دبير كميته كشوري اخلاق در پژوهش‌هاي زيست پزشكي وزارت بهداشت ضمن تشريح اهميت مبحث اخلاق در طرح‌هاي مطالعاتي، در عين حال از ورود اين كميته به مبحث «قليان اكسيژن» و جلسه با مجريان آن خبر داد. دكتر علي خاجي گفت: در انتظار پاسخ مجريان اين طرح هستيم تا به جمع‌بندي نهايي برسيم؛ اگرچه نتايج مدنظر هنوز ارايه نشده اما كميته اخلاق در پژوهش براي تعيين نتايج نهايي به موضوع ورود مي‌كند.
او با اشاره به سه وظيفه عمده كميته‌هاي اخلاق در پژوهش گفت: اولين وظيفه كميته اخلاق در پژوهش، «حفاظت و مراقبت از آزمودني» است. يعني افرادي كه در انجام يك پژوهش يا مطالعات مشاركت مي‌كنند بايد از آسيب‌هاي احتمالي محافظت شوند.
دبير كميته كشوري اخلاق در پژوهش‌هاي زيست پزشكي با بيان اينكه هيچ اجباري براي مشاركت بيماران در يك طرح تحقيقاتي وجود ندارد، افزود: مهم‌ترين و اولين هدف اين است كه افراد وارد شده در يك مطالعه، نبايد در معرض آسيب قرار گيرند. شايد بتوان گفت بخش زيادي از طرح‌هاي مطالعاتي براي شركت‌كنندگان سود و منفعتي ندارد اما در درازمدت براي جامعه سودمند تلقي مي‌شوند.
خاجي با بيان اينكه مراقبت و محافظت از آزمودني‌ها، استمرار همكاري‌ها را نيز در پي دارد، اظهار كرد: به منظور استمرار ارتباط مشاركت‌كنندگان با طرح‌هاي مطالعاتي، حفاظت از آزمودني الزامي و جزو وظايف اصلي كارگروه‌ها/كميته‌هاي اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت به حساب مي‌آيد.
مراقبت از پژوهش وظيفه كميته اخلاق است
وي درباره وظيفه دوم كميته اخلاق در پژوهش توضيح داد: «مراقبت از پژوهش» از ديگر وظايف كميته اخلاق به حساب مي‌آيد. يك پژوهش بايد براساس اصول علمي، مباحث نوين و مورد پذيرش دنيا طراحي و اجرا شود. يك پژوهش يا طرح مطالعاتي نمي‌تواند با روش‌هاي علمي قديمي انجام شود. يك تكنيك علمي كه حتي اگر در زمان خود توسط افراد مطرح در رشته پزشكي معرفي شده اما در گذر زمان منسوخ شده باشد، نبايد براي يك طرح مطالعاتي به‌كار گرفته شود.
دبير كميته كشوري اخلاق در پژوهش‌هاي زيست پزشكي ادامه داد: اگر يك پژوهش يا طرح مطالعاتي با يك روش علمي جديد انجام نشود، به‌طور قطع، نتايج حاصله قابل استناد و استفاده نيست. تعريف يك طرح مطالعاتي يا پژوهش مي‌بايست دقيق و متناسب با شرايط كشور باشد. همچنين هزينه‌ها در طرح نامه يك مطالعه، بايد متناسب با اقدامات في ما بين شده باشد. ويژگي‌هاي يك طرح مطالعاتي فقط محدود به مطالعه يا تحقيق نمي‌شود بلكه پژوهشگر نيز بايد از مهارت لازم و دانش كافي برخوردار باشد.
«كد اخلاق» در طرح‌هاي مطالعاتي چيست؟
خاجي درباره صدور «كد اخلاق» اظهار كرد: هنگامي كه يك طرح مطالعاتي يا پژوهش كد اخلاق دارد به اين معنا است كه آزمودني بايد از حداكثر مراقبت لازم برخوردار بوده و پژوهشگر نيز صلاحيت لازم براي انجام آن مطالعه را داراست. او ادامه داد: هنگامي كه كد اخلاق به يك طرح مطالعاتي داده مي‌شود روش اجراي آن نيز مشمول كد اخلاق شده و نظارت بر حسن انجام كار ضرورت دارد. هرگونه تغيير در روش انجام يك طرح تحقيقاتي بايد در شوراي پژوهشي مطرح و مجوز جديد براي روش جديد صادر شود.
خاجي درباره وظيفه سوم كميته اخلاق گفت: «مراقبت از پژوهشگر» از ديگر وظايف كميته اخلاق به حساب مي‌آيد. تربيت پژوهشگر كاري زمانبر و پرهزينه است و ثمره سال‌ها تلاش مراكز علمي و دانشگاهي است. از سوي ديگر، انجام پژوهش امري اجتناب‌ناپذير است؛ علم، بدون پژوهش توسعه نمي‌يابد. لذا به صرف وقوع يك خطا يا اشتباه در پژوهش، نبايد تمامي فعاليت‌هاي پژوهشي را زير سوال برده و به دنبال محدود كردن پژوهش يا انجام طرح‌هاي تحقيقاتي بود.
ورود كميته اخلاق در پژوهش‌هاي زيستي
خاجي در ادامه صحبت‌هايش درباره آخرين وضعيت طرح مطالعاتي قليان اكسيژن توضيح داد: كميته اخلاق در پژوهش‌هاي زيستي وزارت بهداشت در حال بررسي طرح مطالعاتي قليان اكسيژن است. پس از انجام بررسي‌هاي لازم، اين كميته نظر خود را به مجريان و مسوولان وزارت بهداشت اعلام خواهد كرد.
او در پاسخ به پرسشي در زمينه تفاوت نظر متخصصان و مجريان اين طرح مطالعاتي درباره مضرات قليان اكسيژن اظهار كرد: اگر كميته اخلاق در پژوهش‌هاي زيستي وزارت بهداشت به اين نتيجه برسد طرح مطالعاتي قليان اكسيژن قابل اجرا است، اجازه ادامه طرح صادر و اگر از آسيب‌رسان بودن اين دستگاه مطلع شود، از اين طرح مطالعاتي جلوگيري مي‌كند. بررسي طرح مطالعاتي قليان اكسيژن در كميته اخلاق پژوهش‌هاي زيستي وزارت بهداشت آغاز شده، اين كميته فقط از منظر مباحث اخلاقي به طرح ورود مي‌كند و در اين مسير از نظر مشاوره متخصصان قلب و ريه كمك مي‌گيرد.
جلسه كميته اخلاق با مجريان طرح قليان اكسيژن
خاجي با اشاره به برگزاري جلساتي با مجريان طرح قليان اكسيژن گفت: در انتظار پاسخ مجريان طرح قليان اكسيژن هستيم كه به جمع‌بندي نهايي برسيم. اگرچه نتايج مدنظر هنوز ارايه نشده اما كميته اخلاق در پژوهش براي تعيين نتايج نهايي به موضوع ورود مي‌كند. پس از بررسي نتايج، جمع‌بندي نهايي به مجريان طرح اعلام مي‌شود و نتايج نهايي در صورت نياز رسانه‌اي مي‌شود.
او گفت: تاكيد مي‌كنم، طرح مطالعاتي قليان اكسيژن موافقان و مخالفاني دارد، اما نظر هيچ‌كدام از اين گروه‌ها به عنوان نظر بالادستي تلقي نمي‌شود. از نظركميته اخلاق در پژوهش زيستي وزارت بهداشت طرح‌هاي مطالعاتي بايد به نحوي باشد كه سلامت جامعه حفظ شود.
