محروميت خط آهن راهبردي از دلارهاي نفتي

گروه راه و شهرسازي|

با وجود گذشت تقريبا 9 ماه از امضاي توافقنامه احداث راه‌آهن رشت – آستارا ميان ايران و روسيه، هنوز در عمل اتفاق ملموسي در اين زمينه رخ نداده است. بر اساس اين توافقنامه، قرار است اين خط آهن راهبردي 162 كيلومتري با سرمايه‌گذاري 1.6 ميليارد يورويي روسيه در مدت ۴۸ ماه احداث شود.

به گزارش «تعادل»، در حالي توافقنامه احداث راه‌آهن به مبلغ 1.6 ميليارد يورو در اواخر ارديبهشت سال جاري ميان ايران و روسيه منعقد شد كه تا پيش از انعقاد آن، مسوولان وزارت راه و شهرسازي، تامين مالي احداث اين خط راه آهن ملي با اثرگذاري بين‌المللي را منوط به جذب سرمايه خارجي مي‌كردند. با وجود اين، هفته گذشته، صندوق توسعه ملي 2 ميليارد دلار با هدف تزريق به فرايند ساخت مسكن دولتي، در بانك مسكن سپرده‌گذاري كرد و 2 ميليارد دلار نيز از طريق تهاتر با حواله‌هاي نفتي به وزارت راه و شهرسازي (با هدف خريد هواپيما و توسعه حمل و نقل عمومي) پرداخت كرد. همچنين مديرعامل صندوق توسعه ملي در گفت‌وگويي براي پرداخت 2 ميليارد دلار ديگر به بانك مسكن اعلام آمادگي كرد و گفت، مديريت اين صندوق تمايل دارد مانده 15 تا 20 ميليارد دلاري آن را به صفر برساند و تمام منابع را در توسعه كشور به كار بگيرد، چرا كه به گفته او، در هيچ كجاي دنيا صندوق‌ها منابع خود را در بانك‌ها نگه نمي‌دارند تا با آن عكس يادگاري بگيرند! اين همه در حالي است كه بر اساس قوانين موجود، هر سال ۲۰ درصد از درآمدهاي نفتي در صندوق يادشده ذخيره مي‌شود تا با استفاده از منابع آن، اقتصاد ايران در برابر شوك‌هايي همچون كاهش قيمت نفت و شوك تحريم مقاومت داشته باشد و گرفتار نوسان‌هاي شديد نشود. با وجود اين، اينك سوال اين است كه اگر قرار بر هزينه كردن منابع صندوق يادشده در توسعه زيرساخت‌هاي كشور باشد، چرا خط راه آهن رشت-آستارا بايد معطل طرف خارجي بماند؟ چرا ايران راسا و در مدت بسيار كمتر از 48 ماه نمي‌تواند با پول خود و با نيروهاي انساني تشنه كار و خدمت به كشور، اين پروژه بسيار مهم را به ثمر برساند؟ آيا اهميت احداث اتصال ريلي كريدور شمال- جنوب از احداث مسكن دولتي كمتر است؟

به گزارش «تعادل»، گذرگاه ريلي شمال – جنوب يكي از مسيرهاي اصلي ترانزيت كالا از جنوب آسيا به شمال اروپا بشمار مي‌رود كه احداث آن از بيش از دو دهه پيش در دستور كار بوده است. مسير غربي كريدور شمال – جنوب كه كشورهاي روسيه، جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان را شامل مي‌شود از نظر ريلي داراي يك حلقه مفقوده‌اي به مسافت ۱۶۲ كيلومتر بين رشت و آستارا بود كه با امضاي اين توافق و احداث اين مسير ريلي عملاً جنوب آسيا به شمال اروپا متصل خواهد شد.

تكميل كريدور شمال- جنوب علاوه بر توسعه ترانزيت بين‌المللي و استفاده از ظرفيت‌هاي سرزميني، يك منبع درآمد پايدار براي ايران است و پيش‌بيني مي‌شود با راه‌اندازي راه‌آهن رشت-آستارا و عملياتي شدن كريدور شمال- جنوب، ايران بتواند سالانه حدود ۲۰ ميليارد دلار درآمد از اين مسير ترانزيتي كسب كند.

تاكيد بر شتاب‌دهي به پروژه

در تازه‌ترين رويداد، مهدي صفري، معاون هماهنگي ديپلماسي اقتصادي وزارت امور خارجه كه براي شركت در نخستين نشست نمايندگان كشورهاي عضو بريكس در سال ۲۰۲۴ در مسكو حضور دارد، در ديدار با برخي مقامات روسيه، موضوع امضاي قرارداد اجرايي موافقت‌نامه ساخت راه آهن رشت – آستارا را پيگيري كرد.

به گزارش ايرنا، صفري در ديدارهاي جداگانه با ايگور لويتين دستيار رييس‌جمهوري روسيه و دميتري ازبروف معاون وزير حمل و نقل اين كشور با اشاره به تأكيد روساي جمهوري ايران و روسيه بر شتاب بخشي آغاز عمليات اجرايي ساخت اين خط ريلي، بر حل و فصل هر چه سريعتر مسائل باقيمانده در راستاي امضاي قرارداد اجرايي اين موافقت‌نامه تأكيد كرد.

