بازار بزرگ تهران به عنوان قدیمی‌ترین مرکز اقتصادی پایتخت که از دوران صفویه برجای مانده و در دوران قاجار به طرح‌های توسعه‌ای آن نگاه ویژه شده، اکنون در مسیری قرار گرفته که با سبقه‌ای کهن، به شرایطی بسیار ناایمن و نیازمند بازسازی و ساماندهی رسیده است. بازار تهران بازار قدیمی تاریخی است که در منطقه ۱۲ در مرکز شهر تهران واقع شده است. این بازار به چندین راهرو به طول بیش از ۱۰ کیلومتر (۶.۲ مایل) تقسیم شده است که هر کدام در انواع کالاها تخصص دارند و همچنین دارای چندین ورودی است، که ورودی اصلی آن سبزه میدان است.بازار تهران علاوه بر مغازه‌ها، دارای مسجد، مهمان‌سرا و بانک نیز هست. از طریق ایستگاه‌های خیام و 15 خرداد به سامانه ترانزیت سریع متروی تهران دسترسی دارد.
سر توماس هربرت، در سفرنامه خود در سال ۱۱۰۸ قمری (دوره صفویه) بازارهای تهران را فاقد سقف توصیف می‌کند.در میان اماکن بازار تهران، بازار بین‌الحرمین از ساخته‌های دوره محمدشاه قاجار و بازار امیر، سرای امیر و بازار کفاش‌ها از ساخته‌های دوره ناصرالدین‌شاه است.
تاریخچه از بازار بزرگ تهران
سالیان سال است که بسیاری از مسوولان اجرایی بر ناایمن بودن بزرگ‌ترین مرکز خرید پایتخت تاکید دارند اما کوچه پس کوچه‌ها و دالان‌های تودرتوی این بازار اجازه هیچ کاری را نمی‌دهد، نه می‌توان به یکباره آن را تخریب و نوسازی کرد و نه می‌شود مسیر انتقال آن به جایی دیگر از تهران فراهم کرد.
چنان کوچه‌های این بازار در هم تنیده است که انگار مانند طاق‌های پارچه اگر آنها را از هم باز کنیم، دیگر جمع کردن آن بسیار سخت‌تر می‌شود و آن طاق پارچه دیگر به مانند قبل نخواهد شد. تنیدگی بازار، فرسودگی مغازه‌ها، کهنه بودن سیستم احتراق، نداشتن مسیرهای دسترسی برای حضور عوامل اورژانس و آتش‌نشانی و هزاران مشکل دیگر باعث شده که فکری برای وضعیت کنونی بازار باید کرد.
اگر چه چندین دوره ایمن‌سازی بازار بزرگ انجام شده اما همچنان بافت فرسوده بازار پایتخت در منطقه ۱۲ مسیر رسیدگی بیشتر به وضعیت آن را مشکل‌تر کرده است، شاید اگر بازسازی و انتقال بازار به مکان دیگری امکانپذیر بود این اقدام انجام می‌شد، اما چندین هزار باب مغازه در دل قلب بازار ایران وجود دارد که مسیرهای مختلف آن را مسدوده کرده است.
امرار معاش تعداد زیادی از مردم از بازار بزرگ
این بازار حتی یک روز تعطیل شود بخش عمده‌ای از مردم کشور توان خرید انواع کالاهای موردنیاز خود را از این مسیر از دست خواهند داد، ناایمنی بازار مشکل دیگری است که اگر به آن توجه نشود ممکن است منجر به مشکلات ناگوار بیشتری شود
مغازه‌داران، کاسبان، فروشندگان و واسطه‌هایی که از این بازار بزرگ امرار معاش می‌کنند نه تنها زندگی خود را از این مسیر تامین می‌کنند بلکه بسیاری از مردم دیگر شهرهای کشور روزانه خریدهای سنگین خود را از این بازار بزرگ انجام می‌دهند بنابراین بازار بزرگ پایتخت تزریق‌کننده همه بازارایان و کاسبان در کشور به شمار می‌رود. بنابراین باید موضوع وضعیت کنونی بازار بزرگ تهران به شکل ویژه دیده شود تا علاوه بر جلوگیری از خسارت به وضعیت اقتصادی کشور و بازارایان، بر ایمنی این مکان پربازدید و پرتردد در کشور نیز افزوده شود تا در آینده خسارت جبران‌ناپذیری به مردم و اقتصاد کاسبان این بازار وارد نشود. موضوع ایمنی بازار بزرگ تهران به حدی دارای اهمیت است که نخستین نشست کارگروه بررسی وضعیت ایمنی بازار بزرگ تهران در اردیبهشت سال ۱۴۰۲ با دستور معاون دادستان و رییس دادسرای ناحیه ۱۲ تهران برگزار شد. وضعیت ایمنی بازار بزرگ تهران در تداوم اجرای سیاست‌های دستگاه قضایی در زمینه حفظ حقوق عامه و پیگیری وضعیت ایمنی ساختمان مهم و پرخطر انجام شد.
