سایه بحران آب بر سر کشور
چند سالی می شود که بحران های آبی کوچک و بزرگ در اقصی نقاط کشور به چشم می خورد. این بحران ها از سال های پیش بیش از همه در استان سیستان و بلوچستان خودنمایی کرد و بعد هم به دلیل استفاده بی رویه از سفره های آب زیر زمینی، از بین بردن جنگل ها و مراتع و خیلی اتفاقات دیگر که نهایت بی توجهی مردم و مسوولان به محیط زیست را نشان می داد باعث شد تا به شهرها و استان های دیگر هم کشیده شود. حالا حتی با از راه رسیدن تابستان تهران هم دچار کمبود آب می شود.
تعادل|
چند سالی می شود که بحران های آبی کوچک و بزرگ در اقصی نقاط کشور به چشم می خورد. این بحران ها از سال های پیش بیش از همه در استان سیستان و بلوچستان خودنمایی کرد و بعد هم به دلیل استفاده بی رویه از سفره های آب زیر زمینی، از بین بردن جنگل ها و مراتع و خیلی اتفاقات دیگر که نهایت بی توجهی مردم و مسوولان به محیط زیست را نشان می داد باعث شد تا به شهرها و استان های دیگر هم کشیده شود. حالا حتی با از راه رسیدن تابستان تهران هم دچار کمبود آب می شود. اکثر شهرها و استان هایی که دیگر سفره آب زیرزمینی ندارند با این مشکل مواجه‌اند. زمانی که مسوولان با سودای خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی و بدون در نظر گرفتن عواقب استفاده از روش های سنتی در آبیاری اجازه برداشت از چاه ها و سفره های زیر زمینی را دادند هیچ وقت فکر نمی کردند در نهایت به جایی برسیم که نه تنها به آن خودکفایی مد نظر دست نیافته که با کمبود بی سابقه آب در کشور هم مواجه شویم. در واقع اگر از همان سال ها روش آبیاری مکانیزه با آبیاری سنتی در کشاورزی ما جایگزین می شد حالا با این دردسرهای بزرگ که البته ندادن حق آبه های کشور هم توسط همسایگان به آن دامن زده مواجه نبودیم. واقعیت تلخ این است که ما در دیپلماسی آب شکست خورده ایم و این که هر سال با فرا رسیدن تابستان مسوولان به یاد کم آبی ها
می‌افتند و سعی می کنند با هشدار دادن به مردم میزان مصرف آب را کاهش دهند راه چاره مناسبی برای رفع بحران های آبی در آینده نخواهد بود. استفاده بی رویه از آب در کشور ما همزمان با تغییرات اقلیمی و دیگر مشکلات از جمله عدم پرداخت به موقع
حق آبه از سوی همسایگان دست به دست همه داده که ایران با بحران آب مواجه شود کم بارشی هم یکی از دلایلی است که باعث بروز این اتفاق شده است. اما عدم مدیریت و استفاده از بارش ها نیز خود مزید بر علت شده تا حتی در مناطقی که بارش فراوان است به جای اینکه آب ها به سفره های زیر زمینی هدایت شود تبدیل به سیل می شود و باز هم این جان و مال مردم است که به خطر می افتد. اتفاقی که طی این چند سال اخیر بارها و بارها شاهد آن بوده ایم از سیل لرستان و شیراز گرفته تا سیل سیستان و بلوچستان.
نگرانی برای آب همیشه با ما خواهد بود
انوشیروان صدری، کارشناس محیط زیست و دانش‌آموخته حوزه آب در این باره به «تعادل» می‌گوید: متاسفانه کم آبی معضلی است که برای همیشه با آن مواجه هستیم و اگر نتوانیم تدبیر درستی در این باره اندیشه کنیم و شرایط را برای ذخیره آب بارش‌ها فراهم نکنیم وضعیت بحرانی‌تر هم خواهد شد.
او می‌افزاید: متاسفانه آن چیزی که طی این سال‌ها از سوی مسوولان دیده شده بی‌توجهی محض به مساله محیط زیست بوده است همین بی‌توجهی‌ها باعث شده که امروز اکثر تالاب‌های کشور خشک شوند دریاچه ارومیه با آن همه قدمت به زمین خشک بدل شد و اگر بارش‌ها نبود شاید دیگر ما جمع شدن آب در این دریاچه را نمی‌دیدیم. زاینده‌رودی که همیشه پر آب بود حالا هر از گاهی اندکی آب در آن راه می‌افتد و مردم بابت همین هم خوشحالی می‌کنند.
