حالا ديگر مساله وجود ريز گردها و گردو غبار در هوا تنها محدود به يك جغرافيا ومحدوده خاص نيست. اين روزها بسياري از كشورها با اين پديده مواجهند و به همين دليل است كه در روز جهاني محيط زيست علاوه برتاكيد برنامه محيط زيست سازمان ملل متحد براي تحقق شعار «احياي زمين، تاب‌آوري در برابر بيابان‌زايي و خشكسالي» اجماع جهاني در مقابله با گرد و غبار هم يكي از مهم‌ترين برنامه‌هاي اين سازمان است. در واقع گرمايش زمين و استفاده بي امان مردم از منابع طبيعي و هدر رفتن آب در سراسر جهان باعث شده تا امروز زنگ خطر خشكسالي در اكثر كشورهاي دنيا به صدا در بيايد. به همين خاطر و با توجه به نقش توفان‌هاي گرد و غبار در تشديد اين پديده، سازمان حفاظت محيط زيست اقداماتي را در سطح بين‌المللي انجام داده است علاوه بر آن هم‌افزايي بيشتر بين دستگاه‌ها در مديريت كانون‌هاي داخلي گرد و غبار موثر است.
روز جهاني محيط زيست همزمان با ۵ ژوئن هر سال گرامي داشته مي‌شود. روز جهاني محيط زيست بزرگ‌ترين رويداد بين‌المللي محيط زيست است كه توسط برنامه محيط زيست سازمان ملل متحد (UNEP) رهبري مي‌شود و از سال ۱۹۷۳ هر ساله برگزار و از سوي ميليون‌ها نفر گرامي داشته مي‌شود.
احياي زمين، دستيابي به اهداف توسعه پايدار
احياي زمين از اركان اصلي «دهه سازمان ملل براي احياي اكوسيستم» (از ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۰) است؛ فراخواني تقويت‌شده براي حفاظت و احياي تمامي اكوسيستم‌ها در سراسر جهان كه براي دستيابي به اهداف توسعه پايدار امري حياتي است. يكي از راه‌هاي احياي سرزمين جلوگيري از تخريب خاك است اين در حالي است كه ۱۲۵ ميليون هكتار از عرصه‌هاي منابع طبيعي كشور در قلمرو فرسايش آبي قرار دارد و ميزان فرسايش خاك در ايران شش تا هفت برابر ميانگين جهاني است.
توفان‌هاي ماسه و گرد و غبار يكي از عوامل موثر بر تخريب سرزمين و افزايش بيابان‌زايي همچنين آسيب به سلامت، رفاه و معيشت مردم، ، جنگل‌زدايي، از بين رفتن تنوع زيستي و بهره وري زمين است. با توجه به تغييرات اقليمي و تداوم خشكسالي اين توفان‌ها مي‌توانند مشكلاتي را براي كشورها ايجاد كنند. به عنوان نمونه سازمان جهاني هواشناسي در گزارشي ضمن اشاره به خشك شدن تالاب هامون و وقوع توفان‌هاي گرد و خاك آورده است: در اواسط شهريور ماه، توفان گرد و غبار بخش‌هايي از جمهوري اسلامي ايران، افغانستان و پاكستان را درنورديد و مشكلاتي براي سلامتي ساكنان آنها به همراه داشت. البته ايران در غرب و شمال غرب كشور نيز با ورود گرد و غبار از كشورهاي همسايه دست و پنجه نرم مي‌كند.
