اينترنتي كه اينترنت نيست

وضعيت اينترنت در روزهاي گذشته، با اختلال بيشتري نسبت به روزهاي پيش از آن مواجه بود. البته شرايط دشوار كاربران اينترنتي براي دسترسي به شبكه جهاني در دو سال گذشته با روندي نزولي مواجه بوده اما هر از گاهي اين شرايط سخت‌تر هم مي‌شود. در عين حال اتصال به فيلترشكن‌ها براي باز كردن پيام‌رسان‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي پرمخاطب هم اين دردسرها را براي كاربران بيشتر كرده است. در اين ميان اما وزارت ارتباطات هم زير بار محدوديت‌هايي كه براي شبكه ايجاد مي‌كند نمي‌رود و همچنان بر تاكيد خود به توسعه فيبر نوري اصرار مي‌ورزد.

وزارت ارتباطات تمركز خود را بر توسعه شبكه فيبر نوري گذاشته و آن را مهم‌ترين دستاورد خود مي‌خواند اما درخواست‌ها براي رسيدگي به وضعيت اينترنت و گزارش اختلالات و فيلترينگ گسترده بي‌جواب مانده است. در اين شرايط به گفته حامد بيدي، مديرعامل پلتفرم كارزار حتي توسعه شبكه فيبر نوري هم بر اساس معماري اشتباه پيش رفته است و وضع چنان است كه مي‌توان گفت «اكنون در كشور اينترنت نداريم»؛ يعني شهروندان از يك طرف تحت فشار محدوديت‌هاي داخلي هستند و از طرف ديگر محروميت‌ با تحريم فناوري به آنها تحميل شده است. اينها اظهارات كنشگران حق اينترنت است كه زوميت به بررسي گفت‌وگو درباره آنها پرداخته است.

فيلترينگ دليل اختلال شبكه است

نارضايتي از وضعيت اينترنت تا آنجا پيش رفته كه نامه‌اي براي «اعتراض به وضعيت فاجعه‌بار اينترنت در ايران» در پلتفرم كارزار، بيش از ۳۰هزار امضا دريافت كرده و «كارزار مخالفت با تحريم‌هاي فناوري عليه مردم ايران» در كمتر از يك شبانه روز به يك ميليون امضا رسيده است. كنشگران حق اينترنت و نويسندگان كارزارها به همين بهانه گرد هم جمع شدند تا درباره وضعيت فعلي چاره‌جويي كنند. حاضران در اين هم‌نشيني، با تماشاي دوباره ويديوي گفت‌وگوي اخير عيسي زارع‌پور، وزير ارتباطات با «فن‌زي» ادعاهاي او را بررسي كردند. يكي از محورهاي صحبت‌هاي وزير توسعه شبكه فيبر نوري بود و اين اصرار كه «در ۲۵۰ شهر فيبر نوري راه‌ انداخته‌ايم» و «به نقطه‌اي رسيده‌ايم كه مي‌توانيم اتصال را شروع كنيم». بيدي در واكنش به اظهارات او گفت: «توسعه شبكه فيبر نوري با نقدهاي جدي روبرو است. به‌طور كلي معماري شبكه اشتباه است چون كه در سياست فعلي معيار اصلي كنترل‌گري است، به جاي ايجاد يك شبكه نامتمركز مثل تمام دنيا، يك شبكه شبه‌متمركز ايجاد مي‌شود. به همين دليل است كه وقتي يك ديتاسنتر يا يك بخشي از شبكه دچار مشكل مي‌شود يا حتي يك حادثه كوچك رخ مي‌دهد، كل شبكه به‌هم مي‌ريزد و اينترنت براي بخش عمده‌اي از مردم قطع مي‌شود. بنابراين مدل توسعه درست نيست.» او با اشاره به تأكيد دولت بر «توسعه شبكه» ادامه داد: «آنها مدام از توسعه شبكه مي‌گويند در حالي كه با خيلي از تعاريف بين‌المللي درحال‌حاضر اينترنت ايران قطع است. قطع دسترسي به شبكه‌هاي اجتماعي اصلي، در خيلي از تعاريف معادل قطع اينترنت است. درواقع شبكه فعلي شباهت زيادي به اينترنت ندارد. حتي كليدواژه «شبكه» در صحبت‌هاي وزير ارتباطات و رييس‌جمهور به شبكه ملي اطلاعات ارتباط دارد.»

با اينكه زارع‌پور بارها تكرار كرده كه محدوديت اينترنت دست وزارت ارتباطات نيست، بيدي اين موضوع را هم به چالش كشيد: «اينطور نيست كه وزارت ارتباطات در اين مورد هيچ‌كاره باشد. وزارت ارتباطات جدا از اينكه مجري است، در خيلي مواقع در مقام سياست‌گذار قرار دارد و در كليت دولت هم به عنوان رييس شوراي عالي فضاي مجازي اين مداخله را دارد؛ مسير اينترنت ايران در مصوبات اين شورا مشخص است.» از طرف ديگر اگرچه وزير هميشه تأكيد داشته هيچ اختلالي روي اينترنت كشور وجود ندارد، بيدي گفت: «بخشي از اختلالات جدي در اينترنت به‌دليل فيلترينگ است. اين حجم از فيلترينگ درنهايت باعث ناپايداري شبكه مي‌شود و ترافيك داخلي را تحت تأثير قرار مي‌دهد.» مديرعامل كارزار درباره تبعات اقتصادي فيلترينگ براي كسب‌وكارها كه زارع‌پور آن را انكار كرده و بي‌تأثير دانسته است، به گزارش اينماد ۱۴۰۱ استناد كرد كه حاكي از روند كاهشي تراكنش‌ها در آمار دولت الكترونيك است و همين خلاف ادعاي وزير است.

