تكانه‌هاي ظريف در انتخابات
برگزاري دور نخست مناظره‌هاي انتخاباتي با موضوع اقتصاد و مهم‌تر از آن حضور محمدجواد ظريف در نشست كارشناسي صدا و سيما براي تشريح مسائل حوزه سياست خارجي، تكانه‌هايي در فضاي عمومي كشور و رسانه‌ها ايجاد كرده است.
زهرا سليماني| برگزاري دور نخست مناظره‌هاي انتخاباتي با موضوع اقتصاد و مهم‌تر از آن حضور محمدجواد ظريف در نشست كارشناسي صدا و سيما براي تشريح مسائل حوزه سياست خارجي، تكانه‌هايي در فضاي عمومي كشور و رسانه‌ها ايجاد كرده است. هم مسعود پزشكيان و هم محمدجواد ظريف با مطرح كردن آسيب‌هايي كه اقتصاد ايران در اثر تحريم‌هاي اقتصادي متحمل شده، تلاش كردند افكار عمومي ايرانيان را متوجه تفاوت‌هايي كنند كه ممكن است گفتمان‌هاي مختلف در حيات اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و... كشورمان ايجاد كنند. اين رویكرد در نقطه مقابل اظهاراتي است كه نامزدهاي اصولگرا در خصوص بي‌اثر بودن تحريم‌ها در نزول شاخص‌هاي اقتصادي مطرح مي‌كنند. اما فارغ از مسائل كلان راهبردي و اقتصادي لازم است دور نخست مناظره‌هاي انتخابات از منظر تخصصي از سوي اقتصاددان‌ها بررسي شود. براي اين منظور «تعادل» در اين باب گفت‌وگويي را با وحيد شقاقي شهري، اقتصاددان و استاد دانشگاه باز كرده تا در خصوص تبعات دور نخست مناظرات، برندگان و بازندگان اين دور از گفت‌وگوها، محتواي مطرح شده در مناظرات و ساير موضوعات برآمده از اين نشست گفت‌وگو كند. شقاقي با اشاره به حضور ظريف در برنامه روز گذشته پزشكيان در حوزه سياست خارجي مي‌گويد: «ظريف در اين نشست به خوبي توانست چالش‌هاي كشور در حوزه سياست خارجي را تبيين كرده و در خصوص تاثير آسيب‌هاي ناشي از تحريم‌ها بر شاخص‌هاي اقتصادي گفت‌وگو كند. معتقدم حضور ظريف به نفع پزشكيان نشان مي‌دهد اجماع مناسبي ميان اصلاح‌طلبان وجود دارد.»
دور نخست مناظره‌هاي انتخاباتي با محوريت موضوعات اقتصادي برگزار شد. اظهارنظرها و ديدگاه‌هاي متفاوت و بعضا متضادي درخصوص اين دور از مناظره‌ها مطرح مي‌شود. ارزيابي شما از موضوعات مطرح شده، گفتمان‌ها و برنامه‌هاي ۶ نامزد كسب كرسي رياست‌جمهوري چيست؟
طبيعتا در مناظره‌هاي نخست نامزدها بحث‌هاي كلي مطرح مي‌شوند و فرصتي براي پرداختن به جزييات فراهم نمي‌شود، برخي افراد و گروه‌ها پس از پايان مناظره دور اول، انتقاد مي‌كردند كه برنامه‌اي ارائه نشد يا طرح و ايده نويي مطرح نشد! در مناظره اول نامزدها تلاش مي‌كنند نگاه‌هاي كلي يا رويكردهاي كلان خود را مطرح كنند. شايد اساسا در مناظره نخست مناسب هم نباشد كه برنامه‌هاي تفصيلي نامزدها شرح شود. در ۲۵ تا ۳۰ دقيقه‌اي كه هر نامزدي براي بيات ديدگاه‌هايش فرصت داشت، باید در راستاي سوال‌هايي كه كارشناسان مطرح مي‌كردند، صحبت كند. بيشتر بحث‌ها حول محور اين بود كه هر نامزد نگرش‌هاي كلان خود را براي حل معادلات اقتصادي بيان كند.
