بر اساس مصوبه دولت در سال ۹۸، ماینینگ در ایران به رسمیت شناخته شده است، اما با شرایط و الزاماتی همراه است. مهم‌ترین نکته لزوم اخذ مجوز از وزارت صمت برای راه‌اندازی هر نوع مزرعه استخراج یا مرکز ماینینگ است. علاوه بر این، تأمین برق باید از طریق شبکه سراسری و با تعرفه مخصوص یا از نیروگاه اختصاصی صورت گیرد. خرید و فروش و استفاده از دستگاه‌های ماینر هم تابع مقررات خاص خود است و باید حتماً از مسیر قانونی و با ثبت و اخذ شناسه انجام شود. عدم رعایت هریک از موارد، مصداق استخراج غیرمجاز است و متخلف را در معرض جریمه‌های سنگین مالی و حتی پیگردهای حقوقی قرار می‌دهد.
استخراج بیت کوین و ارزهای دیجیتال رشد بسیاری کرده و اکنون به صنعتی بزرگ تبدیل شده است. بسیاری از فعالان حوزه کریپتو به دنبال راه‌اندازی مراکز استخراج کوچک و بزرگ و کسب سود از این طریق هستند. یکی از نگرانی‌های همیشگی ماینرها در ایران، وضعیت قانونی این صنعت است. با وجود آنکه فعالیت استخراج در ایران به رسمیت شناخته شده است، همچنان ابهاماتی درباره وضعیت قانونی آن وجود دارد. بخشی از این ابهامات به نبود قوانین جامع در حوزه ارزهای دیجیتال برمی‌گردد. این هم به نوبه خود با نوپا بودن این صنعت مرتبط است. استخراج یا ماینینگ (Mining)، فرایندی است که طی آن واحدهای جدید ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین تولید می‌شوند. در واقع استخراج، قلب تپنده شبکه بلاک چین محسوب می‌شود. در این فرایند، ماینرها با به‌کارگیری توان پردازشی بالای دستگاه‌های خود، تراکنش‌های شبکه را تأیید و در ازای آن پاداش دریافت می‌کنند. این پاداش به‌صورت واحدهای تازه تولیدشده بیت کوین یا ارز دیجیتال آن شبکه است. رقابت برای استخراج بین ماینرهای بیت کوین بسیار بالاست، چراکه منابع محدودی برای پاداش وجود دارد. تعداد کل واحدهای بیت کوین که می‌تواند تولید شود ۲۱ میلیون است؛ یعنی در نهایت فقط ۲۱ میلیون بیت کوین قابل‌استخراج است.
بررسی وضعیت استخراج در ایران
در خصوص وضعیت ماینینگ در ایران، نکته اصلی این است که طبق مصوبه هیات دولت در سال ۱۳۹۸، استخراج بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال در کشور به رسمیت شناخته شد و «قانونی» اعلام گردید. البته این قانونی‌بودن مقید به شرایطی است. مهم‌ترین شرط، اخذ مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت است. طبق مصوبه دولت، هر شخص حقیقی یا حقوقی برای راه‌اندازی «مزرعه استخراج» یا مرکز ماینینگ یا هر نوع عملیات استخراج، باید از وزارت صمت مجوز بگیرد. تنها در مناطق آزاد است که وزارت صمت می‌تواند اختیار صدور مجوز را به سازمان منطقه آزاد تفویض کند. نکته مهم دیگر بحث تأمین برق است. استخراج بیت کوین یک فرایند بسیار پرمصرف است که برق زیادی استفاده می‌کند. همین موضوع به چالشی جدی برای ماینرها تبدیل شده است.
مقررات تأمین انرژی برای دستگاه‌های استخراج
یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی صنعت استخراج بیت کوین و ارزهای دیجیتال در ایران، بحث تأمین برق است. دستگاه‌های ماینر برق بسیار زیادی مصرف می‌کنند و همین موضوع فشار مضاعفی را به شبکه برق کشور وارد می‌کند. استفاده از برق خانگی، تجاری یا کشاورزی و هر نوع انشعاب دیگر تخلف محسوب و با متخلفان برخورد قانونی می‌شود. برهمین‌اساس، استخراج بیت کوین در خانه ممنوع است، چون نمی‌توان از برق خانگی برای استخراج استفاده کرد. نکته دیگر اینکه حتی در صورت استفاده از برق مجاز، ماینرها موظف‌اند در ساعات اوج مصرف که از سوی وزارت نیرو اعلام می‌شود، دستگاه‌های خود را خاموش کنند. عدم رعایت این موضوع هم تخلف بوده و قابل پیگیری است.
