آينده حكمراني؛ فناورمحور و هوشمند
بررسي پيشران‌ها يا نيروهاي شكل‌دهنده آينده حكمراني نشان مي‌دهد حكمراني آينده «فناورمحور»، «زنانه‌تر»، «مشاركتي»، «تاب‌آور»، «هوشمند» و «داده‌محور» مي‌شود. مركز پژوهش‌هاي مجلس در گزارشي رويكردها و پيشران‌هاي اثرگذار بر آينده حكمراني را بررسي كرده است. رويكردهاي جديدي در حكمراني مانند «حكمراني هوشمند»، «حكمراني شبكه اي»،
بررسي پيشران‌ها يا نيروهاي شكل‌دهنده آينده حكمراني نشان مي‌دهد حكمراني آينده «فناورمحور»، «زنانه‌تر»، «مشاركتي»، «تاب‌آور»، «هوشمند» و «داده‌محور» مي‌شود. مركز پژوهش‌هاي مجلس در گزارشي رويكردها و پيشران‌هاي اثرگذار بر آينده حكمراني را بررسي كرده است. رويكردهاي جديدي در حكمراني مانند «حكمراني هوشمند»، «حكمراني شبكه اي»،
«حكمراني الكترونيكي» و «حكمراني مشاركتي» از جمله اين رويكردها هستند. نتيجه بررسي پيشران‌ها يا نيروهاي شكل‌دهنده آينده حكمراني نشان مي‌دهد حكمراني آينده «فناورمحور»، «زنانه تر»، «مشاركتي»، «تاب آور»، «هوشمند»، «داده محور»، «چابك تر»،
«مبتني بر ابزارهاي رفتاري»، «توانمندساز»، «شخصي‌سازي شده» و «بازتر» است. بر اين اساس ابزارهايي مانند «آزمايشگاه حكمراني»، «آزمايشگاه خط‌مشي‌گذاري»، «محيط آزمون تنظيم گري»، «بازي وارسازي» و «بودجه‌بندي شهروندي» در حكمراني مطرح مي‌شود. با توجه به پيشران‌هاي شناسايي شده پيشنهاد مي‌شود پژوهشگران در آينده به تصوير و سناريوهاي آينده حكمراني ايران در نسبت با حكمراني نوين جهاني بپردازند. مهم‌ترين رويكردهاي معطوف به آينده حكمراني شامل «شبكه‌اي شدن حكمراني»، «مشاركتي شدن حكمراني»، «ظهور رويكردهاي رفتاري در حكمراني»، «توسعه رويكردد يجيتالدر حكمراني»، «رويكردهاي داده محور در حكمراني»، «رويكردهاي‌باز و پلتفرم به حكمراني»، «نوآوري‌هاي عمومي در حكمراني»، «هوشمندسازي حكمراني»، «چند سطحي شدن حكمراني»، «ظهور مفهوم فراحكمراني» و «جهاني شدن حكمراني» است.
همچنين مهم‌ترين پيشران‌هاي آينده حكمراني شامل«توسعه نقش و جايگاه زنان»، «بيماري‌كوويد ۱۹»، «برابري و شمول»، «پيري جمعيت»، «شفافيت»، «ظهور شهروند جهاني»، «تغيير مرجعيت از نخبگان سياسي به كنشگران اجتماعي»، «فناوري‌هاي حكمراني و شهروندي»، «مراكز نوآوري حكمراني»، «گسترش شبكه‌هاي اجتماعي»، «ديجيتالي شدن»، «هوش مصنوعي»، «توسعه رويكردهاي مبتني بر اقتصاد نوآوري»، «جابه‌جايي در قدرت هاي‌اقتصادي جهاني»، «تغييرات اقليمي»، «كاهش قدرت و كوچكشدن دولت‌ها»، «كاهش اعتماد به نهادهاي سياسي»، «رشد بازيگران سياسي» و «تمركززدايي در ساختارهاي اداري سياسي» است.
پيشران‌هاي فناورانه موثر بر آينده حكمراني
از جمله مهم‌ترين مصاديق شناسايي شده در پيشران‌هاي فناورانه موثر بر آينده حكمراني به موارد زير مي‌توان اشاره كرد:
فناوري‌هاي حكمراني و شهروندي: فناوري‌هاي حكمراني در سال‌هاي آتي به عنوان محور اثرگذار در نظام حكمراني به شمار مي‌آيد. فناوري‌هاي حكمراني يك رويكرد كلي دولت براي نوسازي بخش عمومي است كه بر سه جنبه مدرنسازي بخش عمومي شامل شهروندمحور، خدمات عمومي قابل دسترسي جهاني و رويكرد كل دولت به تحول دولت ديجيتال تأكيد مي‌كند. همچنين فناوري‌هاي تنظيم‌گري نقش مهمي در آينده در زمينه قاعده‌گذاري و ريلگذاري سازمان‌ها و نهادهاي بازيگر در حوزه اجراي خط‌مشي‌ها خواهند داشت.
