سيل؛ فرصت يا تهديد؟!
امروزه با توجه به تغييرات آب و هوايي، مخاطرات اقليمي از مهم‌ترين تهديدها و چالش‌ها براي بشر محسوب مي‌شوند كه در اين بين سيلاب، يكي از مرسوم‌ترين مخاطرات است. وقوع سيلاب‌هاي متعدد در كشور موجب جاري شدن ميليون‌ها متر مكعب آب در مناطق مختلف مي‌شود كه به اعتقاد كارشناسان مي‌توان با ايجاد سدهاي مربوط و استفاده از فناوري روز، كمبود آب مصرفي را در كشور تامين كرد.
امروزه با توجه به تغييرات آب و هوايي، مخاطرات اقليمي از مهم‌ترين تهديدها و چالش‌ها براي بشر محسوب مي‌شوند كه در اين بين سيلاب، يكي از مرسوم‌ترين مخاطرات است. وقوع سيلاب‌هاي متعدد در كشور موجب جاري شدن ميليون‌ها متر مكعب آب در مناطق مختلف مي‌شود كه به اعتقاد كارشناسان مي‌توان با ايجاد سدهاي مربوط و استفاده از فناوري روز، كمبود آب مصرفي را در كشور تامين كرد.
به گزارش خبرنگار «تعادل»، اگرچه ايران به دليل ويژگي‌هاي جغرافيايي، اقليمي به عنوان يك سرزمين نيمه خشك شناخته شده است، اما به علت تنوع شرايط اقليمي، همواره با بروز حوادث متعدد طبيعي و به ويژه طغيان و جريان نابهنگام آب‌هاي سطحي در بسياري از مناطق كشور مواجهه بوده است و دلايلي مانند افت شديد سطح ايستايي آب‌هاي زيرزميني، فرونشست زمين، تغيير كاربري بستر و حريم منابع مهم آبي سبب شده، چرخه حوادث غير مترقبه طبيعي چون سيل همواره در كشور تكرار شود. پديده‌اي كه در سال‌هاي مختلف از جمله سال 98 شاهدآن بوديم و در چند روز اخير نيز بسياري از استان‌هاي كشور را فراگرفته است. بعضي از كارشناسان اين بارش‌هاي سيلابي را نويدي براي رفع تشنگي زمين و احياي حوضچه‌هاي آبخيز عنوان مي‌كنند، نظريه‌اي كه بايد صحت و سقم آن مورد بررسي قرار گيرد. چرخه سيل و خشكسالي بارها و بارها تكرار مي‌شود و آب حاصل از آن نه تنها بدون استفاده مي‌ماند و دردي از مشكل كم آبي كشور را برطرف نمي‌كند بلكه خسارات زيادي هم وارد مي‌كند. حال، سوال اصلي اين است كه چرا با وجود پيشرفت‌هاي علمي كشور، براي حل اين معضل مهم از روش‌هاي فناورانه موجود در دنيا استفاده نمي‌شود؟
در همين زمينه، علي قنادي اسلامي، كارشناس حوزه آب و انرژي در گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل»، اظهار كرد: سيل يك پديده طبيعي است كه از ميليون‌ها سال پيش، با طغيان رودخانه‌ها در پي بارندگي‌هاي زياد در مدت زمان كوتاه، اتفاق مي‌افتد. بسياري از دشت‌هاي حاصل خيز دنيا، نتيجه انتقال رسوبات توسط رودخانه‌ها از مناطق نسبتا مرتفع به مناطق پست‌تر ايجاد شده است.
قنادي اسلامي افزود: بسياري از تالاب‌هاي دنيا در پي همين سيلاب‌هاي طبيعي شكل گرفته‌اند، امروزه دخالت بشر در تغيير عوارض زمين و نيز ايجاد سازه‌هاي مختلف براي مقاصد متفاوت، باعث شده است كه برخي مناطق، عليرغم اينكه حتي در گذشته‌هاي دور هم در محدوده و حريم سيلاب نبوده‌اند دچار سيل شوند.
وي افزود: پديده سيل اگر همچون هزاران سال گذشته خود به صورت طبيعي باشد و بشر نيز اقدامات احتياطي و حفظ حريم‌هاي موجود را رعايت كرده باشد، به سادگي مديريت شده و از مزاياي زيست محيطي آن مي‌توان بهره فراواني برد همانند بازيابي آبخوان‌ها در نقاط مختلف و نيز ايجاد تنوع و تجديد حيات با جابه‌جايي مواد مغذي توسط جريان سيلاب و...
