فرار مغزها، این بار از افغانستان
گروه جهان
بحران مهاجرت و فرار مغزها در افغانستان بالا گرفته است. ادارات مربوط به پذیرش پناهجویان اروپا از جمله آلمان، پس از سوریه بیشترین پناهجو را از افغانستان دارند و این تعداد همچنان رو به افزایش است. گفته شده، کشورهای اروپایی از جمله آلمان قصد دارند تا پناهجویان افغان را بیشتر از قبل به کشورشان بازگرداند.
روزنامه نیویورک تایمز اخیرا با اشاره به موج جدید مهاجرت از افغانستان و ظهور کابوس «فرار مغزها» در این کشور می‌نویسد، جنگ در افغانستان شدت گرفته و موج خشونت‌ها، هزاران افغان را از کشور گریزان کرده است. از آنجا که در این بحبوحه کشورهای همسایه از جمله پاکستان که پذیرای بیشترین تعداد مهاجران افغان بودند از سیاست‌های قبلی خود فاصله گرفته و چون گذشته پذیرای آنها نیستند، موجی از مهاجران افغان به سمت مرزهای اروپایی رانده شده‌اند: آن هم در شرایطی که این قاره خود گرفتار بحران ورود پناهندگان به خصوص از سوریه است. با این‌حال، به نظر می‌رسد که موج مهاجران افغان، چندان نظر تصمیم‌سازان سیاسی غرب را به خود جلب نکرده است. اما واقعیت این است که کابوس نوظهور افغان‌ها در حال پدیدار شدن است. این کابوس، احیاء موج عظیم فرار مغزهای افغانستان است که اول بار در دهه 1970 اتفاق افتاد و همه نخبگانی که ستون سازندگی این کشور در آینده هستند را از کشور گریزان کرد.
صدور روزانه 2 هزار گذرنامه
اداره صدور گذرنامه افغانستان ماه گذشته اعلام کرد که بطور میانگین روزانه حدود 2 هزار گذرنامه صادر کرده که سه برابر آمار مشابه در 6 ماه قبل است. عمده سیل مهاجرت افغان‌ها در دهه‌های اخیر رو به جانب پاکستان بوده که در حال حاضر پذیرای سه میلیون افغان است.
طبق اعلام «سازمان بین‌المللی مهاجرت» فقط از ماه ژانویه امسال تاکنون تعداد 90 هزار افغان مقیم پاکستان شده‌اند. این مهاجران گلایه دارند که امسال دولت پاکستان آنها را برای بازگشت به وطن تحت فشار قرار داده است. دولت پاکستان از تمدید اعتبار اوراق هویت 5/1میلیون مهاجر افغان در کشور خودداری ورزیده است. جمع کثیری از این افغان‌ها چندین دهه است که ساکن پاکستان‌اند و مهلت اقامتشان آخر امسال به اتمام می‌رسد. دولت ایران هم مهاجران افغان را به وطنشان بازگردانده است.
یکی از دلائل این سیاست، دخیل بودن شماری از این افغان‌ها در تجارت مواد مخدر است که ایران بطور جدی در حال مبارزه با آن است. اما این سکه روی دیگری هم دارد. تعدادی از اخراج‌شدگان در اردوگاه‌های سازمان ملل در حومه «جلال‌آباد» اسکان داده می‌شوند که از دژهای مستحکم سابق آن دسته از «طالبان» است که امروز به «داعش» پیوسته‌اند. خطر به خصوص برای «اقوام هزاره» که از مسلمانان شیعه مذهب هستند بسیار بالاست. اغلب این هزاره‌ها از دست کشتار به دست طالبان به پاکستان گریخته‌اند.
در شرایطی که واشنگتن برنامه آموزش به وزارت «مهاجران و بازگشت افغان‌ها» را سال گذشته به‌دلیل موارد عدیده‌یی فساد و بی‌کفایتی دولتمردان افغان قطع کرد، کمک کردن به مهاجران افغان، برای پاکستان هم چالش ساده‌یی نیست: چراکه دولت اسلام‌آباد هم‌اکنون نیز گرفتار معضل هزاران آواره پاکستانی در داخل کشور است که برای خلاص شدن از شر خشونت‌ها و ستیزه در مناطق مرزی کشور خانه وکاشانه خود را رها کرده‌اند.
با مشکلات برشمرده، موج مهاجرت دسته جمعی افغان‌ها به جانب مرزهای اروپایی روان شده است. طبق آمارهای سازمان ملل و اتحادیه اروپا افزون بر 20 درصد از حدود 500 هزار مهاجری که امسال از طریق مدیترانه وارد خاک اروپا شده‌اند را افغان‌ها تشکیل می‌دهند. این موج، اروپا را با چالش‌هایی جدید مواجه کرده است، در حالی که اروپا هم‌اکنون نیز خود گرفتار بزرگ‌ترین بحران پناهندگان بعد از «جنگ جهانی دوم» است و بیش از این میل ندارد خود را سپر بلای حملات سیاستمداران ضد مهاجرت کند. اگر اروپا مرزهایش را به روی مهاجران ببندد؛ فقط این موج را مجددا روانه پاکستان کرده است.