در اين ديدارها كه با حضور كاظم جلالي سفير ايران در مسكو برگزار شد، اجرايي شدن اين موافقت‌نامه كه ارديبهشت‌ماه ۱۴۰۲ در تهران به امضاي وزيران حمل و نقل دو كشور رسيد، مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.

بنا بر اين گزارش، مقامات روسي نيز ضمن اشاره به مذاكرات كارشناسي با همتايان ايراني خود و مشكلات موجود، خواستار رفع موانع موجود شدند كه صفري نيز بر پيگيري موضوع از مقامات مسوول ايراني تا زمان رفع چالش‌ها تاكيد كرد.

بر اساس اين گزارش، موافقت‌نامه ساخت راه‌آهن رشت – آستارا ۲۷ ارديبهشت ۱۴۰۲ بين نمايندگان دو ايران و روسيه در تهران به امضا رسيد. مسير غربي كريدور شمال – جنوب كه كشورهاي روسيه، جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان را شامل مي‌شود، در بخش ريلي داراي حلقه مفقوده‌اي به مسافت ۱۶۲ كيلومتر بين رشت و آستارا است كه با امضاي اين توافق و احداث اين مسير ريلي تكميل و عملاً جنوب آسيا از طريق ارتباط ريلي بين سن پترزبورگ و خليج فارس به شمال اروپا متصل خواهد شد.

كريدور شمال – جنوب كه در آغاز راه، محصول اراده و عزم روسيه، ايران و هند در سال ۲۰۰۰ ميلادي براي ايجاد گذرگاه حمل و نقل بار بود، در طول سال‌هاي بعد، شاهد پيوستن شمار ديگري از كشورها به اين مسير ترانزيتي بود. آنچه براي اين كشورها در پيوستن به اين مسير ترانزيتي انگيزه بخش است، اين است كه مسيرهاي متداول براي ارسال كالا از هند به سمت سن پترزبورگ روسيه كه از كانال سوئز عبور مي‌كند، حدود ۱۴ هزار و ۵۰۰ كيلومتر طول دارد اما كريدور ايران در اين مسير تنها 7 هزار و ۲۰۰ كيلومتر است كه بهره‌گيري از اين ظرفيت، ۴۰ درصد زمان ترانزيت و ۳۰ درصد هزينه‌هاي حمل و نقل را كاهش مي‌دهد.

اميدي كه محقق نشد

پيش از اين، ازبروف معاون وزير حمل و نقل فدراسيون روسيه ۲۰ مرداد ۱۴۰۲ در ديدار با سفير ايران در مسكو ابراز اميدواري كرده بود كه عمليات ساخت راه‌آهن رشت-آستارا تا پايان سال ۲۰۲۳ ميلادي (اوايل دي ۱۴۰۲) آغاز شود. الكسي اورچوك معاون نخست وزير روسيه نيز چهارم آبان ۱۴۰۲ با اشاره به مذاكرات ميخاييل ميشوستين نخست‌وزير روسيه و محمد مخبر معاون اول رييس‌جمهوري اسلامي ايران درباره تكميل حلقه مفقوده ريلي كريدور شمال – جنوب گفته بود: اپراتور روسي خط راه آهن رشت - آستارا در ايران، كارهاي مقدماتي براي اجراي اين پروژه را آغاز كرده است.

پس از آن شايعاتي درباره عقب‌نشيني روس‌ها از اجراي اين پروژه مطرح شد كه برخي مقامات دو كشور اين موضوع را رد كردند. جمعي از مديران وزارت حمل و نقل فدراسيون روسيه نيز بيستم آذرماه ۱۴۰۲، در نشستي با سفير ايران و استاندار گيلان، به ارايه نقشه مقدماتي راه‌آهن رشت- آستارا پرداختند و اعلام كردند كه روسيه آماده اعزام كارشناسان به ايران براي آغاز مطالعات زمين‌شناسي اين خط ريلي است.

ساپتكو مديركل همكاري‌هاي بين‌المللي وزارت حمل و نقل روسيه در آن نشست از اراده جدي اين كشور براي اجراي تعهدات خود در ساخت راه‌آهن رشت – آستارا سخن گفته و تصريح كرده بود: اعزام كارشناسان روس به ايران براي انجام مطالعات زمين‌شناسي اين خط ريلي در دستور كار است. معاون اول رييس شركت راه‌آهن روسيه نيز در آن نشست با ارايه نقشه مقدماتي خط ريلي رشت – آستارا، تأكيد كرد: با توجه به تأكيد سران دو كشور بر اجراي سريع‌تر اين خط ريلي، حق تعلل در اين امر را نداريم. پاولف در اين رابطه ابراز اميدواري كرد كه زمين‌هاي مورد نياز براي ساخت اين خط ريلي، هر چه سريع‌تر تخصيص يابد تا عمليات ساخت آن پس از انجام مطالعات زمين‌شناسي آغاز شود.