در حالي تعدادي از مخالفان توسعه شهر تهران، فرونشست در مناطق جنوبي را يك معضل اصلي در ساخت و ساز مطرح مي‌كنند، اما فرونشست زمين امري نيست كه به خاطر آن خانه سازي را در منطقه‌اي متوقف كرد. به گزارش مهر، در حالي تعدادي از مخالفان توسعه شهر تهران، فرونشست در مناطق جنوبي را يك معضل اصلي در ساخت و ساز مطرح مي‌كنند كه پژوهشگران و استادان دانشگاه در حوزه عمران، با تاكيد بر وجود راه‌هاي علمي براي ساخت در اين مناطق معتقدند فرونشست زمين امري نيست كه به خاطر آن خانه سازي را در منطقه‌اي متوقف كرد. اوايل بهمن ماه سال گذشته تصويري آخر زماني از وسط خيابان كارگر تهران تيتر اول خبرگزاري‌ها شد. يك چاله عميق عمودي كه به آن فرونشست زمين مي‌گويند. پديده‌اي زمين‌شناسي كه امروز بهانه برخي شده تا در مناطق جنوبي تهران امر مهم و ضروري خانه‌سازي را متوقف كنند. برخلاف اين عده كه ساخت خانه مردم را گير اين امر كرده‌اند؛ كارشناسان مهندسي عمران مي‌توانند با استفاده از علم ميزان فرونشست هر منطقه را رصد و حتي فرونشست‌هاي آينده را نيز پيش‌بيني كنند. به بيان ديگر، علم عمران راهكارهاي كارآمدي براي فائق آمدن بر اين مشكل دارد كه يكي از آنها استفاده از مدل رياضي كاليبره براي پيش‌بيني و استفاده از متدهاي علمي در شكل معماري و نوع مصالح است. علي فاخر عضو هيأت علمي دانشكده عمران دانشگاه تهران درباره نحوه پيش‌بيني فرونشست آتي زمين، تأثير فرونشست زمين بر ساخت‌وساز مسكن، بار ساختمان‌هاي ساخته شده روي اين پديده زمين‌شناسي با مهر گفت‌وگو كرد.
نگراني از فرونشست‌ها فقط در برخي موارد
فاخر در تعريف چگونگي ايجاد فرونشست زمين، گفت: «فرونشست زمين به دليل پايين رفتن سطح آب زيرزميني اتفاق مي‌افتد. البته بايد توجه داشت كه هرگونه پايين يا بالا رفتن سطح آب زيرزميني به دنبال خودش مقداري فرونشست يا تورم را به همراه دارد. اما پايين رفت سطح آب زيرزميني به مقدار زياد، باعث بروز فرونشست گسترده‌اي در زمين و سطح خرابي زياد مي‌شود. به بيان ديگر، اگر در يك منطقه سطح آب زير زميني بيش از ۱۰ متر كاهش داشته باشد؛ فرونشست زمين عامل نگران‌كننده‌اي خواهد بود. همچنين، بايد به نوع خاك منطقه نيز توجه كرد كه لايه‌هاي رُسي هستند يا ريزدانه ضخيم. يعني اگر سطح آب زيرزميني در لايه شني پايين برود، نشست زمين آن مقدار زياد نخواهد بود. نگراني اصلي در لايه‌هاي رُسي است. به علت نوع خاك شني نيز نگراني فرونشست زمين در مناطق شمالي تهران وجود ندارد اما در مناطق جنوبي نوع خاك رُسي تأثير اين پديده را افزايش داده است.»سازمان نقشه‌برداري مكان دقيق فرونشست زمين را مشخص كرده است. او درباره نحوه پيش‌بيني ميزان فرونشست زمين اظهار كرد: «مسووليت اندازه‌گيري فرونشست زمين در كشور بر عهده سازمان نقشه‌برداري است. با توجه به نقشه‌هايي كه توسط اين سازمان ارايه مي‌شود، مكان فرونشست‌هاي زمين در گذشته مشخص مي‌شود. سازمان نقشه‌برداري ايران در مجموع توانسته كار قابل قبولي در زمينه شناسايي مكان‌هايي كه فرونشست زمين داشته‌اند، انجام دهد. پس از نقشه‌هاي اين سازمان مي‌توان براي سطح و مكان فرونشست‌هاي زمين در تهران نيز استفاده كرد.»