ساماندهی بازار بزرگ تهران
رییس سازمان مدیریت بحران کشور نیز ۲۳ خرداد سال گذشته از تشکیل کمیته‌های ساماندهی بازار بزرگ تهران خبر داده و گفته بود: این کمیته‌ها بررسی‌های تخصصی خود را در زمینه‌های مختلف از وضعیت بازار انجام خواهند داد تا بتوانیم با استفاده از این طرح‌ها وارد عمل شویم.
محمدحسن نامی افزود: باید همه تلاش‌ها برای مقابله با مخاطرات طبیعی و انسان ساخت، ایمنی لازم در بازار بزرگ تهران انجام شود. مشکل عمده بازار بزرگ تهران کنار هم قرار گرفتن توزیع و تولید اجناس در محل بازار است، تولید باید از بازار دور و به شهرک‌های صنعتی منتقل شود اگر چه میراث فرهنگی مورد احترام همه است اما باید مدنظر داشت در مکانی که ایمنی در خطر است میراث فرهنگی و اوقاف نمی‌توانند مانع باشند.
خطرات فراوان بازار به دلیل کوچه‌های باریک
عرض کوچه‌های بازار به حدی باریک و کوچک است که حتی امکان حضور آتش‌نشانان و اورژانس در هنگام وقوع حادثه وجود ندارد همین مساله ساماندهی و مدیریت بازار بزرگ تهران را می‌طلبد زیرا در چندین سال گذشته به دلیل وجود کارگاه‌های تولیدی در این بازار اتفاقات و حوادث مختلفی به ویژه آتش‌سوزی را شاهد بودیم.
شاید یکی از دلایل اصلی جلوگیری از تخریب و خسارت فراوان به بازار بزرگ تهران همین موضوع ساماندهی بازار محسوب می‌شود که باید به صورت جدی از سوی مسوولان و متولیان امر انجام شود تا از خسارت بسیار سنگین در حوزه بازار بزرگ به عنوان یک منطقه قدیمی و فرسوده جلوگیری شود.
ساماندهی بازار بزرگ تهران به دلیل چند چالش
مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران نیز پیشتر درباره ساماندهی بازار بزرگ تهران گفت: بازار تهران چند مشکل و چالش عمده دارد و باید با نگاه بلندمدت و کوتاه‌مدت به آن رسیدگی شود، ساماندهی این بازار یک اقدام بین سازمانی است و اکنون، شرکت ساماندهی مشاغل، معاونت‌های شهرداری تهران و شهرداری منطقه ۱۲ در راستای ساماندهی بازار پایتخت با یکدیگر همکاری دارند.
سعید بیگی افزود: وجود دستفروشان خیابان ۱۵ خرداد به دلیل ایجاد معضل برای تردد شهروندان و کسبه از چالش‌هایی است که باید رفع شود که در همین راستا طرحی در این مورد با نگاه حمایتی تهیه شده است البته رویکرد مدیریت شهری در برخورد با دستفروشان در حال تغییر است و قرار نیست با دستفروشان خیابان ۱۵ خرداد برخورد سلبی انجام شود زیرا طرح‌های اجرایی در بازار تهران معمولا طرح‌های ایجابی است تا منافع دستفروشان نیز دیده شود.به گفته وی، در طرح ساماندهی تولیدی‌های فعال در بازار، باید نقاطی را در تهران مشخص کرد که اتحادیه پوشاک تولیدی‌ها را به آن اماکن منتقل کند و کالای ایرانی با برند ایرانی را تولید و در بازار تهران فقط دفتر کار تولیدی‌ها، فعالیت داشته باشد.
