ديپلماسي برد - برد در عرصه انرژي ايران و روسيه

رييس موسسه مطالعات بين‌المللي انرژي با اشاره به محدوديت روسيه در صادرات گاز به اروپا در پي تنش‌هاي مسكو-كي‌يف، تلاش براي خريد گاز از اين كشور در اوضاع كنوني را نشانه هوشمندي دستگاه ديپلماسي انرژي ايران برشمرد و راهبردهاي دولت سيزدهم در زمينه برقراري ديپلماسي فعال انرژي با همسايگان از جمله روسيه و تركمنستان را تشريح كرد.

محمدصادق جوكار در تشريح موقعيت راهبردي تهران و مسكو همزمان با توافق براي انتقال گاز از روسيه به ايران، گفت: اقدام اروپا نقشي قابل‌توجه در ايجاد محدوديت براي شبكه انرژي منطقه داشت، به‌گونه‌اي كه از صادرات سالانه حدود ۱۱۳ ميليارد متر مكعب گاز روسيه جلوگيري كرد. وي ادامه داد: كشورهاي اروپايي از ابزار قطع صادرات گاز براي فشار به روسيه استفاده كردند، هر چند كه براي اروپا آسان نبود، اما با تكيه بر بالا بردن قيمت‌ها، صرفه‌جويي و بهينه‌سازي مصرف، تقويت بازار ال‌ان‌جي و متنوع كردن سبد مصرف، واردات گاز با خط لوله را محدود كردند. رييس موسسه مطالعات بين‌المللي انرژي با بيان اينكه بازار كشورهاي مشترك‌المنافع مثل قزاقستان و ازبكستان هم بسيار محدود است، افزود: اين بازار ارزش راهبردي تلاش براي ايجاد بازار جديد را نداشت. جوكار با اشاره به ظرفيت محدود خطوط قدرت سيبري ۱ و ۲ گفت: البته ارقام متفاوتي از حجم صادرات با اين خطوط شنيده و گفته مي‌شود، همچنين تخفيف‌هاي بالايي هم براي اين صادرات در نظر گرفته‌اند. وي با تأكيد بر اينكه فروش ۳۰ ميليارد مترمكعب همه ۱۱۳ ميليارد مترمكعب گاز مازاد را پوشش نمي‌دهد، اظهار كرد: برنامه‌هاي جايگزيني مثل اجراي قدرت سيبري ۲ و انتقال گاز از مسير مغولستان به چين در دستور كار است، اما اين قرارداد و پروژه به زمان زيادي براي اجرا نياز دارد. نبايد از ياد برد كه پاورسيبرياي ۱، گاز شرق روسيه را به چين انتقال مي‌داد، اما عمده گاز بدون بازار روسيه مربوط به غرب اين كشور است كه به اروپا منتقل مي‌شد. رييس موسسه مطالعات بين‌المللي انرژي در ادامه با اشاره به تحريم پروژه‌هاي ال‌ان‌جي و توسعه پروژه ساخالين ۲ گفت: البته از پارسال و در نشست‌هاي گازي مختلف مباحثي درباره توسعه پتروشيمي‌ها و توليد متانول، مصرف داخلي در گازرساني خانگي و جي‌تي‌اب به عنوان روش‌هاي جايگزين مطرح شده بود، اما اين موارد در كوتاه‌مدت، جوابگو نيستند.