فعاليت در زمين ديپلماسي محيط زيست
در سال‌هاي اخير سازمان حفاظت محيط زيست تلاش كرده است با فعال‌تر كردن ديپلماسي زيست‌محيطي مشاركت‌هاي كشورها را براي كاهش توفان‌هاي گرد و غبار جلب كند. علي محمد طهماسبي بيرگاني - دبير ستاد ملي‌سياست‌گذاري و هماهنگي مديريت مقابله با پديده گرد و غبار- در اين زمينه به ايسنا مي‌گويد: در زمينه ديپلماسي گرد و غبار در دولت سيزدهم يك كنفرانس منطقه‌اي با حضور ۱۱ كشور منطقه و تعدادي دستگاه بين‌المللي و يك كنفرانس بين‌المللي با حضور حدود ۵۰ كشور و ۱۵ نهاد بين‌المللي برگزار كرديم. در هر دو كنفرانس بيانيه‌هاي خيلي خوبي داشتيم كه به موضوعات مرتبط با ايجاد مركز منطقه‌اي و يك صندوق براي پشتيباني از اقدامات اجرايي منطقه‌اي و بين‌المللي، اجرايي شدن دو برنامه عمل زير منطقه‌اي براي غرب، جنوب غرب و شرق و شمال شرق كشور اشاره كرد. به علاوه مباحث كلاني درباره تبادل اطلاعات و تجربيات مطرح شد. او اضافه مي‌كند: از شهريور تا پايان سال گذشته روي آن خيلي كار شد و در پايان سال گذشته با الهام گرفتن از اين بيانيه، پيش‌نويس قطعنامه مقابله با توفان‌هاي شن و گردوغبار را تهيه كرديم و درششمين مجمع محيط زيست ملل متحد در نايروبي مطرح شد. با تلاش سازمان محيط زيست، وزارت خارجه و سفارت ايران در نايروبي بعد از نشست‌هاي طولاني و چند دور مذاكره يكي از كشورهايي بوديم كه قطعنامه پيشنهادي آن در مجمع به تصويب رسيد و به همه كشورها ابلاغ شد. در حال حاضر اصلي‌ترين كار بين‌المللي ما پيگيري مفاد اين قطعنامه است.
برگزاري نشست‌هاي چند جانبه
دبير ستاد ملي‌سياست‌گذاري و هماهنگي مديريت مقابله با پديده گرد و غبار درباره ديگر اقدامات انجام شده براي مقابله با گرد و غبار اظهار مي‌كند: نشست‌هاي دوجانبه و چند جانبه‌اي را با مقامات كشورهاي سوريه، عراق، عربستان، تركمنستان و قطر و كويت برگزار كرديم و اجراي تفاهمنامه‌هاي منعقد شده با اين كشورها در زمينه مديريت گرد و غبار در دستور كار ماست.
او در پاسخ به اين پرسش كه با توجه به اجرايي نشدن تفاهمنامه‌هاي پيشين در سال‌هاي گذشته به علت شرايط منطقه، چه تمهيداتي را براي به اجرا درآمدن تواففات صورت گرفته با كشورهاي همسايه براي مديريت گرد و غبار انديشيده‌ايد؟ مي‌گويد: متعاقب تفاهم با كشور عراق گروهي از اعضاي ستاد ملي مقابله با گرد و غبار با مسووليت بنده به عراق سفر و از چند استان بازديد كرديم. در نتيجه اين سفر تفاهمنامه ديگري ذيل تفاهمنامه قبلي منعقد شد. بر اساس اين تفاهمنامه قرار شد چند استان در ايران و عراق براي اجراي آزمايشي طرح مقابله با گرد و غبار انتخاب شوند. در ايران استان‌هاي ايلام و خوزستان و در عراق چهار استان از جمله واسط، ذي‌قار و مثني تعيين شده است و اقدامات مشترك در اين استان‌ها انجام خواهيم داد. كارهاي مطالعاتي براي اجرا كردن اقدامات لازم در اين استان‌ها در ايران انجام و برنامه‌هايي پيش‌بيني شده و در حال تخصيص اعتبار براي اجرايي كردن آنها هستيم.
طهماسبي بيرگاني درباره اقدامات انجام شده در كشور عراق در پي انعقاد تفاهمنامه اظهار مي‌كند: پيگيري‌هاي متعددي از مرداد سال قبل انجام شده است و بيش از ۱۰ مكاتبه از طريق وزارت امورخارجه كرديم حتي قرار شد هيات عراقي به ايران سفر كند و گزارش عملكرد خود را در استان‌هاي پايلوت ارايه دهد ولي در نهايت سفر لغو شد. ما دو زمان ديگر را براي اين سفر پيشنهاد داده‌ايم.
استفاده از شيوه مشاركت
براي مديريت توفان‌هاي گرد و غبار
دبير ستاد ملي‌سياست‌گذاري و هماهنگي مديريت مقابله با پديده گرد و غبار اضافه مي‌كند: قصد داريم از اين شيوه براي مشاركت با تركمنستان در شمال شرق كشور براي مديريت توفان‌هاي گرد و غبار استفاده كنيم.