آيا به صورت مصداقي مي‌توان سرفصل‌هاي هر كدام از گفتمان‌ها را تشريح كرد؟ كدام بخش بيشتر مورد توجه نامزدها قرار گرفت؟
موضوع تحريم‌ها يكي از اين اولويت‌ها بود كه نامزدها، ديدگاه‌هاي خود را درباره آن تشريح كردند. در زمينه بحث تحريم‌هاي اقتصادي مشخص شد كه هر نامزدي به چه مي‌انديشد. بيش از یک دهه است كه ايران به صورت جدي، با تحريم‌هاي گسترده روبه‌رو است. در اين خصوص، دو نگاه متفاوت ميان نامزدها وجود داشت. چهره‌هايي چون پزشكيان و پورمحمدي به صراحت، رفع تحريم‌ها را براي حل مشكلات ريشه‌اي اقتصاد، لازم مي‌دانستند و برخي ديگر از نامزدها مانند آقايان جليلي، زاكاني و ساير اصولگرايان، عمدتا نگاه ثانويه به بحث تحريم‌ها داشتند و آن را ذيل ضرورت‌ها نمي‌دانستند. در حوزه مباني انديشه‌اي، پورمحمدي منظومه فكري اقتصادي خود را مبتني بر ۸ اصل رقابت، بازار آزاد، توسعه بخش خصوصي، تقويت مالكيت فكري و مالكيت و بازيگرداني ايران در مناسبات بين‌المللي بيان كرد. از سوي ديگر آقاي پزشكيان هم به چالش‌هايي كه ايران به دليل عدم وفاق ملي و فقدان اولويت شناسي دچار آن شده اشاره و تلاش كرد، تعهد خود به حاكميت قانون و شايسته‌سالاري را بيان كند. در اين ميان برخي نامزدها در انتخابات حضور پيدا كرده بودند تا صرفا از عملكرد و دستاوردهاي دولت سيزدهم دفاع كنند. قاضي‌زاده هاشمي مهم‌ترين چهره‌اي بود كه از عملكرد دولت سيزدهم دفاع مي‌كرد. در اين كشاكش قاليباف تمام تلاش خود را معطوف داشت تا با نامزدها درگير نشود. قاليباف كلياتي را مطرح كرد اما محافظه‌كارانه از گفت و شنود با نامزدها در حوزه رويكردهاي اقتصادي خودداري كرد. در مجموع به نظرم مناظره نخست مناظره ديدگاه‌هاي كلان بود و ضرورتي نداشت تا در مناظره اول اقتصادي برنامه‌ها مطرح شود. به نظرم در مناظره‌هاي آينده بايد به معرفي برنامه‌ها پرداخت و از راهكارهاي جزیي‌تر براي حل مشكلات و بحران‌ها سخن گفت. در حال حاضر نمي‌توان ارزيابي دقيقي از برنامه‌ها و رويكردها داشت.
يعني مشخص نيست هر كدام از نامزدها با چه رويكردها و شاخص‌هايي وارد رقابت شده‌اند؟ به هر حال چارچوب‌هاي هر كدام از نامزدها به نوعي مشخص است.
درست است؛ نگاه‌هاي هر كدام از نامزدها به مقولات اقتصادي روشن شد. ديدگاه‌ها نسبت به مساله تحريم، نگاه‌ها نسبت به برنامه هفتم، نگاه‌ها نسبت با مساله رشد اقتصادي و... مشخص شد. در خصوص مساله برنانه هفتم، چهره‌هايي چون پزشكيان و پورمحمدي معتقد بودند برنامه ضعف‌هاي اساسي دارد. حتي نسبت به برنامه هفتم نقد داشته و معتقد بودند به دليل ضعف برنامه هفتم، ماده ۳۵ به برنامه الحاق شده و دولت آينده يك سال فرصت دارد تا ۲۵ برنامه را براي تحقق رشد اقتصادي دوباره به مجلس ارائه كند. در واقع اين دو نامزد معتقد بودند، برنامه هفتم فاقد كفايت لازم است و براي اصلاح جاي كار دارد. در مقابل قاليباف به عنوان رييس مجلسي كه برنامه هفتم را تصويب كرده از برنامه هفتم دفاع كرد.
شخصا معتقدم كه انتقادات پزشكيان و پورمحمدي در خصوص برنامه هفتم كاملا درست است. برنامه هفتم ايرادات مبنايي دارد و يكي از كارهاي مهم دولت آينده اصلاح اين برنامه مي‌تواند باشد. در ضمن ۲۵ برنامه كلاني كه در ماده ۳۵ برنامه آمده و دولت آينده بايد آنها را طي يك سال تدوين كرده و دوباره يه مجلس ارسال كند، نشان‌دهنده اين ضعف‌ها است. به دليل اين ضعف‌ها بود كه مجمع و شوراي نگهبان ايرادات بسياري به برنامه هفتم وارد كردند، اما چون ديگر فرصتي براي مجلس يازدهم باقي نمانده بود، برنامه با ماده الحاقيه بسته شد تا دولت دوباره برنامه‌ريزي‌هاي لازم را در آينده داشته باشد. بنابراين برنامه هفتم برخلاف نظرات قاليباف كفايت لازم‌را براي حل مشكلات ندارد.
برخي تحليلگران معتقدند بخشي از مشكلات ناشي از روش‌هاي صداوسيما در برگزاري مناظره‌ها ناشي مي‌شود. در واقع ساختار طرح سوال‌ها و پيشبرد مناظره‌ها به گونه‌اي است كه امكان پويايي را از نامزدها و مشاوران سلب مي‌كند.
بخشي از اين مشكل ناشي از تعداد بالاي نامزدهاست. اگر ۲ يا ۴ نامزد حضور داشتند، فضا و فرصت بيشتري براي گفتمان‌ها ايجاد مي‌شد. ۶ نامزد حاضر در مناظرات نمي‌توانند مجال بيشتري داشته باشند. البته به دليل شهادت آقاي رييسي، انتخابات چهاردهم در شرايط ويژه‌اي برگزار شد. اساسا فرصت تبليغات و سفرهاي استاني براي نامزدها وجود ندارد. فرصت باقي مانده همين ۵ مناظره‌اي است كه صدا و سيما برگزار كرده است. معتقدم در مناظره‌هاي باقي مانده، يخ نامزدها آب مي‌شود و شفافيت بيشتري در خصوص راهبردهاي هر كدام از نامزدها ايجاد مي‌شود.