احداث نیروگاه برای تأمین برق استخراج
جالب است بدانید که حتی اگر ماینرها اقدام به احداث نیروگاه مستقل هم بکنند، باز موظف‌اند از سوخت آن (اعم از گاز یا سوخت مایع) با تعرفه صادراتی استفاده نمایند و امکان استفاده از یارانه انرژی را ندارند. وزارت نیرو برای نظارت بر مصرف برق و کنترل ساعات اوج مصرف، کنتورهای هوشمند بر روی این مراکز نصب می‌کند تا بتواند به‌صورت لحظه‌ای میزان مصرف و پایبندی به مقررات را کنترل کند. البته وزارت نیرو در مقررات فروش برق به ماینرها بازنگری و تخفیف‌ها و ضرایب فصلی را حذف کرده است. با طرح جدید، هزینه تمام شده برق برای ماینرها افزایش خواهد یافت. به هر حال، رعایت ضوابط و مقررات وزارت نیرو در زمینه نحوه تأمین برق یکی از الزامات اصلی فعالیت قانونی در حوزه استخراج بیت کوین و ارزهای دیجیتال است و توجه به آن بسیار ضروری است.
خریدوفروش دستگاه‌های استخراج در ایران
طبق اعلام گمرک، از تیرماه ۱۳۹۸ واردات دستگاه‌های استخراج به کشور مجاز شده و حتی برای آن تعرفه گمرکی هم تعیین شده است. اما این به معنای واردات آزاد و بی‌قیدوشرط نیست. برای ترخیص دستگاه‌ها از گمرک علاوه بر این تعرفه، باید مجوزهای لازم از جمله مجوز وزارت صمت را هم داشته باشید. پس اگر کسی بدون مجوز اقدام به واردات یا حتی تولید داخلی دستگاه‌های ماینر کند، کار غیرقانونی انجام داده است. نکته جالب اینکه حتی اگر در گذشته کسی موفق شده باشد به هر طریقی دستگاه‌ها را وارد کند، باز هم برای فعالیت قانونی باید آن‌ها را در سامانه مربوطه ثبت کند و مجوز بگیرد. طبق اعلام انجمن بلاکچین ایران، در آذرماه ۱۴۰۲ مهلت تازه‌ای به دارندگان دستگاه‌های استخراج داده شد تا دستگاه‌های خود (فارغ از نحوه ورود آن‌ها به کشور) را در سامانه جامع تجارت ثبت کنند. براین‌اساس، اگر دستگاه از قبل هم در کشور وجود داشته باشد، باز هم باید برای آن شناسه یکتا و کد رهگیری از وزارت صمت دریافت شود. این کار برای تغییر مالکیت یا تمدید پروانه بهره‌برداری هم الزامی است. توصیه کارشناسان به خریداران دستگاه استخراج بیت کوین این است که حتماً در هنگام خرید، وجود این شناسه و کد را استعلام بگیرند. با این توصیف، خرید، فروش و نگهداری دستگاه بیت کوین در حال حاضر نیازمند طی فرایند قانونی و اخذ مجوزهای لازم است. اما اگر فردی بدون مجوز اقدام به خرید، فروش یا راه‌اندازی این دستگاه‌ها کند، باید منتظر برخورد قانونی باشد. همچنین کسی که بدون مجوز و خارج از چارچوب‌های قانونی که گفته شد، اقدام به استخراج ارزهای دیجیتال کند، تخلف انجام داده است و با او برخورد خواهد شد. در وهله اول، وزارت نیرو اختیار دارد برق واحد متخلف را قطع کند. حتی اگر فرد از برق مجاز هم استفاده کند، چون فاقد پروانه بهره‌برداری است، مصداق استخراج غیرمجاز خواهد بود. اگر فرد از برق غیرمجاز مانند برق خانگی هم استفاده کند که دیگر جرمش دوچندان است و مشمول جریمه سنگین مالی می‌شود.
احتمال توقیف و ضبط ماینر
حتی اگر دستگاه‌های ماینر فعال نباشند، اما فاقد مجوز و شناسه باشند، نیروی انتظامی اختیار دارد آن‌ها را ضبط و توقیف کند و پرونده قضایی تشکیل دهد. در مواردی حکم ورود به منازل هم برای این کار صادر شده است. البته اگر جرم دیگری هم رخ داده باشد، مثل قاچاق یا پولشویی، فرد مجرم تحت پیگرد مراجع انتظامی و قضایی قرار خواهد گرفت. خلاصه کلام اینکه، استخراج بیت کوین در ایران به رسمیت شناخته شده است، اما باید مطابق با آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های وزارت صمت و سایر نهادهای مربوطه و با اخذ مجوزهای لازم انجام شود. صرف خرید یا فروش دستگاه ماینر بیت کوین جرم نیست و نگهداری از آن هم جرم محسوب نمی‌شود. البته باید توجه داشت که دستگاه بیت کوین نباید قاچاقی وارد کشور شده باشد و باید شناسه داشته باشد.
