مرگ خود خواسته پزشكان چالش تازه حوزه بهداشت و درمان

گلي ماندگار|

طي هفته‌هاي گذشته حداقل خبر خودكشي ۴ پزشك در فضاي مجازي دست به دست شده است. يعني تنها با گذشت يك ماه و نيم از سال جديد اين ميزان خودكشي در بين پزشكان رخ داده كه علاوه بر شوك آور بودن مي‌تواند هشداري جدي براي حوزه بهداشت و درمان باشد. اما سوال مهم اين است كه چرا در تمام اين روزها وزير بهداشت و درمان حتي يك بار هم در مورد اين موضوع اظهارنظر نكرده است. به چه دليلي وزارت بهداشت در برابر موضوعي به اين مهمي و حياتي سكوت اختيار مي‌كند و از سوي ديگر هيچ یک از مسوولان و دست اندر كاران اين وزارت خانه را وادار به پاسخگويي نمي‌كنند. مرگ خودخواسته پزشكان و نخبگاني كه با زحمت بسيار درس خوانده و به اميد داشتن آينده‌اي بهتر وارد حرفه پزشكي شده‌اند مساله‌اي نيست كه بتوان به راحتي از كنار آن عبور كرد. اما نكته مهم ديگري كه نبايد از نگاه ما پنهان بماند سكوت معني‌دار سازمان نظام پزشكي در اين رابطه است. سازماني كه به عنوان نماينده صنفي پزشكان شناخته مي‌شود و بايد اولين نهادي باشد كه نسبت به اين اتفاقات واكنش نشان داده و براي روشن شدن چرايي آنها تلاش كند اما ... پديده خودكشي پزشكان جوان يا همان رزيدنت‌ها از حدود چهار سال پيش با عناوين مختلفي همچون «فوت ناگهاني» فلان دستيار پزشك جريان پيدا كرد و با مرگ مشكوك دكتر رسول قائدي، دستيار سال دوم ارتوپدي بيمارستان امام خميني تهران، در خرداد ۱۳۹۸ پررنگ‌تر شد. بعد از آن طبق آمارهاي رسمي در سال‌هاي ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ هر ساله مرگ خودخواسته ۱۳ پزشك تاييد شد. اين رقم اما در سال ۱۴۰۲ به ۱۶ نفر رسيد.

سكوت وزير بهداشت و پرداختن به مسائل جانبي

همين دوشنبه گذشته بود كه وزير بهداشت در ديدار با نمايندگان مردم باز هم از موفقيت‌هاي اين وزارتخانه گفت. از افزايش تخت‌هاي بيمارستاني و .... اما حتي به مساله مهمي مانند مرگ خودخواسته پزشكان اشاره نكرد. در همين جلسه بود كه رييس سازمان غذاودارو اعلام كرد اگر داروخانه‌ها مسائل اخلاقي مثل پوشش را رعايت نكنند سهميه دارويي شان به آنها داده نمي‌شود. البته هيچ كس در آن جلسه از محمدي سوال نكرد كه داروي بيماران و سلامت آنها چه ارتباطي مي‌تواند با نوع پوشش پرسنل داروخانه داشته باشد. اما از قديم گفته‌اند مشت نمونه خروار است. وقتي رييس سازمان غذاو دارو در جلسه‌اي با حضور وزير بهداشت چنين اظهارنظري مي‌كند و مورد بازخواست قرار نمي‌گيرد نمي‌توان انتظار داشت كه مرگ خودخواسته پزشكان موضوعي مهم از نظر وزير بهداشت تلقي شود و در مورد آن اظهارنظر كند.