انتقال بازار منتفی است
به گفته عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر تهران انتقال بازار بزرگ به عنوان محله‌ای تاریخی در شرایط فعلی امکانپذیر نیست. نمی‌توانیم این مکان مهم را به نقطه دیگری از شهر انتقال دهیم و کار درست آن است که این مکان نوسازی شود یکی از مسیرهایی که می‌تواند مشکلات مربوط به بازار بزرگ پایتخت را حل کند انتقال این بازار به مکان دیگری است که البته با وجود هزاران فعال اقتصادی در میان بازاریان و کسبه دور از تصور است که به همین منظور باید چاره‌ای دیگر برای این موضوع اندیشید.
ناصر امانی اظهار کرد: بازار تهران بسیار ناایمن است، در این زمینه بسیار نگرانیم، اما از یاد نبریم که مسایل و مشکلات بی‌شماری در موضوع انتقال وجود دارد که کسبه و مالکان در آن دخیل هستند بنابراین به راحتی نمی‌توان در این باره تصمیم گرفت البته نوسازی بازار از اولویت‌های اصلی کار شورا است و همواره یکی از نگرانی‌ها و دغدغه‌های جدی ما در شورای شهر تامین ایمنی بازار بوده و همچنان نیز هست.
وی یادآور شد: انتقال بازار تهران به مکان دیگر کار بسیار پیچیده‌ای است که نیاز به مطالعه جامع دارد. همچنین نوسازی بازار بزرگ تنها توسط ارگانی همچون شهرداری میسر نمی‌شود و همه دستگاه‌ها باید در این زمینه کمک کنند.
دیرینگی شکل‌گیری بازار بزرگ تهران
این بازار از جمله بناهای تاریخی است که در مورد دیرینگی ساخت آن اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. عده‌ای از صاحب‌نظران، بنای مزبور را متعلق به دوره قاجار و زمان پادشاهی ناصرالدین شاه و عده‌ای دیگر، آن را مربوط به دوره‌ی «شاه طهماسب صفوی» می‌پندارند. مطابق سفرنامه‌ای از «توماس هربرت»، این بنا متعلق به دوره‌ی صفویان است. در آن دوران، سقف بنای مزبور، به صورت رو باز بوده است.
در این مورد، با اندکی کندوکاو در تاریخ دوره صفویان و زمان پادشاهی شاه طهماسب می‌توان دیرینگی ساخت بنا را مشخص کرد. در واقع، شاه طهماسب صفوی در ابتدای حکومت خود، نخستین‌بار «قزوین» را به علت نزدیکی به شهر ری و «حرم حضرت عبدالعظیم» به عنوان پایتخت انتخاب کرد. سپس، به تدریج توجه او به شهر تهران جلب شد و دستور داد که اطراف آن حصاری ایجاد کنند. برای این کار، خاک زیادی از دو منطقه‌ی مشهور تهران جمع آوری شد که بعدها محله های حاصل گودبرداری در این مناطق، به «چاله میدان و چاله حصار» شهرت یافتند. در آن دوران، شهر تهران ۴ منطقه بیشتر نداشت که نام یکی از آنها «بازار» بود. به تدریج، این منطقه توجه پادشاهان صفوی و زندیه را به خود جلب کرد. در نتیجه، این منطقه به یک محل و مکان تجاری تبدیل شد. در دوره‌ی قاجار، این منطقه رونق زیادی پیدا کرد. «آقا محمد خان»، اولین پادشاه قاجار، دستور ساخت حجره‌ها و دالان‌هایی را در این منطقه صادر کرد که باعث رونق تجارت در آن شد.