مراكز نوآوري حكمراني: مراكز نوآوري حكمراني به عنوان زيرساخت‌هايي در اداره امور عمومي مي‌توان در نظر گرفت كه بر بستر فناوري‌هاي نوين حكمراني نقش آفريني مي‌كند. براي مثال آزمايشگاه‌هاي خط‌مشي، ساختارهاي نوظهوري هستند كه خط‌مشي‌هاي عمومي را به شيوه‌اي نوآورانه و مبتني بر طراحي، به ويژه با درگير كردن شهروندان و شركت‌هايي كه در بخش دولتي كار مي‌كنند، ايجاد مي‌كنند. در حال حاضر، تعدادي آزمايشگاه خط‌مشي‌گذاري در تعداد محدودي از كشورها وجود دارد. آزمايشگاه خط‌مشي‌گذاري اتحاديه اروپا در مركز تحقيقات مشترك كميسيون اروپا، مايل است چنين همكاري‌هايي را امكانپذير كند و دستور ايجاد نقشه‌اي از آزمايشگاه‌هاي خط‌مشي در اتحاديه اروپا را صادر كرد. اين نقشه و گزارش با شناسايي «چه كسي روي چه چيزي كار مي‌كند؟» اولين مرحله از آن فرايند را فعال مي‌كند. در سطوح محلي، منطقه‌اي و ملي در نظر گرفته شده است تا الگويي باشد كه مي‌تواند تكامل و با زمان گسترش يابد تا پيشرفت، تنوع و تكامل آزمايشگاه‌هاي خط‌مشي در اروپا را منعكس كند.
گسترش شبكه‌هاي اجتماعي: شبكه‌هاي اجتماعي اشكال جديدي از اطلاعات و ارتباطات گسترده را موجب خواهد شد و درنتيجه پايگاه‌هاي اطلاعاتي گسترده‌تري در مورد خط‌مشي‌گذاري و همچنين روابط جديد و راه‌هاي جديد براي تأثيرگذاري بر قدرت ايجاد مي‌كنند. با گسترش ارتباطات بيش از حد، ارزش‌ها و هويت افراد و درنتيجه نقش آنها در جامعه تغيير مي‌كند و حتي مي‌توانند تأثيرات جدي بر جنبش‌هاي اجتماعي داشته باشند.
ديجيتالي شدن: فناوري اطلاعات و ديجيتالي شدن يكي از پيشران‌هاي آينده حكمراني است. حكمراني الكترونيك يكي از مدل‌هاي حكمراني برآمده از اين پيشران است. حكمراني الكترونيكي به استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات براي بهبود كارايي، اثربخشي، شفافيت و پاسخگويي دولت اشاره دارد. جهان در حال ورود به دنياي جديدي با نام «اتصال دايم» است. هوش مصنوعي، كلان داده، اينترنت اشيا، نسل پنجم شبكه تلفن همراه، واقعيت مجازي، واقعيت افزوده، وب سه از فناوري‌هاي تقويت‌كننده اين پيشران هستند.
هوش مصنوعي: هوش مصنوعي كه گاهي هوش ماشيني نيز ناميده شده است، به هوشمندي نمايشي ماشين‌ها در شرايط گوناگون اطلاق مي‌شود كه در مقابل هوش طبيعي در انسانها قرار دارد. به عبارت ديگر، هوش مصنوعي به سامانه‌هايي گفته مي‌شود كه واكنش‌هايي مشابه رفتارهاي هوشمند انساني، ازجمله درك شرايط پيچيده، شبيه‌سازي فرايندهاي تفكري و شيوه‌هاي استدلالي انساني و پاسخ موفق به آنها، يادگيري و توانايي كسب دانش و استدلال براي حل مسائل دارند. بيشتر پژوهش‌ها در حوزه هوش مصنوعي، آن را به عنوان دانش شناخت و طراحي عامل‌هاي هوشمند تعريف كرده‌اند. هوش مصنوعي را بايد گستره پهناور تلاقي و ملاقات بسياري از دانشها، علوم و فنون قديم و جديد دانست و ريشه‌ها و ايده‌هاي اصلي آن را در فلسفه، زبانشناسي، رياضيات، روانشناسي، عصب‌شناسي، فيزيولوژي، نظريه كنترل، احتمالات و بهينه‌سازي جست‌وجو كرد و كاربردهاي گوناگون و فراواني در علوم رايانه، علوم مهندسي، علوم زيست‌شناسي و پزشكي، علوم اجتماعي و بسياري از علوم ديگر دارد.
رهنمودهايي براي جهت‌گيري‌هاي كلان حكمراني ايران
با توجه به رويكردهاي نوين حكمراني و پيشران‌هاي آينده؛ توسعه مطالعات بنيادين و نظري در حوزه حكمراني با رويكرد آينده نگر؛ طراحي و كاربست چارچوب پيوست آينده در فرايند قانونگذاري؛ راه‌اندازي آزمايشگاه آينده براي شناسايي مسائل نوظهور؛ توسعه زيست بوم آينده پژوهي مبتني بر توسعه انديشكده‌هاي حكمراني استاني؛ ارتقاي سازوكارهاي هم‌آفريني مشاركتي قوانين در جهت حركت به سوي مردمي‌سازي و مشاركتي كردن نظام حكمراني؛ طراحي سازوكارها و الگوهاي حمايتي نوين به منظور توسعه اقتصاد مشاركتي و مردم پايه؛ طراحي و ارزيابي شاخص تاب آوري حكمراني به صورت سالانه؛ توجه به ملاحظات شناختي و رفتاري در تدوين قوانين و آيين نامه‌هاي عملياتي مجلس شوراي اسلامي؛ توسعه سامانه‌ها و فرايند هوشمند در راستاي كشف كلان روندها و تحولات آينده و كارآمدسازي فرايندهاي قانونگذاري و حكمراني پارلماني باتأكيد بر ظرفيت‌هاي هوش مصنوعي؛ ايجاد رويكردهاي خلاق مبتني بر مفهوم نوآوري بخش عمومي و زيست بوم دانش بنيان در خدمت نظام حكمراني با تأكيد بر ظرفيت‌هاي خانه خلاق قوه مقننه پیشنهاد می‌شود.