اگر قرار باشد، تحليلي از عملكرد هر كدام از نامزدها در دور اول ارائه شود، كدام چهره‌ها عملكرد بهتري در دور نخست مناظره‌ها داشته‌اند؟
پس از پايان مناظره اول به ترتيب آقايان پورمحمدي، پزشكيان، قاليباف و ساير نامزدها حائز وضعيت مطلوب‌تري بودند. پورمحمدي را مي‌توان به عنوان پديده مناظره‌ها معرفي كرد. مسعود پزشكيان هم به خاطر گرايش حزبي و تشكيلاتي كه دارد با تكيه بر تشكيلات منسجم اصلاح‌طلبان مي‌تواند، توجه‌هات را به خود معطوف سازد. ديروز هم محمدجواد ظريف همراه با پزشكيان در گفت‌وگوي سياسي و ديپلماسي شركت كرد كه بازخوردهاي مثبت بسياري در فضاي عمومي كشور پيدا كرد. ظريف در اين نشست به خوبي توانست چالش‌هاي كشور در حوزه سياست خارجي را تبيين كرده و در خصوص تاثير آسيب‌هاي نالشي از تحريم‌ها بر شاخص‌هاي اقتصادي گفت‌وگو كند. حضور ظريف به نفع پزشكيان نشان مي‌دهد اجماع مناسبي ميان اصلاح‌طلبان وجود دارد. تيم تشكيلاتي منسجمي پشت سر پزشكيان است كه در ادامه به نفع او وارد ميدان مي‌شوند. از حزب سازندگي و اعتماد ملي گرفته تا جبهه اصلاحات و اقشار و طيف‌هاي گوناگون از پزشكيان دفاع مي‌كنند. در عين حال پورمحمدي هم خود را به عنوان پديده مطرح كرده است. قاليباف اما رويكرد محافظه‌كارانه‌اي را در پيش گرفته است. او تلاش مي‌كند در آخر، اجماعي به نفع خود ميان اصولگرايان شكل بدهد. در واقع قاليباف از حاشيه دوري مي‌كند تا ضربه‌اي از سوي رقبا متحمل نشود. مناظره دوشنبه شب نشان داد كه قاليباف نگران ورود به حاشيه‌هاست و از جدل پرهيز دارد. برخلاف انتخابات سال ۹۶ كه وارد چالش با روحاني شد و با ضدحمله روحاني قافيه انتخابات را يكسره باخت. به گمانم قاليباف در اين دوره حركت در حاشيه‌ها را در دستور كار قرار داده تا نامزدهاي پوششي، به جاي او وارد چالش‌ها شوند از عملكرد او و دولت سيزدهم دفاع كنند.
اما آيا عملكرد اقتصادي دولت سيزدهم قابل دفاع است يا جاي نقد دارد؟
حتما عملكرد دولت سيزدهم جاي نقد جدي دارد. هرچند دستاوردهاي مثبتي در دولت سيزدهم مشاهده مي‌شود اما ايرادات بسياري هم در بخش اقتصادي وجود دارد. البته با توجه به حادثه‌اي كه براي آقاي رييسي رخ داده، نقد عملكرد دولت سيزدهم بسيار دشوار است. اما بايد موضوع تلاش‌هاي رييسي را از عملكرد تيم اقتصادي كابينه سيزدهم جدا كرد. پزشكيان و تيمش بايد راهكارهاي معقولي را جست‌وجو كنند تا ضمن نقد منصفانه عملكرد دولت قبلي، راهبردهاي اجرايي براي بهبود شاخص‌ها ارائه كند. بخشي از عملكرد اقتصادي دولت سيزدهم نيازمند نقدهاي جدي است.
به عنوان يك اقتصاددان اگر قرار باشد توصيه‌اي به تيم اقتصادي مسعود پزشكيان داشته باشيد به چه مواردي اشاره مي‌كنيد؟
حتما لازم است مشاوران اقتصادي آقاي پزشكيان تقويت شوند. نگرانم كه با اين تيم اقتصادي، پاشنه آشيلي براي ايشان ايجاد شود و رقبا از آن نقطه ضرباتي به ايشان وارد سازند. مشاوراني نياز است كه صرفا دانشگاهي نبوده و در كنار تحصيلات دانشگاهي، تجربيات عملي در مديريت اقتصادي داشته باشند و با پختگي بيشتري مشاوره‌هاي لازم را ارائه كنند. معتقدم ظرفيت‌هاي پزشكيان بسيار بيشتر از چيزي است كه در دور نخست مناظره‌ها ارائه شد. پورمحمدي هم بدون شك پديده دور نخست مذاكرات محسوب مي‌شود و كنشگري‌اش مي‌تواند تعادل افزون‌تري در مناظره‌ها ايجاد كند.
