست و طبق آمار گمرك، بيشترين ميزان صادرات كشور در سال 1401 با رقم 14.6 ميليارد دلار و سهم 27.4 درصدي به مقصد چين بوده است. همچنين چين در جايگاه دومين كشور براي واردات كالاي موردنياز ايران نيز قرار دارد. هر چند اخيرا خبرگزاري رويترز از كاهش 8.5 دلاري تخفيف هر بشكه نفت ايران در بازار چين خبر داده، اما اين اعتقاد وجود دارد كه حفظ تجارت نفت با ايران يك سياست منفعت‌جويانه از طرف دولت چين است. رضا كريمي اقتصاددان معتقد است در شرايط فعلي وابستگي يكطرفه به چين منجر به سوءاستفاده چيني‌ها در خريد نفت ايران شده است. در مقابل مجيد شاكري اقتصاددان مي‌گويد كه تداوم خريد نفت ايران براي چين اهميت راهبردي دارد. به گفته اين اقتصاددان، طبق اسناد امنيت ملي امريكا هم‌اكنون «مهار چين» بالاترين اولويت امريكايي‌هاست و آنها در پروژه ‌مهار چين‌ نياز دارند كه مانع صادرات نفت ايران به چين شده تا جلوي تنوع مبادي واردات انرژي چين را گرفته و به آنها ضربه بزنند كه البته با اين شرايط كارشان سخت است. ‌فقدان يك «شبكه رسمي پرداخت» بين دولت ايران و چين مانع توسعه تجارت دو كشور شده و هزينه دور زدن تحريم را در قالب ارايه تخفيف به شركت‌هاي كوچك واسطه‌گر افزايش مي‌دهد. اخيرا دولت سيزدهم تلاش كرده با تقويت سازوكار تهاتر نفت با تامين مالي از چين مسيري براي تسويه مالي باز كند، ايده‌اي كه در صورت تقويت مي‌تواند روابط دو كشور را وارد فاز راهبردي كند.