تصميمات منطقي با پيش‌بيني فرونشست آينده
عضو هيأت علمي دانشكده عمران دانشگاه تهران در توضيح لزوم شرايط درست ساخت‌وساز در قسمت‌هايي كه زمين دچار فرونشست شده، گفت: «زماني كه يك بخشي از زمين در گذشته دچار فرونشست شده، يعني سطح آب زيرزميني آنجا بسيار پايين رفته است. ممكن است اين ميزان پايين رفتن سطح آب زيرزميني به ميزاني باشد كه ديگر بيش از آن نتواند پايين برود و در واقع اصلاً ديگر در آنجا آبي نمانده باشد كه بخواهد پايين‌تر برود و نشست ديگري را ايجاد كند. پس با توجه به اين امر مي‌توان گفت، پيش‌بيني فرونشست آتي هر منطقه‌اي كه پيش‌تر دچار فرونشست شده، لازم است. البته بايد در نظر گرفت كه پيش‌بيني آتي فرآيندي ساده نيست، اما انجام پيش‌بيني كه بر مبناي آن بتوان تصميمات منطقي گرفت، ممكن است.» فاخر در توضيح روش انجام پيش‌بيني فرونشست آتي زمين گفت: براساس فرونشست‌هاي قبلي مي‌توان مدل رياضي مناسبي تهيه و كاليبره كرد تا با آن فرونشست آتي زمين محاسبه شود. البته ميزان مصرف آب زيرزميني و سرعت پايين رفتن آن در آينده نيز يكي از متغيرهاي مهم در پيش‌بيني فرونشست آتي زمين است. بايد توجه داشت كه حدس آينده به راحتي در اين زمينه ممكن نيست و لازم است يك پيش‌بيني احتمالي در نظر گرفته شود. پس سناريوهاي مختلفي مورد توجه قرار مي‌گيرد. به عنوان مثال در يك منطقه كه فرونشست زياد زمين رخ داده، بايد به مواردي از قبيل چگونگي استفاده از آب‌هاي زيرزميني و چاه‌هاي اطراف نيز توجه كرد. پس سياست‌هاي دولت، وزارت جهاد كشاورزي و ساير سيستم‌هاي نظارتي بايد به گونه‌اي باشد كه به ميزان سطح آب زير زميني منطقه مورد نظر توجه كرد. اين برنامه‌ها ميزان بالا يا پايين رفتن سطح آب‌هاي زير زميني را در منطقه مذكور تعيين مي‌كند.»
فرونشست جنوب تهران مانع توسعه شهر نيست
او درخصوص چگونگي ساخت‌وساز مسكن در جنوب تهران با توجه به فرونشست زمين در اين منطقه، بيان كرد: «شهرسازي و توسعه شهري به عوامل مختلفي بستگي دارد كه فرونشست زمين تنها يكي از آن عوامل است. پس مي‌توان اينگونه نتيجه گرفت كه فرونشست زمين در منطقه جنوبي تهران يك نكته مهم است، اما نكته تعيين كننده نيست. در واقع بايد با توجه به ملاحظات ديگر، تصميم‌گيري كلي كرد. فرونشست در جنوب تهران به هيچ عنوان مانع اصلي و تعيين كننده‌اي براي عدم توسعه شهر نيست. به بيان ديگر، براي توسعه شهري در اين منطقه از تهران لازم است به نظريات استادها و متخصص‌هاي حوزه شهري در كنار ملاحظات ژئو تكنيكي توجه كرد و به جنبه‌هاي مختلف آن پرداخت.»
ساخت و ساز تأثيري بر افزايش فرونشست ندارد
عضو هيأت علمي دانشكده عمران دانشگاه تهران درباره تأثير وزن ساختمان ساخته شده روي منطقه‌اي كه دچار فرونشست زمين شده، اظهار كرد: «وزن لايه‌هاي زمين در پديده فرونشست به قدري زياد است كه وزن ساختماني كه روي آن ساخته مي‌شود؛ تعيين كننده نيست. به عبارت ديگر، ساخت ساختمان يك طبقه يا چند طبقه روي منطقه‌اي كه فرونشست زمين در آن رخ داده تأثيري ندارد. اما بايد در هر پروژه ساختمان‌سازي نشست زمين محاسبه شود. با اين توضيح مي‌توان گفت كه بخشي از نشست زمين براساس بار ناشي از ساختمان است و بخش ديگر آن در برخي از پروژه‌ها مي‌تواند به دليل فرونشست زمين باشد. »