هر 10 روز يك پزشك خودكشي مي‌كند

اخبار خودكشي پزشكان اين روزها بيش از هر زمان ديگري رسانه‌اي مي‌شود. فاصله زماني بين اين خودكشي‌ها از ابتداي امسال تاكنون به 10 روز رسيده و اگر اين روند ادامه پيدا كند، تا پايان سال آمار تكان‌دهنده‌اي به جا خواهد ماند. دبيركل خانه پرستار به تعادل مي‌گويد: متاسفانه هيچ آمار رسمي‌اي در مورد خودكشي پزشكان منتشر نمي‌شود. اين اتفاق در سال‌هاي گذشته هم رخ مي‌داده اما حالا به مدد فضاي مجازي خبرها خيلي زود دست به دست مي‌شوند. محمد شريفي مقدم مي‌افزايد: سال‌هاست كه فعالان اين حوزه به دنبال مجاب كردن وزارت بهداشت ودرمان براي بررسي چنين رخدادي هستند. در سال‌هاي گذشته آمار كمتر بود و به همين دليل توجه زيادي به آن نمي‌شد. اما طي همين چند سال اخير ما با افزايش آمار مواجه بوده ايم كه اين مساله نشان از نياز اورژانسي رسيدگي به چنين وضعيتي دارد. او اضافه مي‌كند: بي‌توجهي وزارت بهداشت به وضعيت پزشكان جوان و رزيدنت‌ها به يك رويه تبديل شده و در اين بين اعتراض اين قشر هم كاري از پيش نبرده و حالا ديگر برخي از اين افراد با اينكه سال‌ها تلاش و تحصيل كرده‌اند به نقطه‌اي مي‌رسند كه مرگ را بر ادامه زندگي ترجيح مي‌دهند.

مشكلات معيشتي و بي‌حرمتي، عامل اصلي خودكشي پزشكان است

شريفي‌مقدم ادامه مي‌دهد: دو عامل مهم در بروز چنين اتفاقات تلخي دخيل است: يكي مشكلات و مسائل معيشتي و ديگري بي‌حرمتي به اين پزشكان از سوي روساي بيمارستان‌ها، همراهان بيماران و... فشار كاري به اندازه‌اي زياد هست كه اين افراد را از پا دربياورد اما وقتي عوامل بيروني هم به فرد فشار مي‌آورند چنين اقدامات شوك‌آوري نيز رخ مي‌دهد.

فشار كاري و استرس زياد

نكته مهم ديگر رخ دادن اين اتفاق در بين پزشكاني است كه عموماً مشغول گذران طرح خود در مناطق دورافتاده هستند. از طرف ديگر مسائل مالي به خدمت گرفتن اين پزشكان با مبالغ ناچيز در بيمارستان‌هاي دولتي و فشار كاري كه به دليل حضور نداشتن پزشكان متخصص به اين قشر وارد مي‌شود همه و همه دست به دست هم مي‌دهند تا اين پزشكان جوان را به جاي اينكه در مسير ترقي و پيشرفت قرار دهند به مرگ خودخواسته تشويق كنند.

مهرنوش مهدوي، روانشناس در اين باره به تعادل مي‌گويد: بيشترين عاملي كه باعث بروز چنين اتفاقاتي مي‌شود استرس زياد و فشار كاري است كه اين پزشكان متحمل مي‌شوند. از سوي ديگر بارها و بارها عنوان شده كه گذراندن طرح به اين شكل كنوني خود يكي از عوامل مهم بروز خودكشي در بين پزشكان جوان است اما متاسفانه تا كنون وزارت بهداشت و درمان در اين باره چاره‌انديشي نكرده است. او مي‌افزايد: پزشكاني كه مشغول گذراندن طرح در مناطق دور افتاده هستند بيش از همه در معرض آسيب قرار مي‌گيرند. دوري از خانواده، مشكلات معيشتي و از همه مهم‌تر استرس به دليل فشار كاري زياد باعث مي‌شود تا فرد دچار بي ثباتي شده و براي رهايي از اين وضعيت دست به هر كاري بزند. مهدوي در بخش ديگري از سخنانش به رفتارهاي تحقير كننده از سوي استادان اشاره كرده و مي‌گويد: متاسفانه برخي از اين پزشكان جوان چون مورد تخريب شخصيت از سوي اساتيد خود قرار مي‌گيرند دست به چنين كاري مي‌زنند. رفتارهاي توهين آميز، ناكارآمد خواندن فرد، ناديده گرفتن تلاشي كه مي‌كند و در نهايت بي توجهي به خواست‌ها و نيازهاي او به عنوان يك انسان باعث مي‌شود كه دست به مرگ خود خواسته بزنند.

