چندی پیش پخش سکانسی در یکی از قسمت‌های سریال «افعی تهران» درباره تنبیه دانش‌آموزان در مدارس بسیار بحث‌برانگیز شد و واکنش‌های زیادی را به دنبال داشت. سکانسی که در آن آرمان بیانی (پیمان معادی) خاطره کتک‌خوردن‌های‌اش از ناظم را یاداوری می‌کند و قصد انتقام‌جویی دارد.
بعد از پخش این قسمت از سریال مدیرکل حقوقی، املاک و معاضدت قضایی وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که در جهت برخورد با این اقدام ناشایست و غیراخلاقی نویسنده و کارگردان و عوامل این سریال، شکایت و اعلام جرم رسمی وزارت آموزش و پرورش به دادستان عمومی و انقلاب ارائه شده و توقف پخش سریال مورد اشاره و برخورد قانونی لازم، تقاضا شده است. مدیرکل حقوقی، املاک و معاضدت قضایی وزارت آموزش و پرورش از شکایت و اعلام جرم رسمی دفتر حقوقی و قضایی وزارت آموزش و پرورش علیه دست‌اندرکاران اصلی یکی از سریال‌های نمایش خانگی خبر داد.
اما حالا بعد از تمام این سرو صداها و اعتراض هایی که از سوی وزارت آموزش و پرورش ایجاد شد دست به دست شدن فیلم هایی در فضای مجازی نشان می‌دهد که سریال افعی تهران به مساله غیر ممکنی اشاره نکرده است. هنوز که هنوز است تنبیه بدنی در مدارس کشور به خصوص در شهرهای دور افتاده و محروم یکی از سبک‌های آموزشی است که مورد استفاده قرار می‌گیرد و معلوم نیست چه زمانی قرار است بساط این توهین و تحقیرهایی که شامل حال دانش‌آموزان می‌شود برای همیشه از میان برداشته شود.
در تمام این سال‌ها بارها و بارها کارشناسان حوزه آموزش، جامعه شناسان و روانشناسان از ضرورت پایش سلامت روانی معلمان سخن گفتند و هیچ گاه این موضوع در دستور کار وزارت آموزش و پرورش قرار نگرفت. مساله اینجاست که همه چیز در برنامه های نظارتی و گزینشی این وزارتخانه مد نظر قرار می‌گیرد جز نحوه برخورد برخی معلمان باد انش آموزان.
این مساله درست است که بیش از یک میلیون معلم در کشور خدمت می کنند و با توجه به این تعداد آمار کسانی که دست به تنبیه بدنی دانش‌آموزان و تحقیر آنها می زنند شاید بسیار اندک باشند اما وقتی به این نتیجه برسیم که حتی یک نمونه هم می‌تواند به سیستم آموزشی کشور خدشه وارد کند شاید کمی با دقت بیشتر این مساله را مورد ارزیابی قرار دهیم.
سیاست یک بام و دو هوا
عاطفه رنگرز، کارشناس آموزش در این باره به «تعادل» می گوید: متاسفانه سیاستی که وزارت آموزش و پرورش در پیش گرفته نشان از بی توجهی به مساله پایش سلامت روان معلمان دارد. در حالی که مساله اگر موضوعی مثل معلم بلاگرها در میان باشد این وزارتخانه به سرعت وارد عمل شده و به این افراد تذکر داده و یا آنها را توبیخ می کند اما وقتی صحبت از تنبیه و تحقیر دانش‌آموزان توسط اولیا مدرسه مطرح می شود هیچ کدام از مقامات این وزارتخانه پاسخگو نیستند.
او می افزاید: از یک طرف در مورد افت تحصیلی دانش‌آموزان ابراز نگرانی می کنیم و از طرف دیگر شرایط حاکم بر مدرسه رصد نمی شود. متاسفانه بر خلاف چیزی که مطرح می شود تعداد معلمان، ناظم ها و مدیرانی که سعی دارند با تحقیر و توهین دانش‌آموزان را سر به راه کنند کم نیستند.