به همین دلیل است که پاکستان این روزها در انتظار ورود سیل جدیدی از مهاجران افغان است. آن هم در شرایطی که با شدت گرفتن موج تردد افغان‌های سرخورده از مرزهای افغانستان، معضل قاچاق انسان از مرزها هم حادتر خواهد شد و به تبع آن نارضایتی عمومی از مهاجران افغان در کشورهای همسایه شدیدتر خواهد شد.
در گزارش نیویورک تایمز آمده است، جهان باید توجه بیشتری به واقعیات تلخ موجود در افغانستان داشته باشد. دولت کابل در محاصره جنگ و معضل بی‌کفایتی است و بدیهی است که قدرت و کفایت لازم برای مدیریت این بحران را ندارد. همسایگان بزرگ‌تر افغانستان هم رفته رفته حساسیت خود را نسبت به معضل مهاجران افغان‌ها از دست داده‌اند. وانگهی، غیرواقع‌بینانه است که از کشور پاکستان انتظار داشته باشیم حاضر به پذیرش شماری بیشتر از مهاجران افغان باشد، اما به هر رو اسلام‌آباد حداقل این امکان را دارد که سطح کمکهایش به مهاجران افغان حاضر در کشور را ارتقاء بخشد. و اما کشور امریکا هم می‌تواند در رفع مشکل اثربخش باشد.
نقش امریکا
باراک اوباما، رییس‌جمهوری امریکا، باید بر نواز شریف نخست وزیر پاکستان فشار آورد تا مهلت اعتبار اوراق هویت مهاجران افغان را تمدید کند. لازم است اوباما این موضوع بسیار مهم را در دیدارهایش با رهبران افغانستان مطرح کند. نواز شریف لازم است یک فرایند تدریجی و انسانی‌تری را برای بارگشت مهاجران افغان در پیش بگیرد. اوباما باید به شریف اطمینان دهد که امریکا همچنان متعهد به حمایت‌های مالی از برنامه بین‌المللی کمک به مهاجران افغان در پاکستان و ایران است. این برنامه از لحاظ اعتبار بودجه در مضیقه قرار دارد. ایران که بعد از پاکستان بزرگ‌ترین میزبان مهاجران افغان است، مهلت اعتبار اوراق هویت 450 هزار افغان را تمدید کرده است.
غرب و همه کشورهای اروپایی که در ماموریت «ناتو» در افغانستان مشارکت دارند باید مهاجران افغان را هم در سهمیه‌بندی اتحادیه اروپا برای اسکان پناهندگان شامل کنند. واشنگتن هم باید مهلت ویزای ویژه افغان‌هایی که برای دولت یا دستگاه نظامی امریکا کار کرده‌اند را تمدید کند. در ماه سپتامبر، دست‌کم 13 هزار تبعه افغانستان و عراق در همین شرایط منتظر تمدید ویزا و اوراق هویت خود مانده‌اند. در صورت تضمین امنیت این افغان‌ها در بازگشت به کشور، سازمان‌های بین‌المللی امداد رسانی باید کار ایجاد مناطق امن درون کشورهایی که درگیر جنگ نیستند را شتاب بخشد. سازمان ملل می‌گوید که جمعیت کل شهروندانی که داخل کشور آواره شده‌اند نزدیک به یک میلیون نفر است. این افراد نیازمند مشوق‌هایی برای ماندن در افغانستان هستند. پاره‌یی از دیگر همسایگان افغانستان هم باید در این برنامه کمک و یاری مشارکت کنند.
کشورهای همجوار افغانستان در آسیای میانه در امتداد روسیه، چین و ایران همه نیازمند ثبات افغانستان هستند و از هیولای سیل سنگین هجوم پناهندگان به کشورشان در هراسند و نیازمند حمایت مالی برای تشکیل مناطق دایمی ایمن داخل افغانستان هستند. استان‌هایی مانند «بومیان» که نسبتا آرام و باثبات است برای ایجاد این مناطق مناسب است. از آنجایی که هماهنگی‌های فوری برای فرو نشاندن خشونت‌ها و مهار فساد و نابه‌سامانی اقتصادی در کشور به حد کافی وجود ندارد، ایجاد مناطق امن بهترین مشوق ممکن برای ماندن افغان‌ها در کشور است. البته همه اینها صرفا چاره‌اندیشی موقت است، اما به هر تقدیر امکان دارد برای مهار یک بحران خطرناک کاملا سودمند باشد.
