اف‌اي‌تي‌اف ايراني!
در شرايطي كه عدم پيوستن ايران به گروه مالي اف‌اي‌تي‌اف باعث شده در سال‌هاي گذشته نام ايران در فهرست سياه اين گروه قرار گيرد و با وجود نامه اخير وزير اقتصاد و اعمال دستور جديد در اين حوزه همچنان ايران در كنار تعداد محدودي از كشورهاي ديگر به عضويت اين گروه در نيامده، حالا رييس كل بانك مركزي مي‌گويد كه بايد براي مبارزه با پولشويي و استفاده از خدماتي مانند سوييفت به سمت راهكارهاي داخلي حركت كنيم.
در شرايطي كه عدم پيوستن ايران به گروه مالي اف‌اي‌تي‌اف باعث شده در سال‌هاي گذشته نام ايران در فهرست سياه اين گروه قرار گيرد و با وجود نامه اخير وزير اقتصاد و اعمال دستور جديد در اين حوزه همچنان ايران در كنار تعداد محدودي از كشورهاي ديگر به عضويت اين گروه در نيامده، حالا رييس كل بانك مركزي مي‌گويد كه بايد براي مبارزه با پولشويي و استفاده از خدماتي مانند سوييفت به سمت راهكارهاي داخلي حركت كنيم.
هرچند مجمع تشخيص مصلحت نظام در سال‌هاي گذشته نظر قطعي و نهايي خود درباره لوايح اف‌اي‌تي‌اف را صادر نكرده اما به نظر مي‌رسد كه لااقل در كوتاه‌مدت پيوستن ايران به اين گروه در رديف اولويت‌هاي تصميم‌گيران قرار ندارد. هرچند بسياري از فعالان اقتصادي در سال‌هاي گذشته عضويت در اين گروه را به عنوان يك اولويت مهم در مسير توسعه تجارت كشور در نظر گرفته‌اند اما به نظر مي‌رسد كه همچنان نظر مخالفان عضويت در آن قدرت بيشتري را در ميان تصميم‌گيران دارد.
در چنين شرايطي رييس كل بانك مركزي مي‌گويد كه بايد به سمت استفاده از ايده‌هاي بومي در اين حوزه حركت كرد. هرچند فرزين تاكيد كرده كه انتقال فرآيندهاي اقتصادي از غرب به سمت شرق دشوار است اما در عين حال تاكيد كرده كه اين ايده همچنان در دولت پيگيري مي‌شود. محمدرضا فرزين در مراسم اختتاميه دهمين همايش سالانه اقتصاد مقاومتي كه امروز در بانك مركزي برگزار شد، با بيان اينكه به عنوان بانك مركزي هدف‌مان تقويت ريال است، گفت: كشور ما يك كشور باز از نظر شاخص‌هاي اقتصادي است. سهم حجم صادرات و واردات‌مان در GDP و مراودات مالي ما با دنياي خارج بالاست. از آنجا كه يك كشور باز هستيم دائما تحت تاثير نرخ ارز بر اقتصاد كشور قرار مي‌گيريم. وي ادامه داد: قبل از تحريم، فعاليت‌هاي تجاري خود را بدون مشكل انجام مي‌داديم و به جاي مراودات مالي، مراودات تجاري بالايي با ساير كشورها داشتيم و تراز ما مثبت بوده است، تحريم‌ها باعث شد نقشه تجاري ما تغيير كند و نظام تجاري ما از غرب به شرق رفت؛ نقل و انتقال ارزي ما هم به‌دليل تحريم‌ها از نظام بانكي خارج شده و برنامه‌ريزي براي آن سخت‌تر شده است؛ اما نظام مالي ما همچنان در غرب است. رييس كل بانك مركزي با بيان اينكه براي تقويت حكمراني ارزي بايد ابزارهاي لازم براي نقل و انتقال ارزي را تقويت كنيم، گفت: تلاش ما اين بوده كه از اين ابزارها براي حفظ سهم تجارت خود استفاده كنيم. البته ارزيابي كلي نشان مي‌دهد كه چندان بد عمل نكرديم. سال گذشته نزديك به ۲۰۰ ميليارد دلار تجارت ما به‌صورت رسمي و غيررسمي بوده كه با توجه به تحريم عدد خوبي است؛ اما هنوز نتوانستيم حضور تخصصي حرفه‌اي و نهادي مالي خود در غرب را به شرق ببريم. البته شرايط ما تحريمي است و اينكه بخواهيم نظام رسمي مالي خود را به شرق ببريم دشوار است. فرزين گفت: ما با غرب مراودات سياسي هم نداريم اما نيروهاي مالي ما در آنجا حضور دارند. چشم‌انداز ما نشان نمي‌دهد كه در آينده تجارت خود را با غرب افزايش دهيم يا مراودات مالي خارج از تجارت داشته باشيم. كشورهاي شرقي از جمله چين و هند تجارت خود را گسترش دادند و ما مي‌توانيم با اين كشورها تجارت كنيم. اكنون به‌دليل تحريم‌ها به جاي سوئيفت از ابزارهاي ديگري استفاده مي‌كنيم و ابزار مالي خودمان را داريم، چه اشكالي دارد كه FATF خودمان را هم داشته باشيم؟
