معضل جهاني به نام كودكان كار

آمار كودكان كار در سال ۲۰۲۰ در مقايسه با سال ۲۰۰۰، حدود ۸۶ ميليون نفر كاهش يافته است؛ با اين حال همچنان تعداد كودكان كار به نسبت تعهد كشورها تا سال ۲۰۲۵ بسيار بالاتر است. كار كودك در پيمان‌نامه جهاني حقوق كودك منع شده است با اين حال در بسياري از نقاط جهان كودكان در بخش‌هاي مختلف كار مي‌كنند. در بسياري از نقاط جهان آمار كودكان كار مشخص نيست؛ در ايران نيز خصوصاً پس از ورود اتباع جنگ زده افغانستاني اطلاع دقيقي از تعداد كودكان كار در كشورمان در دست نيست.

عوامل موثر در تداوم معضل كار كودك

در سراسر جهان عوامل متعددي دست به دست هم داده است تا تمايل زيادي براي استفاده از كودكان به عنوان نيروي كار وجود داشته باشد؛ مهم‌ترين اين عوامل مي‌توان عبارتند از:

- افزايش مهاجرت‌هاي داخلي و خارجي بر اثر گسترش بيكاري، خشكسالي و حوادث طبيعي

- عدم پوشش كامل نظام آموزشي بر اثر كمبود امكانات آموزشي

- وجود آسيب‌هاي اجتماعي ناشي از گسترش فقر، اعتياد والدين به مواد مخدر و خشونت‌هاي خانگي و به‌طور كلي تضعيف كاركردهاي خانواده

- شكست الگوهاي اقتصادي، تضعيف نظام بازار و عدم نظارت كافي نهادهاي متولي در امر حقوق كار و كارگر

افزايش تلاش‌ها جهت ريشه‌كن كردن

كار اجباري كودكان

اگرچه مجمع عمومي سازمان ملل متحد با درخواست جامعه جهاني براي افزايش تلاش‌ها جهت ريشه كن كردن كار اجباري كودكان؛ سال ۲۰۲۱ را سال حذف كار كودكان معرفي كرد؛ با اين حال گزارش‌هاي جهاني نشان مي‌دهد سازمان‌ها و دولت‌ها در سراسر جهان لازم است اقدامات موثرتري براي كاهش كار اجباري كودكان انجام دهند. بر اساس پيمان‌نامه جهاني حقوق كودك هر فرد زير ۱۸ سال كودك است و دولت‌ها بايد حقوق كودكان را به رسميت بشناسند. با اين حال در حوزه اقتصاد غير رسمي موارد متعددي از نقض حقوق كودك در كشورها مشاهده مي‌شود. از مهم‌ترين دلايل عدم وجود آمارهاي دقيق در مورد تعداد كودكان كار اين است كه اغلب اين كودكان در محيط‌هاي غير رسمي يا در خانه‌هايشان به كار گمارده مي‌شوند. در بهترين حالت كودك ناچار مي‌شود همراه با خانواده‌اش يك كسب و كار خانگي را رونق دهد. دختران بيش از پسران در كسب و كارهاي خانگي در ايران و در نقاط ديگر دنيا كار مي‌كنند. بر اساس آمار سازمان بين‌المللي كار در هشتاد و هفتمين كنفرانس بين‌المللي كار سالانه ۲۵۰ ميليون كودك ۵ تا ۱۴ ساله از كودكي محرومند. اگرچه طبق پيماننامه جهاني حقوق كودك هر فرد زير ۱۸ سال كودك محسوب مي‌شود با اين حال هشدارهاي جهاني در مورد كار كودكان كمتر از ۱۵ سال شديدتر است. متأسفانه ۵۰ تا ۶۰ ميليون كودك بين ۵ تا ۱۱ سال در سراسر جهان به كارهايي گمارده مي‌شوند كه به هيچ عنوان مناسب سن آنان نيست.

كاهش تعداد كودكان كار در جهان

كافي نيست

با وجود اينكه آمار كودكان كار در سال ۲۰۲۰ در مقايسه با سال ۲۰۰۰، حدود ۸۶ ميليون نفر كاهش يافته است با اين حال همچنان تعداد كودكان كار به نسبت تعهد كشورها تا سال ۲۰۲۵ بسيار بالاتر است. مضاف بر اينكه آمار تعداد كودكان كار به صورت دقيق معلوم نبوده و احتمالاً تعداد كودكان كار واقعي بسيار بالاتر از آمارهاي رسمي جهاني است. يكي از مهم‌ترين اقدامات سازمان‌هاي جهاني همچون سازمان‌هاي بين‌المللي كودكان، دسته‌بندي دقيق كودكان كار است. بر اساس تعريف رسمي كنوانسيون حقوق كودك هر نوع فعاليتي براي كودكان كه مخل رشد جسمي رواني و بهزيستي آنان و مانع انجام تكاليف آموزشي و پرورشي شود؛ كار كودك محسوب مي‌شود.

تغيير سياست‌ها و مفاهيم براي كنترل بهتر معضل جهاني كار كودك

كار كودك به فعاليت‌هايي گفته مي‌شود كه از نظر جسمي، رواني، اجتماعي و اخلاقي خطرناك و براي كودكان زيان‌آور است. فرصت تحصيل را از آنان مي‌گيرد يا آنان را مجبور به ترك مدرسه مي‌كند. براي اولين‌بار يونيسف در سال ۱۹۸۶ واژه كودكان خياباني را مطرح كرد. كودكان خياباني كه يا به‌طور پراكنده از حمايت ناكافي خانواده خود برخوردارند؛ يا به هيچ عنوان خانواده‌اي ندارند يا از حمايت خانواده برخوردار نيستند. در ابتدا كودكان كار تحت عناويني همچون كودكان در شرايط به ويژه دشوار، كودكان داراي نيازهاي خاص حمايتي و كودكان يتيم و آسيب پذير تعريف مي‌شدند. اما در سال‌هاي اخير مفاهيم اصلي در موضوع كودكان كار تغييراتي داشته است؛ به عنوان مثال واژه‌اي تحت عنوان كودكان در حركت به جاي اصطلاح محدودتر قاچاق كودكان به كار گرفته مي‌شود. اساساً كودكان در حركت كودكاني هستند كه در جست‌وجوي كار به شكل غير ايمن مهاجرت مي‌كنند يا به زور از جايي به جاي ديگر منتقل مي‌شوند. كودكاني كه در نهايت ممكن است به كودك در خيابان تبديل شوند.

تفاوت كودك خيابان با كودك در خيابان

همچنين بر اساس تعاريف جديد، سازمان‌هاي جهاني بين كودكان خيابان و كودكان در خيابان تفاوت قائل شدند. كودك خياباني، كودكي است كه در خيابان زندگي مي‌كند و كودك در خيابان كودكي است كه در خيابان براي خود يا خانواده‌اش پول در مي‌آورد. با اين حال برخي جامعه شناسان و روانشناسان معتقدند طبقه‌بندي كودكان به دو گروه كودكان خيابان و كودكان در خيابان مشكل ساز است؛ زيرا كودكان ممكن است بين زندگي در خيابان و دوره‌هاي موقت زندگي نزد خانواده، دوستان، سازمان‌هاي حمايتي يا حتي زندان در حال جابه‌جايي باشند. بنابراين بهتر است بين دو گروه كودك در خيابان و كودكان خياباني طيفي را در نظر بگيريم كه هر كودك در جايي از اين طيف ميان اين دو گروه قرار مي‌گيرند.