جوكار با اشاره به گزارش رسمي شركت گازپروم، گفت: تلاش‌هاي تركيه براي دريافت گاز روسيه و انتقال به قطب گازي تركيه و فروش به اروپا هم با محدوديت قاره سبز روبرو شد. وي با تأكيد بر اينكه دستگاه ديپلماسي جمهوري اسلامي و مديران در وزارت نفت و موسسه مطالعات بين‌المللي انرژي متوجه اين فرصت بودند تا از فرصت تنش مسكو- كي‌يف استفاده كنند، افزود: اگرچه روس‌ها به دنبال انتقال گاز از مسير ايران بودند، اما اولويت ايران ابتدا خريد گاز و سپس فروش آن بوده است؛ از همان ابتداي تنش‌هاي روسيه و اوكراين اين مسائل مطرح بود و پيشنهادها ارايه شد، اما تصورها اين بود كه تحولات مرزتبط با آن پايدار نيست و انتظار اين حجم فشار از سوي اروپا و امريكا را نداشتند؛ اما با تعميق تحريم‌ها و چشم‌انداز مبهم جنگ در اوكراين، روس‌ها به اين نتيجه رسيدند كه بايد پيشنهاد ايران را جدي بگيرند. رييس موسسه مطالعات بين‌المللي انرژي بيان كرد: البته در ابتدا صادرات گاز به ايران هم بدون محدوديت نبود. از بخش شرقي درياي خزر با توجه به مستهلك بودن خط قديمي و عبور از تركمنستان و قزاقستان محدوديت‌ها و چالش‌هاي ويژه خودش را داشت؛ در بخش غربي درياي خزر هم يك خط لوله داشتند، اما شاخه‌اي كه از گرجستان و ارمنستان منتقل مي‌شد، ظرفيت بالايي نداشت؛ يك خط لوله ديگر از روسيه – آذربايجان تا ايران وجود داشت كه امكان آن از نظر فني مناسب‌تر بود، در اين شرايط تنها جمهوري آذربايجان مطرح بود و احتمال همكاري‌هاي مثبت بيشتري وجود داشت. جوكار گفت: پس از حدود يك سال به نظر مي‌رسد روس‌ها توانسته‌اند با وجود همه اين مشكلات زيرساختي و ژئوپوليتيك و ترانزيتي در شرق يا غرب خزر، مشكل صادرات را حل كنند. وي با تأكيد بر اينكه موقعيت كنوني در خريد گاز از روسيه نشان‌دهنده هوشمندي دستگاه ديپلماسي انرژي ايران است كه زودتر گام‌هاي مربوطه را برداشته است، افزود: خريد گاز از روسيه مزاياي زيادي براي ما دارد؛ نخست مقوله قيمت است و خريد گاز از روسيه بسيار مناسب‌تر از قيمت گاز تركمنستان خواهد بود. رييس موسسه مطالعات بين‌المللي انرژي يادآور شد: خريد گاز روس‌ها مي‌تواند مساله ناترازي گازي در كشور و مشكلات مربوط به آن را حل كند؛ گاز خريداري شده مي‌تواند جايگزين سوخت‌هاي مايع در نيروگاه‌ها شده و با صادرات مازوت و فرآورده، مشكلات آلودگي هوا هم برطرف شود؛ ضمن اينكه فروش مازوت و فرآورده‌هاي نفتي عوايد زيادي براي كشور به همراه خواهد داشت؛ در عين حال چنانچه حجم خريد گاز ايران از روسيه زياد باشد، مي‌توانيم مازاد گاز خريداري‌شده را به بازارهاي صادراتي كشور مانند عراق منتقل كنيم يا قرارداد با پاكستان، عمان و ديگر كشورهاي منطقه را به نتيجه برسانيم. جوكار با بيان اينكه تجارت طولاني مدت گاز ايران و روسيه در موقعيت كنوني مي‌تواند روي همكارهاي امنيت دوجانبه و توازن قدرت تاثيرگذارد، افزود: همانطور كه مقام معظم رهبري گفتند بايد نشان دهيم كه روابط ايران و روسيه متقابل است. وي با اشاره به اينكه خوشبختانه اين روابط دو سويه و مشترك بيشتر مي‌شود، اظهار كرد: براي نمونه در حوزه كاتاليست، شركت‌هاي روسی از كاتاليست‌هاي ايراني استفاده مي‌كنند و براي حفظ، نگهداري و اورهال (تعميرات اساسي) نيروگاه‌ها و مواردي از اين دست نيز همكاري‌هاي قابل توجهي بين دو كشور ايجاد شده است؛ در طرف مقابل، هفت قرارداد نفتي با شركت‌هاي روسی امضا و در مواردي به توليد نفت منجر شده است؛ همچنين در بخشي از توافق‌ها كارخانه توليد پمپ‌هاي درون‌چاهي با سرمايه‌گذاري مشترك ايران و روسيه در جنوب ايران احداث شده است.