او درباره اقدامات ديگر ايران براي مقابله با پديده گرد و غبار مي‌گويد: به پيشنهاد ايران روز ۱۲ جولاي به عنوان روز جهاني مقابله با توفان‌هاي گرد و غبار در مجمع عمومي سازمان ملل متحد با اجماع اعضا تصويب شد يكي از برنامه‌هاي ما در سال جاري بزرگداشت اين روز است. يك برنامه ملي و چند برنامه استاني به اين مناسبت براي آشنايي مسوولان و تنوير افكار عمومي برگزار خواهيم كرد. دبير ستاد ملي‌سياست‌گذاري و هماهنگي مديريت مقابله با پديده گرد و غبار مي‌افزايد: درشهريورماه كارگاه آموزشي مشترك را با حضور نمايندگان ارشد كشورهاي ذي‌نفع شامل كشورهاي حاشيه خليج فارس، غرب و جنوب غرب و شرق و شمال شرق برگزار خواهيم كرد. بدين ترتيب نمايندگان كشورهاي سوريه، عراق، بحرين، امارات، كويت، قطر، عربستان، پاكستان، افغانستان، تركمنستان و ازبكستان در كارگاه حضور خواهند داشت و حول اجراي برنامه‌هاي اقدام مندرج در بيانيه‌هاي دو اجلاس تهران و قطعنامه مجمع عمومي محيط زيست ملل متعهد برگزار مي‌شود.
«سهم من در تداوم حيات»
با توجه به اينكه شعار سازمان حفاظت محيط زيست هفته محيط زيست «سهم من در تداوم حيات» است، طهماسبي بيرگاني درباره نقش مردم در كاهش اثرات خشكسالي و گرد و غبار مي‌گويد: اگرچه برخي از عوامل طبيعي تشديدكننده گرد و غبار هستند و بايد مدنظر قرار گيرند ولي عوامل انساني اثرگذار بر تشديد و تكرار دفعات وقوع گرد و غبار بهره‌برداران، سياست‌گذاران و برنامه‌ريزان هستند و نقش هر دو عامل را بايد مد نظر قرار دهيم. مديريت نامناسب منابع آب، خاك و منابع گياهي چه در بخش سياست‌گذاري، چه در بخش برنامه‌ريزي و چه در بخش اقدام هم به مسوولان و اعضاي ستاد ملي مقابله با گرد و غبار و كارگروه تخصصي هم به بهره‌بردار بر مي‌گردد.
دبير ستاد ملي‌سياست‌گذاري و هماهنگي مديريت مقابله با پديده گرد و غبار اضافه مي‌كند: در تمام سياست‌ها، راهبردها و برنامه‌هاي ابلاغي ستاد ملي به اين مورد توجه كرده و از دستگاه‌ها خواسته‌ايم ظرفيت‌هاي مردمي براي طراحي و اجراي برنامه‌هاي خود را در اين زمينه مد نظر قرار دهند.
هم افزايي را به فرهنگ تبديل كنيم
او درباره «بخشي‌نگري» در بهره‌گيري از منابع آبي از سوي برخي از اعضاي ستاد ملي مقابله با گرد و غبار اظهار مي‌كند: قصد تاييد وضعيت كنوني را ندارم و بايد در جهت كاهش بخشي‌نگري تلاش كنيم البته اين وضعيت خاص كشور ما نيست. بر اساس بررسي‌هاي انجام شده در اغلب كشورها به‌ويژه كشورهاي در حال توسعه ناهماهنگي‌هايي بين دستگاه‌ها وجود دارد. كنوانسيون مقابله با بيابان‌زايي در سال ۷۳ به تصويب رسيد ولي هنوز ناهماهنگي بين دستگاه‌ها يكي از اصلي‌ترين علل كمتر موفق بودن آن بوده است، با اين حال هر روز بايد تلاش كرد تا اين بخشي‌نگري كاهش يابد.
طهماسبي بيرگاني در پايان درباره راهكارهاي كاهش عملكرد بخشي در زمينه مقابله با گرد و غبار مي‌گويد:
يك سري سياست‌ها و راهبرد در ستاد ملي مقابله با گرد و غبار تعريف و برنامه اقدام هر دستگاه را در سطح كلان تعيين كرديم كه در اولين جلسه سال ۱۴۰۱ اين موارد مصوب و به دستگاه‌ها ابلاغ شد. در حال حاضر پيگيري‌هاي ما بر اساس همان سياست‌ها و راهبردهاست. لازم است بين دستگاه‌ها هم‌افزايي وجود داشته باشد. تا هم‌افزايي به فرهنگ تبديل نشود، نمي‌توان انتظار داشت كه بخشي‌نگري به‌صورت كامل حل شود.