وي با بيان اينكه بخش عمده تجارت با كشورهاي همسايه است، افزود: ما هم با توجه به تاكيد دولت سيزدهم و رييس‌جمهور بر تقويت ارتباط با كشورهاي همسايه، بايد روابط مالي و تجاري خود را با كشورهاي همسايه حوزه شرق بيشتر كنيم. اين يكي از لازمه‌هاي تقويت حكمراني ارزي ماست. رييس كل بانك مركزي با اشاره به نرخ ارز در بازار غيررسمي اظهار كرد: اميدوارم كاري كنيم اينكه دائما كانال‌هايي نرخ‌سازي مي‌كنند و هرچه مي‌گذرد هم اين كانال‌ها بيشتر مي‌شود، از بين برود و در بانك مركزي مرجعيت ارز باشد. از زمان راه‌اندازي مركز مبادله طلا و ارز هدف ما اين بوده كه تابلوهاي آن مرجع باشد و تجار ما براساس نرخ‌هاي مركز مبادله، معاملات خود را انجام دهند؛ اما هنوز با اين هدف فاصله داريم. فرزين اظهار كرد: ما با ايده‌آل فاصله داريم اما با توجه به دانش موجود در تيم اقتصادي كشور، اين كار ممكن است. شرايط اقتصادي كشور امروز باعث شده مديران و صاحب‌نظران خوبي داشته باشيم و اگر بتوانيم از دانش همه آنها استفاده كنيم، مي‌توانيم بسياري از مسائل كشور را حل كنيم. در حوزه ارز دايما در تحريم و تهديد بوديم و كارشناسان و دانش خوبي شكل گرفته و اتفاقات خوبي مي‌تواند بيفتد.
وي ادامه داد: درحوزه تجارت هم همين است. اينكه توانستيم در شرايط تحريمي سهم تجارت خود را بالا نگه داريم، يك موفقيت است. اگرچه بايد نقاط ضعف خود را برطرف كنيم اما نقاط قوت خوبي هم داريم. در حال حاضر ۵۰ شعبه بانك در سراسر جهان داريم، در لندن سه شعبه داريم و با وجود هر عامل محدودكننده، به‌دنبال رفع مشكلات هستيم. ما دنبال توسعه هستيم و نمي‌خواهيم مرز بكشيم؛ از اين رو هرچه روابط مالي و بين‌المللي خود را توسعه دهيم مي‌توانيم در جهت منافع كشور استفاده كنيم. رييس كل بانك مركزي با اشاره به حكمراني ريال گفت: جرياني در كشور شكل گرفته كه دايما حكمراني ريال را تضعيف مي‌كند. ارزهاي كشورها هم جانشين زيادي پيدا كردند كه مي‌تواند تهديد كند. براي مثال رمزارزها مي‌توانند جايگزين پول ملي يك كشور باشند و اين يك تهديد است. اين موضوع باعث مي‌شود كه مبادله با ريال پرهزينه باشد و ريال ما آسيب مي‌بيند. ما نبايد از حكمراني ريال غافل باشيم، پول ما ريال است و اگر ريال تضعيف شود، اقتصاد ما تضعيف مي‌شود و كل نظام مالي ما آسيب مي‌بيند، به همين دليل حكمراني ريال بسيار با اهميت است. فرزين با بيان اينكه ما با برخي كشورها مي‌توانيم با ريال مبادله كنيم، افزود: بايد ريال را تقويت كنيم. ما مرزبان ريال هستيم نه دلار. ريال امروز جايگزين پيدا كرده است؛ اينكه صنفي براي مبادلات از طلا دلار و رمزارز استفاده كند، درست نيست. كسي اجازه ندارد براي مبادلات كشور از ارز ديگري جز ريال استفاده كند. صحبت كردن از ارز باعث تضعيف ريال شده است. اگر ريال حاكم باشد مي‌توانيم ماليات بگيريم، احكام توسعه‌اي را دنبال كنيم و در دنيا سطح تجارتمان را توسعه دهيم؛ بنابراين بايد ريال را تقويت كنيم.