ترافيك اپراتورها هنوز احيا نشده است

يكي از اعضاي انجمن تجارت الكترونيك درباره اين موضوع يادآوري كرد: «در اين مورد همين بس كه نماينده ايرانسل در جلسه بررسي فني ادعاهاي گزارش كيفيت اينترنت اعلام كرد كه ما هنوز به ترافيك شهريور ۱۴۰۱ نرسيده‌ايم. به همين نسبت كسب‌وكارها هم با وجود اختلال در اينترنت درآمدشان كمتر شده است.» او با اين جمله حرف‌هاي پيشين بيدي را تأييد كرد: «وقتي شاكي ما هستيم و متهم وزارت ارتباطات، قاضي كيست؟ فيلترينگ در ايران هيچ كاري از دستش برنيامده جز اينكه در اينترنت اختلال ايجاد كرده است.» اميرحسين دهقان، كارشناس فناوري هم درباره بي‌توجهي به انتقاد از فيلترينگ گفت: «ما با چند نهاد موازي سروكار داريم و به همين دليل فرايند مشخصي درباره اختلال و ناپايداري اينترنت وجود ندارد. اگر قرار است درباره تحريم در اينترنت حرف بزنيم نهاد مشخصي پيگير اين موضوع نيست. در اين ماجرا مدام پاي موازي‌كاري نهادي در ميان است. در اين وضعيت تجربه ثابت كرده است كه فقط گاهي كنشگري و فشار افكار عمومي آنها را وادار به صحبت كرده است. واكنش‌هاي وزارت ارتباطات به گزارش كيفيت اينترنت مصداقي از اين رويكرد است.

جهان بايد درباره اثر تحريم فناوري

بر شهروندان بداند

بهاره آروين، جامعه‌شناس كه در اين دورهمي حضور داشت به مساله تحريم اشاره كرد: «بعد ديگر تحريم اين است كه شهروندان را هدف قرار مي‌دهد، در حالي كه مشكل تحريم‌كنندگان با دولت است. سوال اين است كه آيا كنشگران اينترنت در ايران نمي‌توانند دراين‌مورد مطالبه‌گري كنند كه تحريم، كسب‌وكارها و شهروندان را تحت تأثير قرار داده است؟ به‌نظر من يك سوي تلاش كنشگران بايد به اين هدف معطوف باشد كه جامعه جهاني را درباره تبعات تحريم براي مردم آگاه كند.» با اين صحبت‌ها بيدي از اين گفت كه «كنشگران و جامعه مدني خارج از ايران تا امروز فعاليتي جدي و تأثيرگذار در اين راستا انجام نداده‌اند.» او از راه‌اندازي كارزار جديدي خبر داد كه «نخستين كنش جمعي مردم ايران» به حساب مي‌آيد: مخالفت با تحريم‌هاي فناوري عليه مردم ايران. انجمن تجارت الكترونيك تهران كه اين كارزار را به‌راه انداخته يادآوري كرده است كه تحريم‌هاي فناوري در مغايرتي آشكار با حقوق بشر و دسترسي آزاد انسان‌ها به اطلاعات است و مشكلات زيادي براي مردم ايران ايجاد كرده است. در اين كارزار انجمن تجارت الكترونيك از شركت‌هاي بزرگ فناوري از جمله گوگل، آمازون، اپل، مايكروسافت و ديگر شركت‌هاي فناوري خواسته كه بخش يا تمام خدمات خود را كه به دليل تحريم‌ها به روي ايراني‌ها بسته‌اند، با توجه به دستورالعمل جديد دولت امريكا در مه‌۲۰۲۴ كه مجوز عمومي D-2 را به قانون تبديل مي‌كند، بردارند.

كنشگران بايد دقيق باشند

پويا پيرحسينلو، رييس كميسيون اينترنت انجمن تجارت الكترونيك در اين هم‌نشيني خبر داد كه گزارش سوم اين انجمن درباره كيفيت اينترنت درحال آماده‌سازي است و گفت: «اگر فعالان اين حوزه واكنش درستي به وضعيت فعلي نداشته باشند، نظراتشان ناديده گرفته مي‌شود. بنابر اين لازم است كه به عنوان جامعه علمي بازخورد دقيقي داشته باشيم تا كنشگري ما در راستاي اصلاح وضعيت باشد.» توسعه فيبر نوري بهترين كاري بود كه در دولت رييسي انجام شد. افزايش لايه اكسس زمان‌بر است و حداقل ۱۵سال زمان مي‌برد تا بتوانيد پوششي منطقي در لايه دسترسي ايجاد كنيد و با سرعت قابل قبولي اكنون درحال انجام است. اگر اين توسعه را نبينيم و تشويق نكنيم، انتقاد ما درباره اختلال، محدوديت فاجعه‌بار و آسيب‌هاي انحصارگري شنيده نمي‌شود. او ادامه داد: «ما انتظار داريم كه حاكميت شاخص دقيقي به ما بدهد، در مقابل هم كنشگران بايد دقيق باشند. براي مثال تلاش كرديم گزارش كيفيت اينترنت به‌شدت داده‌محور باشد. درعين‌حال كه نظر ما درباره محدوديت گسترده و وضعيت وحشتناك اينترنت تغييري نكرده است، تلاش مي‌كنيم كه با كنشگري فعال و نشان دادن سرنخ‌هايي براي بهبود وضعيت كمك كنيم.»