سكوت وزارت بهداشت مايه‌ شرمساري است

از سوي ديگر سيدحسن هاشمي، وزير پيشين بهداشت و درمان، سكوت وزارت بهداشت درباره افزايش خودكشي پزشكان را مايه شرمساري خواند و در گفت‌وگويي اعلام كرد: وظيفه وزير بهداشت و ساير همكاران اوست كه اين مسائل را با كمك جامعه‌شناسان، روانشناسان و ديگر صاحب‌نظران بررسي كنند و هرچه سريع‌تر راهكاري براي جلوگيري از اين اتفاق شوك‌آور پيدا كنند. هاشمي با انتقاد از عملكرد وزارت بهداشت در ادامه گفت: اين وظيفه ذاتي وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي است كه دراداره كل مربوطه تمام خودكشي‌ها را در وزارت بررسي و به كمك همه دستگاه‌هاي حاكميتي از شيوع آن به سرعت پيشگيري كند. سكوت آنها در اين مقوله‌اي كه حتي نشريات و مراكز معتبر پزشكي را شگفت‌زده كرده مايه تاسف و شرمندگي است. او افزود: ازجمله غم‌بارترين خبرهايي كه طي سال گذشته بيش ازسال‌هاي قبل مي‌شنويم به همكاران جواني مربوط مي‌شود كه به هر دليل تصميم به پايان دادن به زندگي پرمرارت خود مي‌گيرند.

چرا نظام پزشكي در ريشه‌يابي علت خودكشي پزشكان مماشات مي‌كند؟

وزير پيشين بهداشت گفت: از سوي ديگر من تعجب مي‌كنم كه چرا نظام پزشكي كه نماينده صنف پزشكان است در ريشه‌يابي علت خودكشي پزشكاني كه با هزار و يك سختي و آرزو دوران پرمشقت تحصيل در اين رشته را طي كرده و امروز نااميدانه به دست خود چشم از جهان فرو مي‌بندند، مماشات مي‌كند؟ چرا انجمن كارديولوژي ساكت است؟! چرا نظام پزشكي و انجمن، هياتي را نمي‌فرستند تا علت را بررسي و اطلاع‌رساني كنند؟ وزارت بهداشت اگر نظاره‌گر است، چرا اين دوستان فقط به ذكر مصيبت و تسليت بسنده مي‌كنند؟ او افزود: همه ما كه با سكوت‌مان در عادي سازي اين خودكشي‌ها كمك مي‌كنيم، در بروز اين مرگ‌ها و تصميم و اقدام نفرات بعدي شريك هستيم. از دست دادن هر يك از اين جوانان مثل از بين‌ رفتن يك عضو خانواده است كه داغ آن تا ابد بر دل‌ها مي‌ماند. به نظرم وزارت بهداشت و نظام پزشكي و معاونت اجتماعي وزارت كشور (كه مسوول پايش آسيب‌هاي اجتماعي است) بايد هر چه سريع‌تر ضمن ريشه‌يابي اين پديده، براي توقف اين پديده در حال گسترش اقدام عملي كنند. سيد حسن هاشمي در پايان گفت: فراموش نكنند كه هر مرگ اينچنيني انگيزه‌اي است قوي براي آنها كه هنوز تصميم به اقدام نگرفته‌اند. اميدوارم در سال جديد براي پيشگيري عجله كنند و تمام همت خود را به‌كار گيرند.

عوامل بروز خودكشي در پزشكان از زبان خودشان

طي روزهاي گذشته بسياري از پزشكان نيز در اين باره دست‌به‌قلم شدند و مساله حذف دوره طرح پزشكان و پيراپزشكان، اصلاح نظام آموزش پزشكي و به‌كارگيري ارزان پزشكان در دوران دانشجويي، رزيدنتي و دوره طرح به علت تعهداتي كه از آنان هنگام قبولي گرفته مي‌شود، مطرح شد، مساله‌اي كه تقريباً براي همه دانش‌آموختگان دانشگاه‌هاي علوم پزشكي از جمله پرستاران و پيراپزشكان هم مطرح است. دوري از خانواده، جدايي زوجين براي متاهل‌ها، در اين دوران سخت و پراسترس، مشكلات مالي، نداشتن حق كار در جاي ديگر و برخوردهاي نه چندان محترمانه كادر آموزشي و درماني در برخي بيمارستان‌ها و... نشان‌دهنده ابعاد گسترده اين مساله است كه كار را به افسردگي و خودكشي جوانان نخبه كشور رسانده است.