در كنار آن اما در رابطه با آينده اقتصاد ايران، همچنان يك چالش جدي كه به جاي خود باقي مانده نقش صندوق توسعه ملي و نحوه حمايت دولت از آن است. در سال‌هاي گذشته محدوديت‌هايي كه در مسير بازگشت درآمدهاي حاصل از فروش نفت وجود داشته باعث شده كه دولت‌ها بعضا با دريافت مجوزهايي سهمي كمتر از قوانين بالا دستي را به صندوق توسعه واريز كنند، با اين وجود اما رييس اين صندوق اعلام كرده كه سهم صندوق از درامد نفتي بايد بيش از 50 درصد باشد. مهدي غضنفري ضمن تشريح رويكردهاي سالانه صندوق توسعه ملي اظهار كرد: ۲۵۰۰ هزار ميليارد تومان در اپراتور هوش مصنوعي سرمايه‌گذاري خواهيم كرد. وي با اشاره به تجربيات جهاني بر ورود صندوق توسعه ملي بر حوزه فناوري، گفت: اين سرمايه‌گذاري با همكاري معاونت علمي - فناوري رياست‌جمهوري صورت مي‌گيرد و در همين زمينه هم جلساتي با وزارت اقتصاد داشته‌ايم. غضنفري با اشاره به نقش صندوق توسعه ملي در بازار ارزي بيان كرد: صحبت‌هاي من شامل سه بخش مي‌شود؛ جريان نقدي صندوق در ۱۰ سال گذشته، ايده‌ها و طرح‌ها براي حوزه نفت و فناوري‌هاي نوپديد كه صندوق‌هاي جهاني اين روزها خيلي سراغش رفتند و مصرف ارز و ارزآوري آنها هم بالاست.
وي با اشاره به منابع و مصارف صندوق توسعه ملي طي ۱۲ سال گذشته بيان كرد: ۵٠ تا ۶٠ درصد از درآمد نفتي وارد صندوق توسعه ملي مي‌شود. از سال ١٣٨٩ تا ماه دهم ١۴٠٢ صندوق توسعه ملي ٢٠ ميليارد دلار جريان نقدي را در كشور مديريت كرده است و اين عدد نسبت به اعداد مورد مديريت بانك مركزي عدد كوچكي نيست. جمع كلي ورودي‌هاي ما ۱۶۰ و جمع كلي خروجي‌ها از صندوق از سال ۱۳۸۹ معادل ۱۳۲ ميليارد دلار بوده است. مجموع رفت و برگشتي‌هاي صندوق ۳۰۰ ميليارد دلار تراكنش است كه حدود ۳۰ ميليارد دلار تراكنش‌هاي سالانه مي‌شود و تاثير زيادي بر بازار ارز دارد؛ از اين رو صندوق بايد سياست‌هاي خود را با بانك مركزي هماهنگ كند. رييس هيات عامل صندوق توسعه ملي با اشاره به حضور صندوق توسعه ملي و برنامه‌ريزي براي بالادست نفت، بيان كرد: دولت با ما همكاري دارد كه بدهي‌هاي ما از ميادين نفتي از روش سرمايه‌گذاري به صندوق برگردد. مجلس با ماده ۳ برنامه هفتم به صندوق اجازه داده به عنوان نهاد مالي ظاهر شود و اميدواريم عده‌اي با اين موضوع مخالفت نكنند، زيرا در اين حركت علم نيست؛ اينكه يك نهاد مالي بگويد مي‌خواهد منابعش را به سمتي ببرد كه جريان ارز به سمت كشور افزايش پيدا كند، مخالفت با آن از سر علم نيست. غضنفري با بيان اينكه دنبال اين هستيم كه براي اين نسل و نسل بعد ثروت‌آفريني كنيم، افزود: مي‌توانيم بدون بنگاه‌داري يك ميليون بشكه نفت در روز به توليد فعلي اضافه كنيم كه براي اين كار در مجموع در پنج سال بايد ۳۵ ميليون دلار سرمايه‌گذاري كنيم و نزديك به ۲۲ ميليارد دلار در دو سال اول بايد سرمايه‌گذاري شود. در پايان پنج سال، ۵۱ ميليارد دلار جريان نقدي رفت و برگشتي خواهيم داشت. وي با اشاره به فناوري‌هاي نوپديد بيان كرد: همانند صندوق توسعه ملي در ايران، صندوق‌هاي ثروت در جهان وجود دارد كه به دليل پتانسيل بالا و بازگشت مناسب سرمايه، سرمايه‌گذاري‌هاي زيادي در حوزه هوش مصنوعي كرده‌اند. صندوق‌هاي ثروت در جهان منابع خود را