او درباره تنبیه بدنی یک دانش‌آموز کم بضاعت در کیش می گوید: این اتفاقات به تازگی رخ نمی دهد اما حالا به مدد فضای مجازی ما از این مسایل باخبر می شویم البته هنوز هم در خیلی از شهرهای کوچک تنبیه بدنی و تحقیر دانش‌آموزان یک برنامه روتین آموزشی است و البته هیچ نظارتی هم برای کنترل و از بین بردن چنین فجایعی صورت نمی گیرد.
تحقیر دانش‌آموزان ربطی به جغرافیا ندارد
حمزه علوی، روانشناس در پاسخ به این سوال که آیا توهین و تحقیر دانش‌آموزان در شهرهای کوچک می تواند ناشی از نارضایتی شغلی معلمان و دیگر اولیا مدرسه باشد به «تعادل» می گوید: خیر. چنین گزاره ای اصلا درست نیست. چرا که یک هفته پیش سه دانش‌آموز به همراه والدین خود به مطب من مراجعه کرده و در مورد رفتارهای بدی که مدیر مدرسه با دانش‌آموزان دارد، صحبت کردند.
او می افزاید: من اسم مدرسه را نمی آورم اما همین‌قدر بگویم که یکی از مدارس دخترانه معتبر در شهر تهران است. مدیر مدرسه با اینکه سن بالایی هم ندارد مدام در حال توهین کردن به دانش‌آموزان است. او هر روز برنامه روتین سرکشی به کلاس ها را اجرا می کند و طی این برنامه از الفاظ رکیک برای تحقیر دانش‌آموزان استفاده می کند.
علوی می گوید: این مدیر مدرسه برای اینکه بتواند رتبه برتر مدرسه خود در منطقه و استان را تثبیت کند سعی می کند با تهدید و توهین به دانش‌آموزان آنها را مجاب به درس خواندن و دریافت نمرات عالی کند اما غافل از اینکه چنین برخوردهایی نتیجه عکس داشته و باعث شده حتی دانش‌آموزانی که معدل خوبی داشتند دچار افت تحصیلی شوند.
بی توجهی مسوولان آموزش و پرورش آسیب زاست
این روانشناس می گوید: سال‌هاست که بحث پایش روانی معلمان از سوی والدین، متخصصان و دیگر فعالان حوزه آموزش مطرح می شود اما هنوز هیچ اتفاقی که نشان‌دهنده عزم این وزارتخانه برای حل مشکلاتی از این دست باشد رخ نداده است.
حمزه علوی می گوید: متاسفانه در زمان استخدام معلمان بیش از هر چیز به مسایل دینی و اعتقادی توجه می شود البته این مبحث مهم است اما اینکه معلم تا چه اندازه می تواند کنترل اعصاب و روان خود را در برخورد با دانش‌آموزان به دست بگیرد هم مساله مهمی است. در واقع توجه به این موضوع توجه به روحیه و روان دانش‌آموزانی است که قرار است در آینده نقش موثری در پیشبرد اهداف جامعه داشته باشند.
به ظاهر معلم بیشتر از سلامت روانش
توجه می‌شود
محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزش و معلم بازنشسته نیز در این باره به تجارت نیوز گفت: تمام قوانین چه در آموزش و پرورش و چه در بخشنامه‌ها، همه علیه تنبیه است. رفتارها در کلاس درس مبتنی بر روابط انسانی هستند و طرفین ماجرا انسان‌هایی واجد شعورند که ممکن است تحت تأثیر شرایط مختلف در مواقعی دچار هیجانات آنی شوند و رفتارهای غلطی از آنها سر بزند. از همین رو، افرادی که وارد سیستم آموزش و پرورش می‌شوند و با بچه‌ها سروکار دارند، بیش از هر چیزی می‌بایست با قوانین و مبانی روانشناسی کودک و نوجوان آشنا باشند و تحت نظارت و پشتیبانی روان‌شناختی قرار بگیرند.