اين كارشناس حوزه آب و انرژي عنوان كرد: زماني كه ايجاد سيل به دليل دخالت‌هاي انساني در تغيير عوارض زمين، بدون در نظر گرفتن ملاحظات زيست محيطي و محاسبات فني-مهندسي لازم باشد، اين پديده طبيعي تبديل به يك پديده مخرب شده و مي‌تواند جان و مال مردم را به خطر اندازد. در اين صورت اين سيل كاملا غيرطبيعي بوده عليرغم اينكه امكان مديريت آن نيز به دلايل مختلف وجود نداشته و ما نيز نبايد با نگاهي كاملا جزيره‌اي (از ديدگاه محيط زيستي و اكوسيستم) آن را يك پديده داراي مزاياي فراوان بدانيم. بيان اين موضوع ناشي از نقصان‌هاي مديريتي است و نشان‌دهنده اين است كه سعي در لاپوشاني اشتباهات خود داشته ايم. در حالي كه خسارت‌هاي جاني و مالي ايجاد شده مي‌تواند تا سال‌هاي زيادي تبعات اقتصادي – اجتماعي به دنبال داشته باشد.
به گفته قنادي اسلامي، ما در كشور، آبگرفتي در شهرها كه ناشي از مديريت بسيار ناكارآمد و عدم زيرساخت‌هاي لازم شهري است را به حساب بارش زياد يا سيل و طغيان رودخانه مي‌گذاريم، در حالي كه ميزان حداكثر بارش‌هاي روزانه و حتي ساعتي در هر يك از مناطق كشور، قابل پيش بيني بوده و نسبت به بسياري از مناطق پر باران دنيا مقدار كمي مي‌باشد.براي اثبات اين مدعا آمار هفتاد ساله در كشور موجود است.
وي عنوان كرد: ما با ايجاد تغييرات زياد در عوارض طبيعي زمين، سعي در هدايت آب در مناطق نسبتا مرتفع، به سمت سدها كرده‌ايم و به حريم رودخانه‌ها هم تجاوز كرده‌ايم كه با اين كار، عملا آبخوان‌ها امكان بازيابي نداشته و از طرفي به دليل استفاده از چاه براي كشاورزي، فشار زيادي روي سفره‌هاي زيرزميني وارد كرديم كه به ازبين رفتن پوشش گياهي و فرونشست و نيز كاهش توانايي جذب آب در خاك منجر شده است كه خود باعث ايجاد سيلاب مي‌شود .
اين كارشناس حوزه آب و انرژي بيان كرد: با هدايت آب بيشتر از ظرفيت سدها به سمت آنها باعث ايجاد مشكلاتي در هنگام بارش شده‌ايم، از طرف ديگر هم ورود سيلاب‌ها همراه با رسوبات به مخازن سدها، باعث كاهش ظرفيت مفيد آنها هم شده است.
قنادي اسلامي گفت: با توجه به مصرف و برداشت بي‌رويه آب براي مصارف كشاورزي دركشور، اين سيلاب‌هاي ساليانه نمي‌توانند مشكلات آبي كشور را مرتفع و كشور را از تنش‌آبي خارج كنند. مطابق گزارشي كه اخيرا در مجله نيچر منتشر شده است ميزان ذخاير آب زيرزميني در كشور بسيار كاهش يافته و در آينده مي‌تواند امنيت آبي كشور را با مشكل مواجه كند.
وي افزود: همچنين لازم به ذكر است كه در برخي از كشورهاي توسعه يافته، با كمك فناوري و اسكن مداوم مناطق مختلف (عوارض زمين)، توسط پهپاد در زمان كوتاهي مي‌توانند با هر ميزان بارش احتمالي، مناطقي كه ممكن است دچار آبگرفتگي احتمالي و يا طغيان رودخانه‌ها را باعث شوند، را مشخص مي‌كنند.
قنادي اسلامي خاطرنشان كرد: يادمان نرود كه سيل مخرب به معني عدم كنترل و مديريت جمع‌آوري و ذخيره مناسب آب باران به صورت سطحي يا زيرزميني است، چراكه در ذخيره زيرزميني امكان تبخير و هدرروي حذف مي‌شود؛ بنابراين هر سيلاب مخرب و ويرانگري در دنياي امروز، به معني عدم توانايي در مديريت آن است.
اين كارشناس حوزه آب و انرژي افزود: ايجاد سيلاب به دليل دخالت‌هاي انساني، به معني ايجاد تغيير غيرطبيعي در توزيع آب باران و بازيابي سفره‌هاي زيرزميني آن است زيرا تغيير مسير آب باران و هدايت آن به سمت سد، به برخي مناطق روان‌آبي نمي‌رسد تا سفره‌هاي آب زيرزميني بازيابي شده و عملا با خشكي آنها پوشش گياهي براي هميشه از دست مي‌رود.