از املاك و مستغلات به سمت فناوري برده‌اند؛ براي مثال صندوق ثروت نروژ ۱۳۸ ميليارد دلار در حوزه فناوري و هوش مصنوعي سرمايه‌گذاري كرده است. صندوق توسعه ملي كشور ما هم نبايد از اين روند جا بماند. البته تاكيد مي‌كنم كه بنا نداريم بنگاه‌داري كنيم و به عنوان نهاد ملي باقي مي‌مانيم. رييس هيات عامل صندوق توسعه ملي با اشاره به حوزه‌هاي هدف تامين مالي طرح‌ها توسط صندوق توسعه ملي (ISP) گفت: ۶۰ تا ۷۰ درصد از سبد تامين مالي به حوزه نفت، گاز و پتروشيمي، ۲۰ درصد به حوزه معدن شامل زنجيره‌هاي معدني و فلزات اساسي و ۱۰ تا ۲۰ درصد به حوزه‌هاي ديگر از جمله صنايع صادرات‌محور و صنايع با تكنولوژي بالا اختصاص مي‌يابد. غضنفري بيان كرد: در اين سال‌ها، ۱۴۰۱ شروع سرمايه‌گذاري صندوق، ۱۴۰۲ ورود صندوق به حوزه بالادست نفت بوده و ۱۴۰۳ شروع سرمايه‌گذاري صندوق در حوزه فناوري‌هاي نوپديد و هوش مصنوعي خواهد بود. آقاي دهقاني فيروزآبادي در معاونت علم و فناوري رياست‌جمهوري به ما گفتند مبلغ لازم براي سرمايه‌گذاري پنج هزار ميليارد تومان است؛ ما هم وعده داديم ۲.۵ هزار ميليارد تومان در اپراتور هوش مصنوعي كشور سرمايه‌گذاري مي‌كنيم. در واقع در جلسه‌اي كه با آقايان خاندوزي و سبحانيان داشتيم، ۲.۵ هزار ميليارد تومان بخشش مالياتي براي ما در نظر گرفتند كه ما هم آن را اپراتور هوش مصنوعي اختصاص داديم.
رييس هيات عامل صندوق توسعه ملي تاكيد مي‌كنم كه برنامه براي ورود به حوزه فناوري‌هاي نوپديد بنگاه‌داري نيست و قصد سرمايه‌گذاري داريم. نه اينكه برخي مي‌گويند صندوق بايد فقط وام بدهد و اگر هم وام را پس ندادند، سكوت كند يه نبايد در اين حوزه‌ها سرمايه‌گذاري كند. در حالي كه اساسنامه صندوق اين اجازه را به ما مي‌دهد تا در حوزه‌هاي جديد سرمايه‌گذاري انجام دهيم. غضنفري با اشاره به وام‌دهي صندوق به حوزه‌هاي بي‌ارتباط تاكيد كرد: در سال‌هاي گذشته صندوق به مجموعه آرد سفيد اكبري در حوزه آسياباني وام ارزي داده است كه اين مجموعه نتوانسته وام را پس دهد. براي جبران آن ٣٣ درصد سهام بانك سينا به صندوق تعلق گرفت و حالا عده‌اي نسبت به اين موضوع انتقاد دارند. ما هم بايد تصميم بگيريم كه به آرد سفيد اكبري وام دهيم يا به هوش مصنوعي و اساسنامه هم اين اجازه را داده كه وارد مسيرهاي جديد شويم و در اين برهه نبايد غفلت كنيم. وي خاطرنشان كرد: اثر صندوق توسعه ملي بر تراكنش‌هاي ارزي كشور اين است كه ۴۰ درصد از توليد حاصل از نفت وگاز به صندوق توسعه ملي برمي‌گردد و به پروژه‌هاي توسعه‌اي كشور اختصاص مي‌يابد. بازگشت منابع تسهيلاتي و سرمايه‌گذاري صندوق در پروژه‌هاي توسعه‌اي، سرمايه‌گذاري در ميادين جديد و مشترك نفت و گاز كشور در پنج سال آتي، سرمايه‌گذاري در فناوري‌هاي نوپديد و هوش مصنوعي از ديگر برنامه‌هاي صندوق است كه در نهايت به جذب سرمايه‌گذاري خارجي منجر خواهد شد.
با در كنار هم قرار دادن اين صحبت‌ها به نظر مي‌رسد كه دولت همچنان قصد دارد به جاي آنكه اولويت نخست را به كنار زدن محدوديت‌ها بدهد راهكارهايي را براي دور زدن آنها پيدا كند، موضوعي كه بايد ديد كه آيا سرانجام در زمين واقعيت مي‌تواند ماجرا را تغيير دهد يا همچنان چالش‌ها به جاي خود باقي خواهند ماند.