این دانش‌آموخته حوزه آب می‌گوید: متاسفانه اگر شرایط به همین منوال ادامه پیدا کند هر روز وضعیت بدتر و بغرنج‌تر می‌شود. باید برای اینکه بتوانیم در این زمینه کشور را به شرایط پایدار برسانیم هزینه کنیم و از کشورهایی که در این زمینه موفق عمل کرده‌اند الگوبرداری کنیم. ما نمی‌توانیم با همین روش منابع آبی باقی مانده را حفظ کنیم و خیلی زود خشکسالی تمام کشور را در بر می‌گیرد.
در فرهنگ‌سازی هم کوتاهی کرده‌ایم
صدری در بخش دیگری از سخنانش به فرهنگ‌سازی در مورد مصرف بهینه آب اشاره کرده و می‌گوید: متاسفانه در این زمینه هم کم‌کاری‌های بسیاری صورت گرفته است. اینکه هنوز برخی خانه‌ها استخر خود را با آب لوله‌کشی پر می‌کنند یا با آب لوله‌کشی حیات و ماشین می‌شویند همه و همه نشان‌دهنده این مساله است که فرهنگ‌سازی در مورد چگونگی مصرف آب صورت نگرفته است.
او می‌افزاید: مردم فکر می کنند به منبع لایزالی آب وصل هستند درحالی که هر میزان در شهرهای بزرگ مصرف آب بیشتر باشد شهرهای کوچک با مشکلات بیشتری مواجه می‌شوند و درنهایت کم‌آبی در شهرهای بزرگ هم روی می دهد و به این ترتیب بحران آب جدی‌تر می‌شود.
صدری در این رابطه مثالی می‌زند و می‌گوید: بارها و بارها وقتی با مردم عادی در مورد هدر رفت آب صحبت می‌کنم این جمله را می‌شنوم که ۹۸درصد آب کشور در بخش کشاورزی و صنایع هدر می‌رود و سهم شهرها تنها ۲ درصد است. این نشان می‌دهد که مسوولان نتوانسته در این بخش هم باورهای درستی به مردم بدهند. هر چند این آمار درست به نظر برسد اما هم کنترل مصرف آب در بخش کشاورزی و صنایع و هم کنترل مصرف آب در شهرها باید همزمان در دستور کار قرار بگیرد.
بارش‌ها کمتر از شرایط نرمال بوده
از سوی دیگر رييس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با تاکید بر این که نگرانی‌هایی از بروز کم‌آبی در استان‌های تهران، خراسان رضوی و قزوین در تابستان ۱۴۰۳ وجود دارد، افزود: به نظر می‌رسد برای فصل گرم امسال باید نگران تامین منابع آبی این استان‌ها باشیم، به خصوص که مقدار بارش‌های تجمعی این استان‌ها در سال آبی جاری به ۳۶ تا ۴۴ درصد پایین‌تر از شرایط نُرمال رسیده است.
احد وظیفه پیش‌بینی‌های کلی از ادامه بارندگی‌ها در بهار و تابستان ۱۴۰۳ و وضعیت منابع آبی کشور تا پایان سال آبی جاری (مهر ۱۴۰۲ – شهریور ۱۴۰۳)، به ایلنا گفت: با وجود این که در روزهای چهارشنبه تا پنجشنبه هفته جاری (۲۹ تا ۳۰ فروردین)، شاهد بارش‌های بسیار خوبی در نوار جنوبی کشورمان یعنی در استان‌های فارس، بوشهر، هرمزگان، جنوب سیستان و بلوچستان و بخش‌های عمده‌ای از جنوب کرمان خواهیم بود، اما پیش‌بینی‌های مبتنی بر مدل‌های عددی حاکی از آن است که طی دو هفته آتی، سایر نقاط کشور یعنی مناطق شمالی، مرکزی، شرقی و غربی ایران شاهد بارش‌های مطلوبی نخواهد بود.