او افزود: متأسفانه در کشور ما برای ورود به دانشگاه فرهنگیان آنقدر که به ظاهر، نمره و رتبه توجه می‌شود، به سلامت روانی متقاضیان اهمیت داده نمی‌شود. در مشاغلی همچون معلمی که مبتنی بر روابط اخلاقی و انسانی است، باید افرادی پذیرفته شوند که صرف نظر از اهداف معیشتی، از صمیم قلب علاقه‌مند به این کار هستند. در کشورهای دیگر در تست‌های انگیزه‌سنجی، وقتی فردی مدعی می‌شود که به تعلیم و تربیت کودکان علاقه‌مند است، آزمون‌های روانشناسی و ساز و کارهایی وجود دارد که وجود این انگیزه را اثبات می‌کند.
اعمال خشونت علیه دانش‌آموزان جرم است
این کارشناس آموزش در بخش دیگری از سخنانش گفت: اعمال خشونت علیه کودکان به هر شکل و هر بهانه‌ای جرم است. حتی والدین حق ندارند رفتار خشونت‌آمیزی، چه جسمی چه روحی، علیه کودکان زیر سن قانونی داشته باشند، چه برسد به معلم، مدیر یا معاون مدرسه. اما متأسفانه تنبیه و خشونت علیه دانش‌آموزان در مدارس ما وجود دارد و خیلی از موارد آن عمومی و رسانه‌ای نمی‌شود. در مواردی هم که مساله به ادارات بالاتر راه می‌یابد، مسوولان از ترس اینکه موضوع رسانه‌ای نشود، تلاش می‌کنند از دانش‌آموز و والدینش رضایت بگیرند تا قضیه بیش از این بیخ پیدا نکند.
او افزود: البته حالت سومی هم هست که خانواده جسارت به خرج می‌دهد و از فرد متخلف شکایت قضایی می‌کند. در این مورد، فرد متخلف مجازات و توبیخ می‌شود، اما ممکن است عبرت نگیرد. به عبارتی، گاهی معلم یا مسوول خاطی آنقدر وضعیت روحی و روانی ناسالمی دارد که حتی بعد از جریمه و مجازات بعید نیست که این عمل دوباره از او سر بزند.
کوچک‌ترین مساله ای در این زمینه باید رسانه ای شود
نیک نژاد در پاسخ به این سوال که آیا رسانه ای شدن آزار و اذیت دانش‌آموزان درست است یا نه گفت: به‌نظر من کوچک‌ترین اتفاقی در این زمینه باید رسانه‌ای شود، چون رسانه به‌مثابه دستگاه عصبی در اندام‌واره جامعه است و تا زمانی که ما از وجود درد باخبر نشویم، نمی‌توانیم آن را درمان کنیم. این دردها باید بروز داده شود.
او افزود: البته چنین مسائلی فقط مختص ایران نیست و در سایر کشورها هم رخ می‌دهد، اما در کشورهای دیگر قوانین جذب معلمان و کارمندان آموزش و پرورش سفت و سخت‌تر است و کادر آموزشی با وسواس بیشتری گزینش می‌شوند. ما خیلی در این زمینه فقیریم؛ مثلاً در دانشگاه فرهنگیان هیچ درسی را نداریم که این قوانین را به معلم آموزش بدهد یا به او بفهماند که این خشونت چه تبعاتی می‌تواند برای دانش‌آموز یا خود معلم داشته باشد.
این کارشناس آموزش دلیل بروز چنین رفتارهایی را ناآگاهی خانواده‌ها به حقوق خود و فرزندان‌شان و ناآگاهی معلمان از اینکه چگونه می‌توانند بدون توسل به زور و خشونت در کلاس اقتدار خودشان را حفظ کنند، دانسته و اظهار کرد: معلم باید این شغل را با روحیه و طبع خود سازگار بداند و بعد از اینکه این مساله تشخیص داده شد، تحت آموزش‌های خاصی قرار بگیرد و مسیر یادگیری برایش هموار شود که بتواند هم در رشته تخصصی خودش آگاهی کسب کند و هم در ارتباط با کودک و نوجوان به مهارت‌های لازم برسد.