او افزود: طبق روال معمول، از نیمه دوم اردیبهشت به بعد، رفته‌رفته از شدت بارش‌ها در اغلب نقاط کشور کاسته می‌شود، چراکه اساسا میزان بارش‌های تجمعی اردیبهشت در ایران حدود نصف فروردین و مقدار بارندگی‌های خردادماه کمتر از نصف اردیبهشت است. با توجه به روند بارش‌های سال‌های گذشته، به صورت کلی از نیمه دوم اردیبهشت تا پایان خرداد به خصوص در بخش‌های جنوبی کشور نباید انتظار وقوع بارش‌های قابل توجهی را داشت؛ بنابراین اکنون در وضعیتی به سر می‌بریم که پنجره زمانی دریافت بارش در کشورمان هفته به هفته محدودتر می‌شود و میزان ورودی منابع آبی نیز در ماه‌های آینده کمتر خواهد شد.
پیش‌بینی وقوع بارش‌های موسمی مناسب در جنوب شرق کشور در تابستان
وظیفه درباره پیش‌بینی فصلی سازمان هواشناسی از وضعیت بارندگی‌های ایران در تابستان ۱۴۰۳ نیز گفت: در تابستان سال ۱۴۰۱ شاهد بارندگی‌های تابستانه مناسبی بودیم که در برخی استان‌های کشور ازجمله تهران سبب وقوع سیل شد. اما در تابستان ۱۴۰۲ وضعیت بارش‌ها در تمام نقاط کشور بسیار نامناسب بود که همین مساله باعث تشدید بحران خشکسالی در بیشتر استان‌ها شد. با این وجود، به نظر می‌رسد که در تابستان امسال، میزان بارندگی‌ها در اغلب نقاط ایران در شرایط بهتری از سال گذشته قرار داشته باشد، اما به سطح قابل قبول سال ۱۴۰۱ نرسد. البته اساسا مقدار بارش‌های ایران در فصل تابستان بسیار اندک است، به نحوی که بارش‌های تابستانه، به‌طور متوسط ۵درصد مجموع کل بارندگی‌های کشورمان را تشکیل می‌دهد.
نقش مهم سدهای خوزستان
در تعیین شاخص وضعیت سدهای کشور
وظیفه در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به آخرین گزارش ارائه‌شده توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران که در تاریخ ۲۶ فروردین، میزان پرشدگی سدهای کشور را ۶۰ درصد اعلام کرده بود، اظهار داشت: در تحلیل گزارش وزارت نیرو از وضعیت سدها باید به این نکته توجه داشت که بخش زیادی از سدها به خصوص سدهای بزرگ در غرب و جنوب غرب کشور قرار گرفته‌اند و به‌جز سد زاینده‌رود و بعضی سدهای تهران، میزان ذخیره‌سازی آب در اغلب سدهایی که در مرکز و شرق ایران احداث شده‌اند، بسیار کمتر است؛ بنابراین آنچه به عنوان شاخص میانگین پرشدگی سدهای کشور بیان می‌شود، بیشتر نشان‌دهنده وضعیت سدهای غرب و جنوب غرب کشور به‌ویژه استان خوزستان است.
کاهش ۲۱درصدی متوسط بارندگی کشور
وظیفه درباره وضعیت کنونی بارندگی‌ها و ذخایر سدهای استان‌های جنوبی کشور نیز توضیح داد: میزان بارندگی‌های تجمعی استان‌های فارس، بوشهر، هرمزگان و کرمان در سال آبی جاری به شکل محسوسی کمتر از نرمال بوده و این مساله باعث شده است که بخش زیادی از ظرفیت خالی سدهای این استان‌ها خالی بماند. همچنین با توجه به این که مقدار بارندگی‌ها در خراسان رضوی حدود ۴۴درصد کمتر از نرمال بوده است و حقابه هریرود از کشور افغانستان نیز در سال آبی جاری تامین نشده، در حال حاضر میزان پرشدگی سد دوستی در شرق خراسان رضوی بین ۴ تا ۵درصد است. همچنین آمارهای رسمی وزارت نیرو نشان می‌دهد که هم‌اکنون متوسط پرشدگی سدهای تهران حدود ۲۰درصد است.
